Þjóðólfur - 19.11.1874, Blaðsíða 2

14
(þingabrauð) og hjeldu áfram að ráða presta til. Þessi siður
hjelzt því til þess er siðabótin kom, og Ordinanzía Iíristjáns
3. var útgefin 1537. Eptir henni áttn söfnuðirnir að kjósa
sjer sjálfir presta sína. En því miður komst sá siður aldrei
framar á: biskupar gáfu ljensstaðina eptir sem áður, enda
fækkuðu bændakirkjurnar stórum, er þær voru ýmist gjörðar
að beneficíum, eða annexíum þeirra. Eptir konungalögunum
1665, tóku konungar og einkum amtmennirnir að gefa brauð-
in, ýmist með ráði biskupa eða að þeim fornspurðum, og var
brauðaveitingarvaldið, eins og margt annað nm þá daga, mjög
óákveðið og gjörræðislegt, allt þar til konungsbrjef af 10. maí
1737 ákvað að konungur sjálíur skyldi veita öll stærri brauð-
in, en amtmenn hin smærri og liggur þetta skipulag til grund-
vallar fyrir því, sem nú gitdir1. Nú er það skoðun vor að þessi
áðursögðu upprunalegu og eðlilegu rjeltindi safnaða hjer á
landi til að kjósa sjálfir, undir umsjón biskupa, sína presta,—
þessi rjettindi ættum vjer smámsaman að fá aptur. Allstaðar
í löndum, t. d. víða á Skotlandi og Englandi, þar sem söfn-
uðir stjórna sjálfir kirkjum sínum með öllu tilheyrandi, svo
sem kirkjusöng, skólum og kennimannaskipun, allt undir
stjórn nefnda, með tilsjón biskupa, — allslaðar þar sýnist meiri
kraptur, fjör og framtíð í kirkjulífinu, en þar sem öll ráð eru
hjá (opt fjarlægum) yfirvöldum. í Danmörku gengur hreifing
mikil í þessa stefnu. Vilja sumir þar ekki einasla ráða prest-
um sfnum, heldur og mega stofna ný prestaköll, hvar sem
þeim sýnist. Á það mál latigt í land, enda er ekki heilla-
vænlegt að byrja það með frekju, slíkt á að lempa með góðu
meðan unnt er og heimta ekki allt f senn2. En fyrir því höf-
um vjer bennt á þetta, að vjer viljum bera þá tillögu á borð
fyrir lesendur vora, að söfnuðir hinna rýrari og afshekktari
brauða landsins fari sjálfir að hlutast til um útvegun presta til
kirkna sinna í því skyni að bæta úr prestafæðinni, og um
leið til að glæða kirkjulegt frelsis- og framfaralíf í landinu.
Ættu menn að sjá og skilja, að hjer verður aldrei bót á ráð-
in, nema bótin komi frá söfnuðunum sjálfum. Byrjunin sýn-
ist oss eiga að vera á þennan hátt: bænarskrár æltu að koma
til næsta þings, er færu þess á leið, að sú lagaákvörðun kæm-
ist sem fyrst á, að söfnuðir allra rýrðarbrauða landsins megi
sjálfir kjósa sjer hvern þann prest, sem biskup álítur hæfileg-
an og samþykkir. Ef fleiri en einn byðust, skyldu sliptsyfir-
völdin velja í milli þeirra. l>ar til þessi rjettindi fást og svo
jafnan síðan, æltu söfnuðir þeir, sem hjer um ræðir, nú þegar
að byrja, að sjá sjer út prestefni. En hvernig eiga þeir að
fara að því? Sú framkvæmd er nú að vísu mjög undir atvik-
um komin, en mikið tekst ef margir vilja, þegar áhuginn, fjör
og framkvæmd fer að vakna.
í fyrri daga er ekki annars getið, en að prestar yndu sjer
eins á útkjálkabrauðum og annarstaðar, en hvað er athugandi
1) Sbr. Kirkjurjett J. P. bls. 59. I pápiskum sit) var framkvæmdar-
valdit) hjá páf»Hoin, og svo hjá haus jörlum, orkibiskupnm og bisknpum;
dómsvaldit) hjá biskopum og prelátom hans (sj-nodonum); löggjafarvalditi var
og mestmegnis í höndom prelátanna; þd ort)u engin kirkju-nýmæli l"g hjer
á landi, nema lögrjettan samþykkti. Kirkjurjettur J. P., bls. 17.
2) Móti kosningarrjetti safnatanna hafa menn einkom þat), ati menn
kynuo at> láta blekkjast sökom fylgis etla fávizkn o s frv., en trygging sýn-
ist uóg fyrir met) vaxandi reynslu og meunton, ef bisknp hefur samþykktar-
valdit). Knda fá ýmsir braut) nó á dögum, sem lítil trygging er í íyrir
kristniua
við það? það, að þeir prestar sýnast mjög opt að hafa verið
innbornir menn f sama hjeraði, og optlega efnamenn og óð-
albornir. Að fá innanhjeraðsmenn fyrir presta, er auðsjáan-
lega hið hagkvæmasta fyrir lleslra hluta sakir. Sumstaðar, t.
d. í Grímsey, ættu söfnuðir, ef svo mætti segja, að ala sjer
upp prestaefni, lála kenna þeim á sinn kostnað og laða að
sjer með öllu moti (nema kúgun eða rangindum). Nú viljnm
vjer ekki spá fieiru í eyðurnar um þetta mál; fáist rjettindin,
kemur reynslan sem kennir. En kæmist það á að söfnuðirnir
legðu sitt fram til þess að kalla til sín presta (á sinn hátt
eins og kennarar eru fengnir til frískóla), þá er þess meiri
von, að fá eða engin brauð yrðu til lengdar prestlaus, eða
þyrfti að taka npp (eins og uppflosninga) og gefa eða troða
upp á aðra presta. Sameining brauða á sínum stöðum má
að öðru leyti fara vel, og vjer álítum hættulaust fyrir kristnina
þótt á stöku kirkjum yrði að fækka messum', — vjer meinum
þar sem lítill söfnuður er, en setja kynni mega í staðinn ein-
hverja stofnun til uppbyggingar. Án unglinga og alþýðuskóla
(sem vjer bráðum skulum tala um) virðist, satt að segja,
hrauðasameiningin mestmegnis tómt tildur. |>að er vaxandi
líf, uppfræðing, og frjálst og þjóðlegt kirkjulíf, sem allir verða
að hafa fyrir mark og mið og starfa að með eindrægni og gætni,
fjöri og fylgi, ef duga skal.
