Þjóðólfur - 06.10.1879, Blaðsíða 1

31. ár.
Kostar 3 kr. (erlendis 4 kr.), ef
borgast fyrir lok ágústmán.
Reykjavik, 6. okt. 1879.
Sé borgað a3 haustinu kostar árg. hlaft
3kr. 25 a., en 4kr. eptir árslok.
T V ét
-—- Blöðin liafa stundum að undanförnu gjört mikið
úr hagsmunum jjeim, sem lirossaverzlnnin fa>rir oss Is-
lendingum, og máli sínu til sönnunar sýnt pað ógrynni
af dölum eða krónum, sem árlega koma inn í landið
fyrir verzlun pessa, og sem skipti mörgum tugum
þúsunda. Peningaupplia ðin mun rött vera, en liitt er
annað mál, hvort hagsmunirnir eru að sama skapi. —
J>egar hrossaverzlunin í ár er nýlega afstaðin og menn
enn geta luxmpað í lófa sör fénu — sé pað pá ekki komið
í búðina fyrir kaífe, spritt eða kram, eða pví ráðstafað
á annan slíkan hátt—ætla eg að leyfa mer að fara nokkr-
um orðum um verzlun pessa, ef vera mætti að orð mín
gætu vakið athuga manna á pessari, að mínu áliti við-
sjárverðu verzlun.
Eg vil pá taka pað fyrst fram, að hrossamarkað-
irnir eru í mínum augum pjóðhneyksli, ekki einungis
vegna svika peirra og pretta, sem beitt liefur verið og
beitt er ef pví verður við komið, lieldur einnig vegna
verzlunaraðferðarinnar. Á hinum fyrstu mörkuðum í
Bangárvalla- og Árnessýslum helzt góð regla um nokk-
ur ár. p>á verðlögðu menn sjálfir vöru sína, flokkuðu
hrossin eptir verði, og létu svo kaupanda taka pað, sem
honum likaði. En pessi góða regla stóð ekki lengi.
Hún var ekki brotin af fátældingunum, heldur einmitt
efnamönnunum, hinum svo kölluðu beztu mönnum liör-
aðanna. Og nú er líka öldin önnur. p>egar maður fyrst
kemur á lirossamarkað, mætti maður ímynda sör, að
maður væri kominn í skrælingjahóp. p>ar ryðst hver
fram fyrir annan, par ganga hnyppingar og hrinding-
ar, og aðsúgurinn að kaupanda hefur orðið svo mikill,
að liann hefur orðið að flýja á tryppabökunum til pess
að forða sér við meiðslum. Mundi pví um líkt eiga
sör stað á bygðu bóli meðal menntaðra pjóða, nema hér
hjá oss? En niðurstaðan verður, að kaupandi skiptir
helzt við kunningja sína, og pað eru efnamenn, enhinn
félausi teymir heim aptur tryppið, sem liann purfti að
selja til bjargar sér og sínum, eða lætur pað með af-
föllum til aðsúgs-mikils prangara, sem vel liefur gengið
fram á vígvellinum. Svona er nú verzlunaraðferðin.
En pó verzlunin færi fram með allri reglu og siðsemi,
og væri að pví leyti ólastandi, er hún pá sú auðsupp-
spretta, sem út lítur fyrir að margir ætli? p>að vita
allir, að lirossin eru ólík öðrum búpeningi í pví, að
pau gefa engan beinan árlegan arð; pau eru sem verk-
færi í búi búandans, eins og orfið og ljármn, verkfæri
sem ekki má án vera, og sem vör pví miður verðum
að halda ærinn fjölda af til búparfanna, og mun svo
standa, pó dýrt se og pungt, meðan lítið'er um vegi,
og varla smálækur, hvað pá stórárnar með nokkurri
mynd af brú. Búsgagn petta, hrossin, er dýrt, og
vií jeg nú sýna livað pað kostar að meðaltali, par sem
jeg pekki bezt til. Nú er folaldið selt að liaustinu á
12 kr., og er pað ábatalítil eða ábatalaus sala, pví bæði
er hryssan frá brúkun að meira' eða minna leyti, og
verður par að auki fóðurpyngri að vetrinum. Folalds-
fóðrið er í hið minnsta 12 kr., og sama meðgjöl á 2.
■vetur, en '10 kr. á 3. vetur. p>á er búið að kosta til
tryppisins 46 kr. fyrir utan sumarbeit og alla ábyrgð,
og pá er von um að geta selt pað fyrir 50—-60 kr.
