Þjóðólfur - 28.11.1859, Blaðsíða 4

- 8 -
taka þctta merkilega amtsbréf inn i dómsgjörðirnar.
Prestsekkjunni var nú allt fyrir þetta dæmdr f héraði á-
búðarrcttr á Steinsholti, og þórðr skyldaðr til að standa
upp frá henni i fardögum 1859. þórðr hóndi áfrýjar
þenna dóin fyrir ylirdóminn, hiðr stiplamtið cnn um gjaf-
sókn til þess (benelicium prosessus gratuiti) og fær
það óðar. Talsmaðr prestsekkjunnar við yfirdóininn, vildí
þá revna af nýju að útvega henni gjafsókn, og hngði að
nú mundi hetr gánga, fyrst að hún hafði unnið málið
fyllilega í héraði, en vildi þó fara sem varlegast, og leitar
hann því meðmæla biskups, mcð prestsekkjunni til stipt-
amtsins og jalnfraint vottorðs hans um það eða skýring-
ar, að prestsekkja þessi sé f alla staði heiðvirðr maðr
er í engu geti álitizt að hafa glatað cða fyrirgjört þeim
réttindum er hverri prestsekkjn beri að lögum. Herra
biskupiun sendi þetta hréf talsmannsins, til stiptamtmanns,
og lét því fylgja góð ineðmæli sín um það, að ekkjnnni
yrði gjafsóknin veitt. En þetta kom fyrir ekki; stiptamt-
ið synjaði enn prestsekkjunni um gjafsökn en veitti liana
fullrikum bónda er engi embættisréllindi hcfír, en liafði
hér á alveg raungu máli að standa, eins og nú er
komið fram bæði fyrir héraðsdómi og yfirdómi.
En hversu sem skoðan stiptamtsins gat verið ólík á-
liti dómsstólaiina á þrætucfninu sjálfu eóa málstað beggja
inálspartanna og hvors þeirra um sig, þá er það og verðr
óskiljanlegt, um cins réttsýnan og sanngjarnan embættis-
mann eins og stiptamtmaður Trampe reynist flcstum, og er
jafnvel annálavert, að prestsekkju er aptr og aptr synj-
að um gjafsókn i því máli sem eingaungu áhrærir rétt
prestsekkna, en fullriknin embættislausuin bónda veitt
gjafsókn hvað ofani f annað.
Dómsástæður ylirdómsins liljóða þannig:
„Bóndinn þórðr Olafsson á Steinsholti, sem er kirkju-
jörð frá Stóranúpi, hefir áfrýjað til landsyfirréttarins dómi,
gengnum við héraðsrétt i Arnessýslu þann 30. októbermán-
aðar i fyrra, er skyldar hann til að standa upp frá téðri
jörðu í fardögum 1859 mcð alla búslóð sina fyrir hinni
innstefndu, prestsekkjunni Sessclju Isleifsdóttur, undir 2 rd.
sekt fyrir hvern dag, er hanu eptir seinasta fardag 1859
óhlýðnist þeim dómi; en inálskostnaðr er látinn falla niðr“.
„þenna dóm sinn og rétt hinnar stefndu, til að kom-
ast á fymefnda kirkjujörð, er liggr undir prcstakall eða
prestssetur það, er maðr lieinia þjónaði, þcgar hann dó,
hefir uudirdómarinn byggt á konúngsbréfi 5. júní 1750 og
virðist, sem það sé með fullum rökum gjört, þvi nefnt
konúngshréf ákveðr í 1. 2. og 3. grein, eð prcstsekkjan
megi kjósa sér hverja þá jörðu til ábúðar, er hún vill, af
þeiin, er undir prestakallið liggi, án þess að nefna með
cinu orði, að ábúandinn hafi nokkurn rétt til að sctja sig
á móliþví; því þann rétt hefir löggjafinn að eins í 5.grein
— er hljóðar uin það, hvernig fara skuli fyrir prestsekkj-
unni, þegar engin jörð liggr undir prestakullið, eðr næstu
prcstaköll, — áskilið ábúandanum, ef liann sjálfr á jörðina,
eðr hcfir liúið á henni yfir 20 ár, og setið liana vel, og
virðist auðsætt af þessari seinustu grein, að það eigi
getr stoðað leiguliðann gegn prestsekkjunni, þó hann liafi
keypt sér lífsábúðarrétt af húsbóndanuin, því hann er eigi
að síðr skyldr til að stsnda upp, en ekkjan á þá að endr-
gjalda honum festuna, og af þessu leiðir þvf beinlínis, að
þó áfrýjandinn sé húinn að búa á ábýlisjörðu sinni yfir 20
ár og liafi setið hana vel, getr það f þessn efni ekki
stoðað hann, þcgar áhýlisjórð hans liggr undir lénskirkju.
