Þjóðólfur - 23.04.1853, Blaðsíða 2

62
sttifni sem hin niðurnýdda jiirð þarf við; livort það
er stór jörð, sem bseði útheimtir og getur ileytt mikln
fólkshaldi, sem þá gctur Kka afkastað meiri jarðabótum,
eða það er litið og vesælt býli scm varla fæðir einirkja
og hyski hans. Einkis af þessum verulegn atriðum er
gætt f byggingarbréfunum; þau krefja flest liiunu sómu
skyldnn af hvcrjum einum, ng um hverja jörð sem er
og hvernig sein á stendur, en af ölliim svo mikil skyldu-
verk, að ekki eitiuin leiguliða af 100 er auðið að leysa
þau af hcndi. þnr til beru allir þessir byggíngarskil-
málar liinn sama átiimeins ókost með sér, sein nokkur
hin eldri lög vor, einkum síðan einvaldsstjórnin hin fyrri
fór að btin þau til, að þeir leggja það óhlýðnisstralf við
hverju smávegis afbrigði, sem engnn veginn samsvarar
því. „Sé ekki eptir þessum byggingarskilmálum lifað
að öllu leyti eða ef útaf þeim er brugðið < nokkru, skal
leiguliðinn tafarlaust vlkja frá jörðinni“! svo segir í
flestum byggingarbréfuin; en það liggur í eðli lilutarins,
að þeir eru eins fáir scra hafa orðið að sæta þessum
óbærilegu kostum fyrir hin stærri afbrigði gegn bygg-
íngarskilinalununi, auk hcldur fyrir hverja smáylirsjón,
eins og hinir, sem hafa uppfylt eða getað uppfylt bygg-
íngarskilmálana. þannig lielir hvorttveggja reymct afl -
og þýðfngarlaust, hin áskildu jarðabótaverk og hótanirn-
ar sein við voru lagðar ef þau væri látin ólcyst af liendi.
það cr og þar að nuki annar vcrulcgur ókostur og galli
gem fylgir öllum þessum byggingarskilinálum til jarða-
bóta, en hann er sá, að glfurlegir afarkostir (hús - og
jarðnæðisleysi) eru lagðir við ef þeiin er ekki gcgnt,
tn engri unibun heitið ef þeim cr gegnt og hvað vcl
sem þcim er gegnt, jafnvel fram yfír skyldn; þcssi
galli var og á túngarða og þúliiasléttunar tilskipnninni,
og er kunnugt livernig cptir licnni var lifað, þú hún
lagði nógar sektir við afbrigðiinuiii.
En það cru þó jarðeigcndurnir og lánardrottnarnir
sam gcta studt mest að jarðabótum, bafa bezt tök á þvl
og efui, ng liafa mestan haginn af þeim sjálfir og niðjar
þeirra, jafiil'ramt og þeir vinna ineð þvl gagn landi og
lýð um marga úkomna tíð. Hvernig geta þeir ætlazt til
að leiguliðurnir einir gjöri saintök til jarðabóta ef
sjálflr þeir sýna sig ku'rulausa I þessn; og vilja ekki
verja svo iniklu sem skildfng eðu skildlngsvirði af jarð-
argjöldiinuin til þess að bæta með jarðir sjálfra sin?
Vér meinuin engan veginn að það sé rétt eða holt,
að lanna leiguliðum að fullu hvert það verk sein
þeir vinna ábýli síiiu til bóta, eins og þeir væri lcigðir
daglaunainenn, því þcir bafa og sjálflr mikinn hag af
umbólum býla sinna; en vér meinuin, að þá eigi að
uppörla til jarðabóta með ákveðinni sanngjarnri liiiiin
I gjaldiuu fyrir hvert það vcrk sem þeir leysa vel og
dyggilegu af hendi ábýli sínu til sannra og verulegra
umbótu. Vér meinum, að jarðubóta verkin eigi að vera
árlegu um samiu og á kveðin milli lánardrottins og
leiguliða, eptirhinum fyrstu og helztu þörfum og ástandi
sjálfrar þcirrar jarðar, og eptir mannaflu og efnahag
leiguliða, og eins umbunin eða linunin sem fyrir það á
að koma að verkuuum af loknum.
