Þjóðólfur - 12.08.1880, Qupperneq 1

32. ár.
Kostar 3 kr. (erlendis 4 kr.), ef
borgast fyrir lok ágústmán.
Reykjavik, i2- ágúst 1880,
Sé borgað að haustinu kostar árg. n< k|aa
3kr. 25 a., en 4kr. eptir árslok. &*•
Fomleifafélagið.
£>ann 2. ágúst var ársfundur haldinn í fornleifafélaginu.
Fundurinn byrjaði með fyrirlestri, er varaformaður félagsins
Sigurður Vigfússon hélt um rannsóknir sínar fyrir skemmstu
um fornstöðvar á Kjalarnesi og á Hvalfjarðarströnd. Skýrði
hann þar frá hoftóptar undstöðu þeirri, er grafin hefir verið út
á f>yrli, og sem með áreiðanlegu steinalagi sýnir að tóptin
öll hefirverið 57 fet á lengd og á breidd 17 fet á ytri hleðslu,
þar í afhús 17 fet á hvorn veg með steinlögðu gólfi, og stalla
inn úr einni hliðinni, og ösku á tveim stöðum, sem vottaði fyrir
að þar hefði verið eldstó. Hann lýsti nákvæmlega Geirshólma,
er hann hafði rannsakað og öðrum staðarlegum ummerkjum,
sem enn eru þar, svo og örnefnum eptir Harðarsögu og
Hólraverja.
1 félagið hafa gengið 19 félagsmenn með 25 kr. tillagi
og 158 með 2 kr. árstillagi. í félalaginu eru 18 konur, og
sóktu nokkrar þeirra fundinn. Má það telja góðan fyrirboða
fyrir félag þetta að konur hafa tekið svo vel boði félagsins
að ganga í það, og heppilegt að þær hafa kosið það til hinnar
fyrstu framgöngu í alþjóðlegum efnum, enda njóta þær þar
jafnréttis.
Á þeim þrem missirum, er félag þetta hefir staðið, er það
búið að hefja ítarlega rannsókn á pingvelli, sem síðar mun
verða framhaldið. Aðrar fornstöðvar þar og í Grafningi hafa
og verið skoðaðar, og að nokkru rannsakaðar, t. a. m. við
Ölfusvatn, Dráttarhlíð o. s. frv. Meðal annars má telja að rann-
sóknir á hinum forna farveg Öxarár gjöra sennilegt að á þessari
hafi verið veitt úr fyrra farvegi sínum niður á völluna, þar
sem hún rann áður út hraunið fyrir vestan Almannagjá fyrir
neðan Brúsastaði og Kárastaði og í vatnið skammt fyrir austan
Skálabrekku.
Innan skamms á þessu sumri ætlar félagið að láta rann-
saka hauginn við Haugsvað, sb. Landnámu og Flóamannasögu,
og gjöra lýsingu á Borgarvirki, Goðahól við Flateyri og nokkr-
um fleiri fornstöðvum.
Á fundinum voru sýndir ýmsir uppdrættir af |>ingvelli,
Geirshólmi, hoftóptinni á pyrli o. fl.
Félagið hefir í áformi að gefa út nú þegar á þessu ári
tímarit, er skýri frá helztu athöfnum þess og fornfræðilegum
efnum.
Bæknr.
Auðí'ræöi síra Arnljóts Ólafssonar er nýstárleg bók á
vorri tungu og undireins eitt höfuð-frumrit í vorum bókfræð-
um. Kitstjóri Fjóðólfs er nú að vísu all-rýr auðfræðingur,
en lesið hefir hann bók þessa bæði með athygli og ánægju, og
áleit hann að lyktum skyldu blaðsins að mæla fram með henni
við almenning. Eins og höf. segir í formála ritsins, skiptist
öll þjóðmegunarfræði í tvennt, auðfraiði og felagsfræði, er því
þessi bók einungis hinn fyrri partur fræðinnar, hinn almenni
(abstrakti) hluti hennar, eða hinn heimspekilegi. Hinn hlut-
ann kveðst höf. ekki hafa tíma né efni í hendi til að rita
að svo stöddu, og er það að vonum, því félagslíf landsins,.