Og þó menn nú vildi leggja þann skilníng í tilskipun 15.
maí 1705 § 6, að hún heimilaði leiguliðum þcim, er búa
á lénskirknajörðum, rétt til að búa þar, meðan þcir stæði
f skilum og sæti jörð sina vel, virðist það þó á hinn
bóginn auðsatt, að áminst konungsbréf, scin er ýngra,
lilýtr að liafa gjört liér frá undantekníngar, þegar prests-
ekkjur þurfa jarðnæðis með, og sama er nm það, að þetta
kgsbréf, sem er sérstaklegt fyrir prestsekkjur, ekki getr
álitizt úr löguin numið með tifskipun 22. júli 1791, því hún
er alment lagahoð um leiguliða yfir höfuð; þegar áfrýj-
andinn fer því fram, að áminst kgsbréf aldrei geti álitizt
að heiinila prestsekkjum annan eða meiri rétt, cn að bcne-
ficiatus, hyggi þeim öðrnm fremr þá kirkjujörð, sem þær
lielzt kjósa sér til ábúðar, svo framarlcga sem hann á
annað burð geti hyggi hana nokkruin, það er að skilja,
sé jörðin laus, eðr verði losuð á löglegan hátt, þá gefa
orðin í lagaboðinu enga ástæðu til að taka þau i svo
þraungum skilningi, og sú takiiiörkun getr ei heldr stað-
izt með áðr áminstri ákvörðun f 5. grein, þar sem sagt
er, að leignliðinn, þó hann hafi goldið festu fvrir jörðina,
skuli eigi að sfðr skyldr tfl að standa upp fyrfr prests-
ekkjunni, en áhúenduin á hændnjörðum getr þó ekki horið
minni réttr gegn prestsekkjum en leiguliðum á jörðum
þeim, er liggja undir lénskirkjur, og ætlaðar eru presta-
stéttinni til viðrværis; það virðist ekki þurfa að taka það
fram, að þó alþíngislilskipunin tali um leiguliða, er hafi
lífsábóð á kirkjujórðum, þá hefirhún þar fyrir enga breyt-
íngn gjórt á rétti þeim, sem prestsekkjum er heimilaðr í
kgsbréfinu 1750, þvi hæði er tilgángr hennar ekki sá, að
breyta löggjöfinni uin áhúðarrétt Ieiguliða, lieldr byggir hún
ákvarðanir sínar á hinni gildandi löggjöf um það efni, og
lika mætti segja með rökuin, að leiguliðar á lénskirkju-
jörðum hefði yfirhöfuð að tala lifsábúðarrétt, þó þeir yrði
að standa Hpp fyrir prestsekkjum, ef þær þyrfti á að hnlda“.
„Að kgsbréfið sé að eins gefið fyrir Hólastipti, erekki
heldr rétt, þvi eins og það er opt og einatt i öðrum lög-
mn, að lagaákvarðanirnar sjálfar (pars legis dispositiva)
fara öðru og meiru frain, en tilgángr löggjafans, eins og
hann kcinr fram í inngánginuin til lagaboðsins, virðist að
útlieimta, án þess þær missi við það helgi sína eða gildi
sitt, eins getr það heldr ei koinið til greina, þó löggjafinn
í inngángiuuui til konúngsbréfsins 5. júní 1750, sem þó er
vafainál, virtist einkum að hafa Hólastlpti fyrir augum,
þegar þó ákvarðanir þess, eins og þær gjöra, ná til alls
landsins, og gilda því eins fyrir það gamla Skálholtsstipti,
og þó bréfið að eins licfði verið seut biskupiiiuin á Hól-
um, þá hefði það ekkert tiltökumá! verið, þar prentsmiðj-
aii þá var þar, og bisluipinn átti að láta prenta það“.
„Að því leyti hin innstefnda liefir krafizt þess hér við
réttinn, að áfrýjandinn yrði dæmdr til, að greiða henni
skaðabætr cptir óvilliallra manna mati, sem og að hann
yrði dæmdr í málskostnað f héraði, þá geta þessarkröfur
liennar þegar af þeirri ástæðu ekki koinið til greina, að
héraðsdóminum frá hennar liálfu ekki hefir verið gagn-
stefnt“.
„Eptir þvf, sein þannig er tilgreint, her undirréttar-
dóminn að staðfesta, þaráinóti ber áfrýjandanum, eptir
þessum málalokuin, að greiða hinni stcf'ndu í málskostnað
fyrir yfirdóminum 30 rd.“
„Laun til hins skipaða málsfærslumanns áfrýjandans