Þjóðólfur - 26.05.1883, Qupperneq 1

M 22.
ÞJÓDÓLFB.
XXXV. árg. Reykjavík, Laugardaginn 26. maí 1883.
Enska Jóns Hjaltalíns.
(Eftir Eirík Magnússon, M. A.)
Herra ritstjóri. Dómr yðar um bók
Hjaltalíns þótti mér of' harðr, fyrst er
ég las hann, eftir þeim vitnum, er þér
höfðuð leitt í málinu; enn nú er ég hefi
kynnt mér bókina, þykist ég sjá, að
dómrinn hafi fallið eftir vitnum bæði
óleiddum og leiddum; því hin óleiddu
eru, eins og ráða má af dómsforsend-
um yðar, enn fleiri og enda alvarlegri,
enn hin leiddu. þér hafið engar öfg-
ar mælt í neinu tilliti. þ>essi bók er ein-
hver hinn sorglegasti vottr sem maðr
getr séð um mentunarlega stjórn ís-
lands. Forstjóri Möðruvallaskóla sitr í
einu meðal hinna bezt launuðu upp-
fræðingarembætta landsins. Eftir venju-
legum grundvallarreglum fyrir stjórn
annarra land’a, er embættið launað því
hærra, sem það er vandskipaðra, o:
þarf duglegri mann til forstöðu, og er
Þýðingarmeira fyrir velferð lands og
fýðs. J>ví hærri sem launin eru, þess
fullkomnari skyldi maðrinn, þess ágæt-
ara, áreiðanlegra og mentunarríkara
skyldi verk hans. Nú er hér sannar-
lega um hálaunað og reyndar þýðing-
armikið embætti að ræða, þar sem er
forstjórn Möðruvalla skóla; en sá, sem
gegnir því, hefir nú sýnt, svo blindir
geta ekki vilzt, að þar, sem hann telr
sig mestan og beztan manninn — í
enskri málfrœði — þar er verk hans
Það „humbug11 semstendr alveg eitt út
af fyrir sig, ekki einungis i békment-
um íslands, heldr 1 bóklist allrar plá-
netunnar, að öllum líkum. Nú, er ég
rseðst í að færa ýtarlegri rök að því,
að dómr yðar sé réttlátr, leyfi ég mér
að benda lesendum á, að ég fer hvergi
yfir það aftr, sem þér þegar hafið leitt
fram; hér er á nógu öðru að taka, því
varla mun maðr hitta á þá opnu í bók-
inm, er ekki geymi einhverja vitleysu.
Hér agar öllum regluleysisins óhroða
saman; hér er maðr kominn í reglulega
málfræðislega svínastíu.
í grandleysi opna ég skrudduna, bls. 16
^rýt undir eins um þessa „reglu“
Undir tilvisunarfornöfnum: — „ Who er
haft um skynsemi gæddar verur; which
utn dýr og dauða hluti“. Og
svo er nú þetta! Enska faðirvorið byrj-
ar þannig: Our Father, which art in
heaven, þ. e. Faðir vor, þú, sem ert
á himnum; hér er þá which haft, eftir
kenningu Möðruvalla rektorsins, af því,
að Himnafaðirinn sé annaðhvort (skyn-
laust) dýr eða dauðr hlutr!!!
Ég datt ofan á, á bls. 3, i hljóð-
skýringunni yfir a, sem hljóðspekingr
vor segir jafngildi „löngu“ e (!) íslenzku,
orðið ‘haste (hest) flýtir’, á bls. 213 er
sama orð borið fram ’heist’, sem reynd-
ar er rétt, þannig líka ,paste (peist)1;
‘taste (teist)’; sannar þvi Jón sjálfr að
regla sín sé vitlaus. En að höfundr sé
ekki alskostar viss í sinni sök samt, má
ráða af því, að hann fellr undir eins í
freistni og orðinu sleppir, og ber fram
hasten (hess'en fyrir heiss'dn)1, hasty
(hesti, fyrir heist'i), — Til þess, að
taka þegar af allan vafa, get ég þess,
að löngu ensku a gef ég ísl. hljóðs-
ígildið ei. J>að er stafsins eiginlega
hljóð. En undir stafa-samböndum er
komið, á hvoru ber meira í framburð-
inum e-inu eða i-inu, svo að hljóðið
verði svo sem ei eða e\. Stafrinn hljóð-
ar aldrei e, nema á undan r-þhljóðlausu I
e, og í einstöku endingu á ate, og er
hljóðið þá ekki nærri hreint e.
Á bls. 5 segir: — ’ey er borið fram
eins og e þar sem áherzla er á tví-
hljóðanum, en eins og í þar sem hann
er áherzlulaus’. Á bls. 231 kom ég
ofan á orð, sem hefir áherzluna á ey og
höfundr hljóðtáknar í\ það er ‘key (kí)
n. lykill’. Reglan þannig vitlaus, því
framburðr er hér réttr.