stjórn og atvinna er enn á því stigi, að lieimfærsla þeirrar
fræði og hennar ransókna yrði næsta erlið eða ómöguleg, en
án heimfærslu til reynslunnar er félagsfræðin ónýt, því hún
byggir miklu meira á reynslu-sönnunum og skýrslum en auð-
fræðin, er empírisk og statiskisk (sem kallað er) fremur en
heimspekileg (þeóretisk). f>ó liggur sá kafli þjóðmegunarfræð-
innar miklti nær skilningi almennings en hin þura auðfræði,
sem mest er fólginn í útlistun eða rekstri almennra sanninda
og unninna ályktana; verður úttistarinn þar að leiða lesend-
ann gegnum langa hugsunarvefi og opna skilning hans ýmist
með innleiðslu eða afleiðslu (indúktíón eða dedúktíón) heim-
spekilegrar meðferðar. Á þetta bendir þegar efnisyfirlit rits-
ins: Muðuririn ; þörfin; nytsemi; viðskipti; Vcrð; fé; auður,
o. sv. frv. þessar orðmerkingar (begreb, notions) á að láta al-
þýðumenn skilja auðfræðislega. Höfundurinn kveðst lielzt hafa
fylgt auðfræði hins nafntogaða franska auðfræðings Fr. Bastiat,
en sem lærðasti auðfræðingur, að m. k. annar, á landi hér, hefir
hann haft hliðsjón af ritum margra fleiri góðra höfunda, t. d.
Ad. Smiths. Vér sem fá auðfræðisleg rit höfum lesið, getum
nú ekki dæmt um vísindalegt mæti verks þessa, en þessa kosti
viljum vér telja því til gildis: góðan stíl, eða ágætt og ein-
kennilegt mál og orðfæri. Mál og orðfæri höf. þekkist hver-
vetna frá annara; hann er bæði orðhagur og orðríkur fremur
flestum ef ekki öllum, sem nú rita óbundna íslenzku. J>ó
finst oss sá galli á stíl hans, að honum hættir ekki sjaldan
við að yfirgefa sitt forngríska fegurðar-lögmál og blandast
býsanþínskri óhófsfegurð. Hinn andríki kafli, bls. 6—10, í 2.
kap., bendir á hvað vér meinum. Mál og framsetning getur
hjá sama höfundi haft eins margbreyttan stílsblæ og bygg-
ingarkonstin hefir í frá dóriskum stíl lil rokokkóstíls 17. ald-
arinnar. En yfir höfuð að tala er stíll höfundarins einhver
hinn snjallasti og glæsilegasti; íslenzkan hvervetna vöndnð
mjög, auðug og hefluð. í slíku ritsmíði hefði höf. trauðla
komizt hjá að innleiða ný orð með nýjum merkingum, enda
finnst Qöldi slíkra orða í bókinni og flest af þeim all-heppileg,
t. d. framförull og framfœrinn (progressiv og perfsstibilis)
framstíga; kappnautur (ríval); frœkni. Óheppilegri orðmyndir
þykja oss: Samfelaginn; fullnœgður; áferðarfagur. Stöku
orðum hefir hann gefið meiri eða heimspekilegri þýðing en
þau áður hafa haft, t. d. orðinu siðsamlegur, sbr. bls. 219:
«að velmegunarfýsnin sé siðsamleg» o: samkvæm lögmáli guðs,
eða mórölsk. Gott hefði verið, hefði höfundurinn sett hin
helztu evrópeisku vísindaorð hér og þar milli sviga, því þá
glöggva menn sig fyr á hugmynd þeirra. Enn er nálega ó-
mögulegt að rita hreina heimspeki með tómum íslenzkum
orðum, því oss vanta orðin, eða þau ná ekki öllum hliðum
hugmyndanna, sem þau þurfa að ná yfir; þar af kemur stund-
um of mikið af fjölyrðum og ítrekunum hjá höf., sem skemmir
stílinn, en sem hann opt er neyddur til að viðhafa til þess að
verða ljós. Ljósleiki framsetningarinnar er annar næsti
kostur bókarinnar; lesarinn hlýtur víða að dáðst að gáfum
höf., hvernig hann fer að láta skilja sig, enda gjörir hann það
ekki síður með heppnum og skemtilegum dæmum en með
málsins íþrótt, sbr. 2. kap. og einkum 8. kap., kaflann um féð,
o. v. Skýritigardæmin eru ætíð alþýðleg, máske sumstaðar
nógu mikið, og optast heppileg. Annars hefði eins mátt, eða
betur, hafa öll heimfærslu-dæmin neðanmáls, við það hefði
hin heimspekilega alvara efnisins og textans haldið sér betur,
en þá hefði og bókin orðið að meginefninu óskemtilegri og
erfiðari alþýðu. Flestar atriðistetningar höf. eru bæði skarpar
og ljósar, t. d. þessi málsgrein á bls. 158: <>Féð er verkfæri
í vinnandi hönd mannsins, scm eykur honum ásmegin». pó
líkar oss ekki sem bezt fyrsta inntakslýsing bókarinnar eða
byrjun 1. bls., einkum þessi orð: «hún (o: auðfræðin) sýnir
oss», o. sv. frv., því eptirsetningin á illa við fyrri forsetning-
una: «náttúruna með gjöfum hennar og gæðum». Finst ekki
fleirum eins? jf>riðja og seinasta aðalkost bókarinnar viljum
vér miða við efni hennar, þótt, ver dæmum það ekki sem vís-