Þjóðólfur - 31.07.1850, Blaðsíða 4

16S
fn ef sitmir lærðu mennirnir eigi skilja linna, j)á getur
j>ó enojinn ætlazt til, aft aljtýðumennirnir skilji hana ;
og þó lítur svo út að minnsta kosti, að höfundarnir
húizt hálft um hálft við, að sumir þeir, „sem læiðir
þykjast“, muni ekki skiija hana tii lilítar; o» jeg
held lika, að það sje satt; því að sá, sem á að geta
haft full not af lienni, verður að vera guðfræð-
ingur, og það sá, sem hefur töluverða jjekkingu á sðgu
j>essara trúarlærdóma. Og hver getur ætlazt tii þess,
að almenningur skilji heimspekileg rit og heimspeki-
legar sundurliðanir á hugmyndum. Jeir segja reynd-
ar, að trúarfræði Mart. sje eigi eingöngu ætluð vísinda-
mönnum, en hvaðan þeir hafa það, veit jeg ekki;
að ininnsta kosti talar hann ekki sjálfur um það
í formálanum; en það er einn vottur ásamt öðru upp
á þekkingarleysi þeirra, að þeir eigi hafa hugmynd
um, hvað er alþýðu við liæfi, en vilja skipa benni, að
skilja hvað eina, sem þeim dettur í hug að fá henni
í hendurnar; og jeg hef við engan talað enn, sein ekki
hefur játað, að alþýða mundi engin not hafa af ritgjörð-
inni; og margir þeirra eru þó prestar, sein að minnsta
kosti er vonandi að þekki fullt eins vel iuenntun al-
þýðu og skilning, og útgefendurnir. tiöfundarnir segja,
að jeg hafi „rekist í hrapariega mótsögn“ í þessu at-
riðinu, en jeg get ekki betur sjeð, en að það sje
hraparlegt axarskapt, sagt út í bláinn ; því að jeg veit
eigi, hvar höfundarnir þykjast finna inótsögnina. j)eir
hefðu átt, um leið og þeir þykjast vilja herida mönn-
um á inótsögnina, að segja, í hverju mótsögnin væri
fólgin, en það hefur þeim legizt eptir, sjálfsagt vegna
þess, að þeir hafa eigi vitað það sjálfir. Og jeg held,
að enginn geti fundið neina mótsögn hjá mjeri þessuefni;
þvi að þótt jeg segði áður, að mjer fyndust rit-
gjörðirnar fróðlegar og flestar vel valdar, en finni að
því, að þessi ritgjörðin sje eigi vel valin, þá sjá þó
allir, að engin inótsögn er í þvi; því að með því að
jeg segi flestar, segi jeg, að þær sjeu þó eigi all-
ar vel valdar; eða á mótsögnin að liggja í þessum orð-
um: 1 til eða engin not? Ef þeir þykjast finna mót-
sögn í því, þá er þaðnýrvottur þess, hversu vel þeir
eru að sjer í íslenzkunni, að þeir skilja eigi mælt mál,
sem þeir llevra dagsdaglega fyrir sjer; og þó virðist
helzt, seui þeir eigi við það, þar eð þeir rita engin
ineð frábrugðnu letri ; en allir sjá, að engin mótsögn
er það, þótt jeg segi, að alþýðumenn muni liafa lítil
not af ritgjörðinni eða jafnvel engin. Mundu þeir
hafa skilið það betur, liefði jeg snúið orðatiltækinu við,
og sagt engin eða I í t i 1? Ekki held jeg það; því
að þeir eru auðsjáaniega mjög skilningsdaulir, og með
því að þeir kunna eigi að hugsa sjer annað eins og
þetta rjett, erþað auðsjeð, að það erekki til neins lýrir
inig, að biðja þá, að kenua mjer bugsunarfræði; þeir
kunna lítið i henni sjálfir enn þá, en þeir taka sjer
fram í henni, ef til vill, hjer á eptir, þegar farið verð-
ur að kenna hana í prestaskólanum; þó er jeg brædd-
ur um, að þeir verði aldrei fastir i henni.