Vér vonum að cnir heiðruðn jarðeigendur gcfi þessu
alþjóðlega máli verðskuldaðan og öflugan gaum, og eins
lánardrnttnar cnna miklu staða - og kirknagóza. Ef
hér og hvar uin landið yrði stofnuð félög með þessum
lánardrottnum og jnrðcigcndiinum uni árlega umsamdar
og ákveðnar cndiirbætor scm auðunnið væri að afkasta,
þó ekki væri nema á fáuin jörðum þeirra I senn, — og
gegn sanngjarnri þókiiun cða linun i gjaldi við Icigu-
liða, þá þarf vart nð efa, að stjórn vor mundi brátt,
fyrir milligaungu alþingis, láta binu snma verða fram-
gengt á þjóðeignuniiui, eður hinum fyrri klaustra - og
konúngsjörðum sein nefndar voru. En fyrir slik almenn
samtök lánardrottnn til verulegra og kostnaðarlitilla jarða-
bóta, inundu leiguliðarnir þvf freinur uppörfast til jnrða-
bóta samtaka og félagskapar sln I inilli, og þá ekki sið-
ur þeir sem búa á cign sjálfra sfn, enn þótt þeir eigi «
ekki flciri jarðir, því alt um það standa þeir því betur
að uin að geta séð af nokkrum tilkostnaði til jarðabóta,
sem þeir liafa það framyfir leiguliðana að búa eptir-
gjaldslaust.
þó að þessar nthngasemdir og bendlngar til jarða-
bóta félagskapar séu livorki svo skipulegar né greini-
legar sem vér vilduin, vonum vér þó þær gcti verið
umliugsuiinr og uniræðuefni á liéraðsfundunum I vor, og
hvatir til nokkurra eindreginna saintaka í þessu cfni,
sem þá niætti skýra og skipa nákvæinar á hinum næsta
þfngvaUafundi, þegar þar yrði bert, að þessu alþjóðlega
máli hafi verió gefinn almennur og öflugur gauniur heima
i héruðuiiuin.
— jþað þarfreyndar livorki að þykja I frásögur færandi
né lilaða-mál, þó einliver lijúnskipti gjörist. En svo
getur samt á slaðið, svo gelur liúsbóndinn verið inikila-
háttar, og svo getur margnr alinenníngur átt að skipta
bæði við liann og lijú lians, að þetta standi ekki á litlu.
J>að er ölltiin kunniigt hvað margir æðri og lægri
eiga að skipta við s ti p t a in t m a n n i n n, liver sem hann
er, að bera upp fyiir hann inál sín, ekki að eins bréf-
lega lieldur og þrávalt inunniega, og leita nm þau ráða
hans og úrgreiðslu. það verður þá opt, að fyrst ber
menn að þénara eða skrifara hans, og það stend-
nr engan veginn á litlu hvernig sá maður reynist liæði á
að iiitta og í uiilligaiingiiniii. j>að eykur alinúgamann-
inura þor og transt, og vekur lijá honuiii góðar vonir
og meiníngar iiin liöfðíngjann, ef þénarinn er mannúð-
legur, vingjarnlegur'og viðfeldinn á koinn, því iijúin
gera garðinn frægan; en aldrei getur það bælt álit eða
traust eða vinsældir höfðingjans, ef hinu gagnstæða er
að skipta um skrifara hans.
Jað er kiinnugt, að lierra jiórður stúdcnt
jjórðarson helir verið skrifari fyrst lijá Rosenörn
stiptamtiuanni og þar eptir lijá herra Trampe siðan
hann tók við því embætti. Herra fiórður Jiórðarson
hafði áður verið skrifari lijá Gríini aintmanni Jóns-
syni, þar til liann lczt, og þarf ekki að ininnas þess,
hve alknnnur hann var að allri emhættisvandvirkni og
hlutvendni, og hvcrsu vandur hanu var að þénurura.