— i’JÓÐHÁTÍÐIIl. Oss hafa enn borizt nokkrar skýrslur
um þjóðhátíðarhöld í hjeruðum; en þar lesendum vorum
sem ekki eiga þar sjerstaklega hlut að máli, mun þykja nóg
komið af jafn samkynja tíðindum, skal að eins geta hinna
helzlu með fám orðum:
Að Setbergi í Snæfellsnessýslu hjelt presturinn þar, sira
Iielgi Sigurðsson, ásamt hinum gáfaða hreppstjóra þar í sveit,
Stefáni Danielssyni, all-fagra veizlu með sóknarmönnum. Voru
þar kvæði sungin fyrir konungs og íslands minni eptir ný-
nefnda menn (hina sömu og ort höfðu minni þau er sungin
voru áður við hátíðina í Stykkishólmi). Veizlan var haldin
undir berum hirnni því veður var gott, og skemmtu allir sjer
hið bezta.
Að Svignasharði í Borgarfirði var og sama dag all-mikil
veizla; stóðu fyrir henni bæudnrnir: IJalldór Bjarnars. á Litlu-
Gröf, Jón Helgason á Eskiholti og Jón Jónsson á Galtarholti.
þar voru 90 manns, flestir úr Stafholtssókn í Borgarhreppi.
Halldór í Litin-Gröf hjelt þar tvær gáfulegar ræður, fyrir minni
konungs og íslands, og eru þær í töiu þeirra mörgu ræða og
kvæða, er alþýðumenn landsins hafa fiutt í sumar, og sem
geyma bæri en glata eigi — þótt smá-blöð vor hafi ekki rúm
fyrir það; — væri vel ef hvert hjerað fyrir sig hefði samtök
um að safna og geyma í einu lagi, hið merkasta er kveðið
hefur verið, mæll og framfarið á þjóðhátíð vorri. — í flestum
sýslum munu samkomur, ein eða fleiri, bafa verið haldnar. þó
höfum vjer ekki heyrt um liátíðarhöld i Skaptafellssýslu, og
leljum vjer það vorkunnarmál, en síður Rangvellingum, hafi
þeir ekki gjört sjer neinn dagamun. Höfðu Rangæingar, og
einkum Árnesingar (Haukdælir og Oddaverjar, sbr. Sturlungu)
1) þat) er aubvitab, ab gó&ar messur ern aldrei of tibar, en hvab á
a& 6egja nm hinar, einkum þar sem s ó n g u r i n n er, eins og vffca á sjer
stat>, f grátlegu ástandi? Sönginn eiga söfno&irnir, engu sí&ur en prestarnir,
a& endurskapa.
Sjer pú nú, hinn mikli maður,
Marka fyrir táknum hám,
Er þinn lýður unir glaður
Undir þessum fíkju-trjám?
Spcglar nú hugar þíns heilaga lindin
Húsið Guðs dýrðar og Moríju-tindinn?
Ómar þjer Síonar sólfögur slóð
Sálmanna himnesku gullstrengja ljóð?
Eptir þig skal annar stærri
Yfir-hirðir birtast jörð,
Sjerðu hann í skuggsjá skærri
Skipa Drottins veiku hjörð?
Spúir nú sál þín á deyjanda degi
Dýrðlegri komanda miskunar vegi?
Manst þú nú eirorminn mörkinni á?
Máttu nú krossinn á Golgata sjá?
Hvíl nú Herrans kappinn sterki,
Hvíl þig nú í ró og frið,
Nú er lokið lífsins verki,
Lát nú aðra taka við!
Hart er að kallast frá hálfloknum iðjum,
Ilart er að falla í sigrinum miðjum;
þó hlœr þjer hugur við heilagri sýn:
Ilimneska sólin Guðs trúfesti skín. —
Ef við sál mín sama þolum,
Sjáist að eins takmarkið,
Lendi allt í mæðu-molum
Myrkrið þegar tekur við:
Skal þó til baka frá hverfandi hæðum
Horfa með brennandi lofgjörðar ræðum,
Framundan dvelur hin deyjandi brá
Dýrðlegum Kanaans sólvöngum á.
Gjarnan vil eg öðrum unna
Um að bæta ruddan veg,
Bráðum aðrir koma kunna
Kann ske þrefalt meiri en jeg:
Verði hjcr gjöldin mín gröfin og krossinn,
Gleðstu þá sál min, við eilífu hnossin;
Heyr þá frá Síonar sólfögru slóð
Sálnanna himnesku gullstrengja Ijóð!
Einn á Nebós helgu hæðum
Hallar Móses þreyttri brá,
Hnegir sólín hinnstu glæðum,
Heilagt andlit stafar á:
Aieinn hjá lýðnum í lífínu stóð hann,
Langt ofar mannglaumnumhelveginn tróð liann,
Guð var við líkið og legstaðinn bjó,
Lokaði hans augum og vaggaði í rý.
J