Jjvi næst fann jeg að útúrdúrnum. sem þeir hafa
gjört á 170. og 171. blaðsíðunni. J>að er nú svo sem
sjálfsagt, að þcir þykjast eigi geta fundið neinn útúr-
dúr, en hann er þar saint. Á 170. bls. segja þeir frá
cl'ni bænarskrár þeirrar, er lögmenn og lögrjettan rit-
uðu konungi, 1. d. júlíuiánaðar 1570, á móti því, að
Guðbrandur hiskitp fengi leyfi til, að liafa skip í för-
um, eins og liann hafði beðizt, þar eð „þetta væri til
að drepa niður frelsi fósturjarðar þeirra og heillutn al-
mennings og yfirvalda; það væri því ekki einúngis
hættulegt fyrir fátæka alþýðu og henni til útörmunar,
heldur eiitnig lögum og lórnrivenju gagnstætt, að ianz-
menn ættu sjállir kaupfar, þar eð verzlanín allt til
þessa hafi verið í höndiini útlendra uianiia, að uiildi-
legu forlagi Damnerkur og Noregs konúnga“. Eptir
þetta þykjast þeir ætla að leiða rök að þvi, hversu
ástæðulaust og ósatt þetta bonarbrjef liafi verið, og
þvaðra uin það heila síðu, eins og þeir sjeu hræddiruin,
að hið ranga i bænarskránni sje svo torsjeð, að almenn-
ingi geti eigi skilizt það án útskýringar og leiðbeining-
m ar. Hati þeir hugsað það, þá liel'ði þeim átt að iletta
í hug, að ritgjörðin eptir Martensen um sakra-
mentin mundi verða almeniiiiigi torskilin! því að hún
er þó ólikum inuu þyngri. Eða bafa þeir gjört þenn-
an útúrdúr í hugsunarleysi ? eða hafa þeir verið syfj-
aðir, þegar þeir rituðu þetla ? neinei, það hefur komið
til af tómu Ijöri; hugsanir þeirra hal’a verið svo fjör-
ugar og lífaðar, að þeir hafa eigi ráðið við þær, og orð-
ið því að láta þær hlaupa í gönur; og þótt þeim sje
bent á, að hjer sje misfella á. er það auðvitað, að þeir
eru ot miklir menn til þess, að kannast við það, með
því þeir eigi viija kannast við neinn galla á rilinu;
þeir eru alit of glámsýnir til þess; en hvort glámsýni
þeirra erislenzk eða útlenzk, hvort hún keinur af hroka
og sjálfsþótta eða fáfræði, stendur mjer á sama; en ef
jeg ætti að leiða nokkrum getuin um það, þykir mjer
likast til, að hún sje útlenzk, og sje sprottin bæði af sjálfs-
þótta og fáfræði. En hvort sem þeir játa það eða ekki,
er og verður þetta útúrdúr; því að útskýringar eiga
eigi við i söguleguin ritgjörðum, og þurfi þeirra við,
er það vottur þess, að sagan er illa sögð. Sögur eiga
að vera svo sagðar, að þær skýri sig sjálfar, og við-
I burðirnir ogþýðingþeirra sjeu hverjuin einuin auðskitin,
I jafnóðum oglesiðer;og þó höfundarnir fari að leita,munu
þeirhvergi finnahjáneíniun góðuinsagnaritara þesskonar
skýringar, að verið sjeaðsanna,aðeitthvað sje rangt eða
rjett, með ástæðum; þeir inega leita, jeg ætla fyrst að
segja, i fornsöguin vorum, íslendinga, og munu ,þeir
naumast nokkurn tíma rita svo fallega sögur, ^að þeir
taki t. a m. Njálu fram ; þeir mega leita hjá hverjum
góðum útlendum sagnaritara, enda t mannkynssögu
K o f o d s, og hvað þá heldur annarstaðar, þeir
mega leita í góðuni skemmtisögum, og livergi muuu
þeir finna þess konar skýringar og röksemdaleiðslu.
(Framhaldið siðar.j
' Ábyrgðarmaður: Svb. Ilallgrimsson.