Þjóðólfur - 11.12.1858, Side 3

- 19 -
þá veríir allr skólakostna&rinn fyrir hvern pilt frá
800 —1000 rd. eí>r sem næst 100 rd. árlega, auk
ölmusunnar í 6 ár, —600 rd., og sjá allir, a& ekki
er öibruin or&ií) fært, ab koma sonum sínum til skóla-
mentunar, heldr en hinum efnabeztu mönnum þessa
lands, eba vel launubum embættismönnum og svo
þeim sem búa í Reykjavík; en fyriralla hina efna-
minni menn til sveitanna er frágángssök ab koma
syni sínum til lærdóms frama, hvab efnilegr sem
hann er, áme&an hinu sama fer fram.
þessar vir&ast abalorsakirnar til þess ab þeir
fara smámsaman fækkandr ár frá ári er leggja fyrir
sig skólalærdóm; en jafnframt þessum 2 atribum
má ab vísu telja ýmsar aukaorsakir er þar stybja
ab jafnframt, t. d. abrir atvinnuvegir, sem frami
þykir ab og lifsvegr fyrir hin el'nilegri úngmenni,
eru smámsaman ab rybja sér til rúms hér hjá oss,
fremr en fyr var, t. d. ýinislegr ibnabr, jarbyrkju-
ment, skipstjórnarment, verzlunarment, o. fl.; meb
því ab loggja fyrir sig eittlivab þess konar, þykir
efnilegum mönnum sér vera búin heibrleg staba
alla æfi, meb margfalt minna tilkostnabi en skóla-
lærdómrinn útheimtir, og þó fuilt eins viss og gób
afkoma í abra hönd, til frambúbar eins og margr
hver prestrinn hér á landi á í vændum. Fleira
mætti enn telja, er ab þessu stybr, er leibir af breyt-
íngu aldarháttarins og á ýmsum lifnabarháttum
landsmanna, þeirri sem hefir færzt smámsaman yfir
þetta land síban á 19. öldina fór ab líba, en rétt-
ast þykir ab taka þab ekki fram sérstaklega, heldr
jafnframt og vér í hinuin síbasta kafla þessarar
greinar, berum upp álit eba tillögur um, hvab tit-
tækilegast mundi til ab rába hér á nokkra umbót.
Alit dýralrekníngarábsins dags. 31. dag ágúst inán-
aðar þ. á., (auglýst cptir fyrirlagi stiptamtsins; eptir II i rð i).
„Dýialæknfngaráðið lilýtr að vera samdóina landlækn-
innm og djralæknunum í þvf, að þcssi sýki, sem nii ler
iiis lai dið sé vanalegr fjárkláði, ineð því tilbreytíngar
þær, sem á honum eru, cr ha'gt að gjöra scr skiljanlegar af
eðli fjárkláðans, og liinum sérstöku ástæðuin fjárhirðing-
arinnar á lslsndi. það cr alment atriði við kláða, að hör-
undssýkin fær ýmislegt útlit, allt eptir þvi hversu láng-
vinn sýkin er og livcrsu hraust skcpnan er. Bannsóknir
kinna nýrri tinianna hafa nógsamlega sannað, að kláða
maur getr vcrið orsök til ýmsra hörundsveikínda, sem áðr
voru talin sérstaklcg veikindi, eins og líka reynslan hefir
sýnt, að veikindi þau, er að ytra áliti virtust ólik fjárkláða,
hafa fljótt með öllu liorGð undan kláðalyfjum. Hér við
hætist það, að veikindi þau sem orsakast af „Snyltcdyr“,
cins og t. a. m. kláði, verða stundum skæðari en stund-
um. Astæðurnar á Islandí eru mjög óhagkvæmar fyrir heil-
lirigði sauðfjárins, og er það bæði að kenna veðrlagi þar
eins og lika hirðingunni, scm lilytr að vera mjög ábóta-
vant sökum mergðarinnar, sem húendr vanalega hafa.