Á sömu bls. segir að ei sé borið
fram eins og e í deign (rétt framb.
dein) vein (r. f. rein), reign (r. f. rein),
feign (r. f. fein), veil (r. f. veil),
heinous (r. f. hínös), weigh (ei r. f. ei)
neigh (r. f. nei), eightf. f. eitt), freight
(r. f. freitt), neighbour (r. f. neibör). Hér
eru að eins þrjú dæmi rétt: heir their
og leisure.
Á sömu bls. segir, að ai sé borið
fram eins og e, og ay sömuleiðis eins
og e; hið fyrra þó látið hafa undan-
tekningar, hið síðara engar. Hér stendr
reglan á höfði; ei er algengi framburðr
þessara tvíhljóða, e undantekningin.
Engin hljóðfræðisregla hér styðr fram-
burðinn á quay (kí), bls. 285.
Á oft nefndri bls. segir að au sé
borið fram eins og 0; á bls. 204 rekst
ég á ’gauge (gedsh) s. næla‘; hér er þá
au borið fram e, sem er Hjaltalínska
fyrir ei, orðið er borið fram geidsj, en
ekki er sliks hljóðs í au getið í hljóðfræð-
inni. Ekki veit hljóðfræðingr þessi, að
til sé tvíhljóðinn ao, þó færir hann til
á bls. 204 orð með honum i stofni: „gaol
(dshel“, sem á, náttúrlega, að vera
dsjéil). Á bls. 214 rekst ég á „herb
(hörb)“, 4 bls. 144 á nberth (börth)“, á
bls. 195 á nfertile (förtæl)“, á bls. 267
á „perch (pörtsh)“; eg fer í hljóðfræðina,
að sjá, eftir hvaða reglu þessi fram-
burðr er gefinn, og finn, að hljóðfræð-
I) J>annig merki ég áherzluna, með broddi aftan
við atkvæðið, er hiin hvilir á.
in kannast ekki við neitt þess konar
hljóð í e (sbs. bls. 3).
„Z?“, segir Hjaltalin, „er borið fram eins
og t á eftir hljóðstaf, og til dæmis er
tekið „road (rót-!) vegr“; mun tvíhljóði
eiga að þýða sama sem hljóðstafr;
þó ber hljóðfræðingr vor sjálfr fram,
þvert ofan í reglu sína: ,-broad (broad)’,
— en „abroad (abrot)“!! — „deed
(díd,)“, „load (lód’)“, „lead (lid’)“, „lead
(ledd)“, og — hver skyldi nú trúa? —
„road (ród’) vegur“„ bls. 297 !!! Mér
varð að orði fyrst er ég sá þetta: —
er maðrinn vitlaus? (Menn kunna að
spyrja, hvað úrfellismerkið aftan við d
i hljóðskýringunni eigi að tákna. J>að
getr ekkert gefið til kynna, er enskan
framburð varði. J>að er auðséð að það
á að vera bending um hnykkhljóð það
— stödetone — sem Skotar reka á d
í þessum orðum). Alt orðasafnið má
segja að sé einróma vitni gegn ai-reglu
þessari, því ég held þar sé að eins eitt
einasta d látið hljóða t á eftir hljóð-
staf (tvíhljóða) og það er náttúrlega
eins vitlaust eins og d-reglan sjálf er
hringlandi. Einna glöggast kemr
Hjaltalíns fónetiska rænuleysi fram á
„f borið fram eins og f“ sbr. bls. 7,
maðrinn hefir ekki enn þá tekið er’tir
því, að enskt f getr aldrei fengið hið
lina hljóð ísl. /"-sins, né heldr nokkurn
tíma þess harða á-hljóð (fyrir framan l
og n)!! Eg nenni ekki að vera að
hringsóla lengr í þessu óhljóðamold-
viðri frá Möðruvöllum. Eg hverf að því
aftr af og til seinna í greininni, eftir
því sem færi gefst og efnið bendir til.
J>að var nú sízt af slíkum gramraa-
tikus, sem þessum, að búast við nokkru
svo sem sérstaklega fræðandi um á-
herzlu orða (accent), enda er það sú
grein málfræðinnar, sem hvað vanda-
samast er við að eiga. Enn geta hefði
mátt þess, að í málinu ganga tveir
straumar áherzlu, hinn Teutonski eða
Germanski, og hinn Rómanski eða
Latínski. Ins Teutonska kennir í þeim
hluta málsins, er rekr ætt sína land-
norðr um Norðrsjó til lágþýzku, (há-
þýzku) og norrænu — ins Rómanska í
þeim hluta þess, er kyn sitt leiðir
sunnan að, yfir Frakkland. Teutonsku
áherzluna má nefna stofn-áherzlu, því
hún er einkum einkennileg að því, að
hún heldr sér fastri við stofn-samstöf-
una, enn sætir þó lagi, þegar nöfn eru
samsett, að þoka sér á fremsta at-
kvæði, ef hugsun og tilfinning leyfir,
eins og i off'shoot, up'roar o. s. frv.
Allr þorri teutonskra orða hefir því á-
herzluna á stofn-atkvæðinu.—Rómanska
áherzlan er alt hvikulli; þvi hún rekr
uppruna sinn til frummáls, e r eigi