Tíminn - 15.12.1965, Page 9

MIBVIKTJDAGUR 15. desember 1965
TÍMIWW
9
BÓKMENNTIR
Haglega gerðar sæfarasögur
Sveinn Sæmundsson:
f brimgarðinum
Setberg gaf út.
Að sjalfsögðu þarf engan að
undra, þótt frásagnir af sæförum,
sjóslysum og hetjudáðum á sæ
fylli margar bækur hjá þjóð eins
og íslendinum, enda verður sú
raunin. Þessi árin koma nokkr-
ar slíkar bækur út árlega. Ber
það til, að hugur manna er mjög
við þetta bundinn á landi hér,
og því eiga bækur þessar visan
stóran lesendahóp, og einnig hitt,
að af nógu virðist að taka. Ærið
misjafnar hljóta slíkar bækur þó
að verða, þegar svona er í pott
búið. Bók sú, sem hér um ræðir,
er þó áreiðanlega í flokki hinna
beztu bóka um þessi efni. Höfund-
ur hennar kann vel að segja frá
og nýtur í því efni æfingar sinn
ar sem blaðamaður. Hann var sjálf
ur sjómaður allianga hríð og virð
ist nokkuð vandlátur við könn-
un heimilda. Eftir lestur þessar
ar bókar finnst mér vafamál, að
ég hafi lesið í einni bók eins
margar frásagnarþætti, sem birta
mér eins trúlega og lifandi lýs
ingu. Um suma þessa atburði
hafði ég lesið hrafl áður, en þama
verður allt miklu skýrara en fyrr.
Sveinn kann þá list góðs blaða-
manns að leiða atburðina fram á
sviði. Hann bý- í haginn fyrir
kjama frásagnarinnar með því að
lýsa fyrst greinilega ákveðnum til
téknum aðdraganda, umhverfi,
fólki. Vegna þess er lesandinn
jafnan reiðubúinn að fylgjast með
af skifaingi og innlifun hraðri og
strikibeinnj frásögn meginvið-
Sveinn Sæmundsson
burðanna. Þá sögu þarf ekki að
tefja með skýringum, innskotum
eða hliðarlýsingum, af þvi að les-
ananum hefur verið leiðbeint
réttilega að sviðinu áður. Þessi
bygging stórbrotinnar frásagnar
er mjög mikilvæg en mörgum
sögumanni bregzt sú bogalist.
Sveinn kann þama vel til verka.
Ég skal annars ekki fjölyrða
um þessa þætti. Þar er sagt frá
þrekvirki sjómanna í mannskaða-
veðri fyrir Norðurlandi fyrir alda
mót. björgunarafrekum við
Reykjavíkurhöfn, björgun skips-
hafnar Gunnvarar við Kögrið 1948
og björgum áhafnarinnar af Bah-
ia Blanca út af Vestfjörðum, en
sú björgun varð upphaf meiri
sögu í stórveldastriði, og síðustu
ferð Ceres. Þar er einnig sagt
frá því, er íslenzkur togari bjarg-
aði 163 mönnum af brezku kaun-
fari í stríðinu, mannraunum í þýzk
um kafbát og skakkaföllum ís-
lenzkra skipa í stríðinu 02 ýmsu
öðru.
Að síðustu gerir höfund-
ur nokkra grein fyrir samningu
þáttanna, heimildum sínum og að
dráttarföngum. Hefur hann þar
víðast stuðzt við blaðafrásagnir og
sjómannarit, en aukið við með
samtölum við menn, er sjálfir
stóðu á vettvangi atburða og enn
lifa. Virðist lofsverð vandvirkni og
ábyrgðarkennd ríkja í verki höf-
undar.
Þess kennir víða í frasögninni
að höfundur kann góð skil á sjó-
mennsku. Fyrir bragðið verða sum
ar sviðslýsingar rnjög lifandi, og
hann skilur aðstæður og viðbi’ögð
sjómanna vel. Þetta er mikill kost
ur.
Þegar á allt er litið hefur
Sveinn Sæmundsson samið óvenju
lega skemmtilega sjómannabók,
sem heldur afreksmerki sjómanna
stéttarinnar við björrgunarstörf
hátt á loft. Hann hefur unnið að
henni með vandvirkni, sem telja
má til fyrirmyndar, og sniðið frá
sögnum sínum stakk af hagleik,
sem of fáir frásagnarmenn hafa á
valdi sínu.
AK.
Syrpa íslenzks fróðleiks
Heimdragi, íslenzkt fróðleiks-
sfan.