Ætti jeg nú 3 kr. á ári fyrir ábyrgð og sumarbeit, sem
öllum mun pykja lítið, slepp jeg að eins skaðlaus, fari
allt sem bezt. En pess er nú gætandi, að hér er
miðað við fóðratöku, sem allir ráðmenn álíta niðurdrep,
og er pað vissulega, pví allur búgróði vor er fólginn í
pví, að skcpnan gefl meiri arð en fóður hennar kostar,
og án pessa gætu bú vor eigi staðizt. En pótt jeg gæti
nú uppalið eitt einstakt tryppi mér að skaðlausu, ann-
aðhvort heima eða með pví að koma pví í fóður, sann-
ar petta ekkert, pví vilji jeg gjöra hrossaverzlun að at-
vinnuvegi, og pað getur hún ekki heitað, selji jeg ekki
eitt tryppi árlega, — útheimtir petta meira hrossahald
yfir höfuð, og skal jeg upplýsa pað betur. Jeg parf
til búsins 10 hross, 9 hesta og eina hryssu, sem lxöfð
er til viðkomu, og verða pv.í parfahross mín optast 11,
stundum ef til vill 12. Ætti jeg að geta haldið áfram
hrossaverzlun árlega, parf jeg auk hinna pörfu hrossa
tvær hryssur, pví fæstar eiga folöld optar en annað-
hvort ár. Til pess pví árlega að geta selt trýppi, án
pess að fækka um of brúkunarhrossum, parf eg árlega
að hafa í fóðri 5 hross auk heimilisparfa p.e. 2 hryss-
nr, folald, tryppi á 2. og tryppi á 3. vetur, og hlýtur
fóður li/ossa pessara að kosta í hið minnsta 52kr., eða
tryppisverðið, ef tryppið annars selst, og pá vantar alla
ábyrgð, sumarbeit og viðkomu, Sumir munu segja petta
rangt, og færa pað til, að brúkunarhrossin séu folalds-
hryssur, og að fullorðnu lirossin fjölgi pví ekki við
hrossasöluna, og petta er pví miður satt; pví einka'
afleiðing hrossasölunnar er sú, að menn nú út úr neyð
hafa folaldshryssu með kornungum folöldum jafnvel til
langferða sem duglegustu liesta; en petta úttaugar htyss-
una, svo liún skrýður fram lioruð ár af ári, gjörir af-
kvæmið að afstyrmi, sem aldrei verður skepna, og er í
stuttu máli svo ill meðferð, að pað pyrfti að mætarefs-
ingu. Tsannig meðfarin liross verða og miklu fóður-
pyngri, svo hagurinn verður lítill eða enginn, en skömm-
in mikil. J>egar nú hér við bætist, að útlendir flytja
frá oss mestmegnis fola og flest beztu gripsefnin, pá er
pað auðséð, að iirossasalan er hrossarækt vorri til nið-
urdreps, og veit eg að margir hljóta að hafa séð, að
henni hefir hnignað hin síðari árin, einmitt af áður
töldum orsökum. Sumir telja pað hrossafjöldanum til
ágætis, að viss héruð, einkum löttar myrlendissveitir,
séu einungis, eða í hið minnsta bezt nýt handa hross-
um, annar fönaður hafnist par illa og gefi lítinn arð.
J>ær sveitir eru og til, par sem hross eru fremur létt
á fóðri og lifa jafnvel gjafarlaus í góðum árum En pað
er óskiljanlegt, að pessar sveitir geti ekki eins fram-
fært annan fénað t. a. m. sauðfé. Allir vita pað,
að sauðfé lifir á öllum peim fóðurtegundum, sem hross
geta lifað á, livort heldur er til sjós eða sveita. p>að
er pví mitt álit, að par sem hrossið getur lifað, getur
sauðurinn pað líka, en hitt er óefað, að sauðurinn lifir
víða kostnaðarlítill, og góðu lífi, par sem hrossinu varla
er líft. I pessum svo kölluðu hrossasveitum hefir liross-
grúinn pað eina til síns ágætis, að hann myndast ígóðu
árunum svo að segja af sjálfu sér, en liann er líka hin
óvissasta og óbúmannlegasta eign, pví reynslan hefir opt
sýnt, að hrossin í hörðu árunum hafa lirunið og orðið
að engu, eins og búast má við, pegar allt er sett á
vogun, og varla hugsað til að líkna eða hýsa hvað sem
á gengur. En pó mönnum í pessum sveitum finnist
hrossin koma fljótt og kosta lítið, er pó varla efi ápví,
að pau jafnvel hér eru dýr og skaðleg. p>au naga og
flagberja jörðina að vetrinum, svo að annar arðsamari
búpeningur, sem annars gæti haft góða beit, verður að
hungra eða vera á gjöf. p>egar vorar, æða pau yfir
101