llenn geta cigi ímyndað sér, að fjárkláði sé nein óvana-
aleg sýki á Islandi. Lýsingar þær, sem til eru á ýmsum
hörundskvillum, cr hafa verið þar almennir á sauðfé uin
lángan tíina, og sem innvortis veikindum hefir vcrið uin
kent, draga að mestu allan efa afþvi, að kláði helr ver-
ið aðalatriði í hörundskvilluiu þessum. Skildagarnir fyr-
ir því, að kláðinn komi af sjállum sér, j eru svo mikl-
ir og ríkir á Islandi, að það er óþarfi, að leita að
orsökum klaðans i saingöngum við annað fé; það er
jafnvel eigi líklegt, að sýkin Isé sprottin upp á þann
hátt, og þótt svo væri, mundi það engi áhrif geta haft á
aðferðina, að rýma henni burtu. þar sem sýkin er talin
að vera fyrir sóttnæmi flutt frá suðrunidæniinu til hinna
umdæmanna, þá skal þess getið, að það er mjög örðugt
úr því að skera, þegar engin sérslakleg atvik bera að
höndinn, livort sýki, er mjög liefir útbrciðzt, er sprottin
upp fyrir sóttnænii, eða af almcnnuni orsúkum. í þcssu
máli lielir vafalaust hvorttveggja stutt að útbreiðslu sýk-
innar. Að sýkin í norðrumdæminu og vestriimdæminu sé
að kenna sóttnæmi frá suðruiudæininu, því til fyrirstöðn
er það, að sýki sú, sem mun hafa verið í Korðrlandi um
saina leyti, sem fjárkláðinn varð ískyggilegr á suðrlandi,
ekki verðr séð að liafi verið í neinu verulegu JYábrugðin
liinum sunn lcnzka fjárkláða.
það er eptir sannfæríngu dýralæknfngaráðsins svo
lángt frá, að sýkfn sé ólæknandi, að bún í sjálfu sér ekki
vcrðr talin mjög hætluleg skepniiniii, þegar liún nýtr skyn-
samlegrar hirðfngar, enda þótt á hinn bóginn menn ekki
megi vera hirðulausir uni liana. Gjörsamlegan niðrskurð
sauðljárins, sýkinnar vegna, verðr því með engu móti á
fallizt; það á hvorki við, og er óþarft, að skcra íleira fe
en nauðsyn krefr sökum hirðíngarinnar. Aptr á móti vcrðr
að telja reglurþær, sem fylgt hcfir verið i suðriimdæminu,
í hinum verlegu atriðum réttar, oghlýtr því dýralækninga-
ráðið að ráða til, að framvegis sé haldið á fram þá leid-
ina. og að sljórnin skörulega styrki viðleitni stiptamtmanns-
ins og dýralæknanna, og leggi svo undir, að f nordr-
umdæmiiiu og vestrumdæminu sé farið að réttum frum-
reglmn,
Við hliðina á skynsamlegri hirðíngu verðr að telja
læknfngarnar aðalráðið'til að rýma bnrtu sýkinni. 1 raun
réttri ætti að við hala lækningar uin sömu mundir á öllu liinu
veika lé, sem samgaungur liefir, hversu stórtsein svæðið svo
væri, þángað til beilhrigðisástæður fjárins eru orðnar viðun-
anlegar, að ininsta kosti einn vctr, og þannig eru lækníngarnar
einkum koinnar undir því, að sauðféð sé nægilega greintsundr.
í þessu efni eru sjálfsagt miklir örðngleikar á á íslandi,
og þvi inega inenn cigi gjðra sér of miklar vonir um, að
sýkinni verði f snatri út rýmt; til þess að það geti átt
sér stað fyr en eptir nokkur ár, verðr við að hafa alúð
við lækningarnar, og virðist dýralækníngaráðinu, að þvi
beri að gjöra skýrari grein fyrir þeim.
það er alkunnugt, að þótt lækníngar sé við hafðar
á blctt og blett af kláða. enda þótt slikt kunni að vera
nauðsynlegt til undirbúnings, þá er slík lækníng ónóg til
að allækna skepnuna. Böðin eru með öllu nauðsynleg,
og sé skepnan opt böðuð. það er injög svo áriðandi, að
vita, hversu styrkr baðlögrinn eigi að vera, eins og eigi
eru allskonar bóð, sem nú eru notuð , jafnhaganleg