Ritstjóri Kristmundur Bjama
son
Iðunnarútgáfan.
F.ngin þurrð er í brunni ís-
lenzkra sagna og fróðleiks. Þar
spretta sífellt fram nýjar lindir,
þjóðsögur fæðast hvem dag og
menn skrá þjóðlegan fróðleik sér
til afþreyingar á vélaöld. Ef til
vill er það eitt merkilegasta fyrir-
bæri tuttugustu aldar á fslandi, að
hamfarir hraða, véla, fjölmiðlun
artækja og fjölbýlishátta skuli
ekki kæfa þennan þjóðargróður.
í fyrra setti Iðunnarútgáfan á
stokka nýtt safnakerald íslenzks
fróðleiks af gömlum g nýjum
toga, bókaflokk, sem nefnist
Heimdragi undir ritstjóm Krist-
mundar Bjamasonar. Þetta er
syrpa, og til hennar sópað hvaðan-
æva. Margt var athygli vert í fyrra
bindinu og betur á bók geymt en
í glatkistu. Af efni fyrsta bindis
munu þó hafa orðið einna minnis-
stæðust dagbókarbrot Nínu dótt-
ur Gríms amtmanns Jónssonar, ná
frænku Gríms Thomsens Sú
kona hefur verið allmerkileg, og
vafalítið fyrsta íslenzka konan, er
starfaði að blaðamennsku. Þótt
hún starfaði við dönsk blöð, væri
ekki úr vegi, að íslenzkir blaða
menn gæfu sögu hennar og ævi-
starfi nokkurn gaum. Dagbók
Nínu gaf furðulega nákvæma sýn í
horfinn heim, sem menn hafa offt
verið að geta sér til um af slitrótt
um gögnum.
í því bindi Heimdraga, sem nú
er komið út, em birt endurminn-
ingabrot eftir Nínu, rituð nokkru
síðar en dagbókin. Þau eru allfor-
Kristmundur Bjarnason
vitnileg, en þó leynir sér ekki, að
sáld tímans og ástarinnar á for-
eldrum hefur fleiru niður hríslað
en æskilegt er. Endurminningarn
ar eru skemmtilega skrifaðar. og
bregða upp ýmsum myndum af
fólki og háttum.
Fyrsti þáttur bókarinnar er ail
ýtarleg frásögn af fyrsta íslenzka
kvenlækninum, Hrefnu Finnboga
dóttur, sem fluttist af íslandi 8
ára að aldri, nam læknisfræði og
stundaði læknisstörf í Chicago, Ne
braska og víðar í turheimi.
Þetta er skemmtilegur þátt
ur, saman tekinn af Krist-
mundi Bjamasyni. og frásagnir
af skiptum læknis og sjúklinga
lífga hann mjög.
Næst ko. ' ýmsar sagnir Sigurð
ar Péturssonar, vitavarbar, skráð-
ar af séra Helga Konráðssyni og
eru þar greind ýmis kynleg at-
vik. Þá segir Jónas Jónasson frá
Hofdölum nokkuð af Jóhanni
bera förumanni. Jónas á þarna
annan þátt af Sölva Helgasyni.
Báðir eru þessir þættir læsilegir
og bæta nokkrum hagalögðum við
þann upptýning, sem áður hefur
verið birtur um þessa frægðar-
menn. Böðvar Magnússon á Laug
arvatni á þarna stútungsþátt af
Hallgrími Halldórssyni, sem kall-
aður var Kúa-Grímur, en um hann
hefur einnig sitthvað verið skráð
áður. Kristmundur Bjarnason seg
ir frá sjóslysum á Skagafirði 1858
og tínir til allmargt bréfa úr safni
Gríms amtmanns Jónssonar. og
virðist mér nýtingin á þeim óþarf
lega mikil. Gils Guðmundsson rit-
ar læsilegan þátt af „Skákkappan-
um frá Rauðamel." Magnús Magn
ússyni Smith sem aflað sér
skákfrægðar í New York
Björn Daníelsson ritai t'rásögn
af dulrænum atburði er yrir
hann bar í ferðamannaverzlun-
inni Norðurbraut sumarið 1939.
Loks er samtíningur al gömlum
minnisblöðoni eftii Friðfinn Jó-
hannsson á Egilsí og vandleg
nafnaskrá eftir Bjarna Vilhjálms-
son rekur bókarlest
Þættirnir i þessu Heimdraga-
bindi eru harla misjdinir. sumir
ýtarlegir og vel gerðir, þai sem
ákveðnu jfni eru gerð töluverð
skil, aðrir brot ein og efm sumra
svo smálegt, að varla má telja bók
arfært. En í heild er þetta góður
fróðleikur og skemmtilegur, vel
vandað til alls búnaðax og vafa
laust trúlega með heimildir farið.
Útgáfan er og sérlega vönduð. ef
miðað er við önnur syrpurit af
svipuðum toga, og ber nafnaskrá-
in til dæmis vitni um það Ef
Framhald á 14. srðu.
Minningaskáldsaga
eftir Selmu Lagerlöf
Selma Lagerlöv:
Anna Svard
Setberg gaf út.
Fáir höfundar eru gæddir
meira áhrifavaldi til þess að
hjálpa alþýðu maxma til skilnings
á góðum bókmenntum en Selma
Lagerlöf, og þeir munu ' margir,
sem hún hefur leitt við hönd sér
í góðan áfanga á þeirri braut. Hún
stóð djúpum rótum í hinni frjóu
mold sænskra dala, þar sem lífið
og þjóðsagan voru eitt. Við þann
heimanmund bætti hún kynnum
af íslendingasögum og hinum
beztu norrænu og engilsaxnesku
sagnameisturum. Mál hennar var
milt, sterkt og þungstreymt eins
og vötn sænskra dala. Hún sam
einaði betur en allir aðrir ein-
falda, tæra og alþýðlega frásagnar
list og djúpstæða, heimafengna
mannþekkingu. Frásagnarstíll
hennar hefur ætíð yfir sér blæ
Ijúfsárrar minningar, og lesandan-
um verður sem hann sitji við hlýj-
an arineld.
Bækur Selmu Lagerlöf hafa ver
ið þýddar á margar tungur, einn
ig nokkrar þeirra á íslenzku, en
það er varla vanzalaust, hve óskipu
lega hefur verið að því unnið
íslendingar hefðu þurft að eiga
helztu verk þessarar frægustu og
ef til vill ágætustu skáldkonu Norð
urlanda í samfelldri útgáfu g
nokkurn veginn samræmdum þýð
ingum. Svo er því miður ekki. Þó
hafa allar sögur Selmu notið mik-
illar vinsælda hér á landi.
Sögu þá, sem hér birtist í ís-
lenzkri þýðingu. ritaði Selma á
efrri árum sínum. Hún er fram
hald sagnanna ..Charlotte Löven-
skjöld“ og „Lövensköldska ring-
en.“ Þessar sögur sverja sig að
vissu leyti í ætt við fyrstu og
beztu sögur Selmu að því leyti,
að þar leitar hún heim til lands
bernsku sinnar á ný, en þær líkj
ast svipum eða endurómi. Málfeg-
urðin og stílsnilldin hafa sama yf
irbragð og áður, en móða er fall-
in á ljómann. Minningablærinn á
þessum skáldsögum er sterkari en
á öðrum verkefnum Selmu og ráð
Selma Lagerlöf
ríkari en góðu hófi gegnir.
Jafnvel kaflaheitin eir, í sögunni
af Önnu Svard vitna um þetta —
Ferðin til Karlsstaðar — Brúð
kaup — Sýnin í kirkjunni —
Sunudagshatturinn — Skápurinn
— Spilamennskan — Slysið. Sund
urleitnar myndir vefast sam-
an, liðnir atburðir, sem þó eru
þræddir á kynlega sterkan sögu
þráð. Sagan tekur lesandann þó
sterkum tökum þrátt fyrir allt og
leiðir hann beint að hjörtum sögu
fólksins Sú leiðsögn bregst Selmu
aldrei.
Arnheiður Sigurðardóttir hef
ur þýtt þessa sögu af mikilli
smekkvísi op nærfærni. Það er
mjög auðvelt að misbjóða stílblæ
og sögulist Selmu. í þýðingunni
er beitt virðingarverðri varúð, og
málfar Arnheiðar er mjúkt og
fallegt. Hinum mörgu aðdáendum
Selmu hér á landi hlýtur að þykja
það mikill fengur, að við bætist
ein sagna hennar, góðri, íslenzkri
þýðingu, jafnvel þótt til séu eftir
hana betri sögur óþýddar enn
A. K
ÓDÝRT - ÓDÝRT
NYLONSKYRTUR
KARLMANNA
Hvítar kr, 195.00
Mislitar kr. 248.00
DRENGJASKYRTUR
Hvítar kr. 136.00
KARLMANNANÁTTFÖT
kr. 170.00
HERRADEILD
Auglýsið í TÍMANUM