Þjóðólfur - 26.03.1886, Blaðsíða 2

50
hinn sama hag, sem hefði getað staðið af pen-
ingunum, er látið var heita að miðarnir jafn-
giltu; ])á fóru stjórnendur ríkja að hugsa sig
um, að það mundi verða happa-ráð, ef þeir gætu
nú notað sjer þennan hag, en verið þó lausir
við þá kvöð, sem einstakir menn voru háðir, er
gáfu út slíka seðil-peninga, þá, sem sje, að gefa,
þegar krafizt varð, fyrir táknið (miðann, seðil-
inn) það, sem það táknaði. Þeir rjeðu af, að
reyna, hvort þeir eigi gætu sloppið hjá þessari
óþægilegu kvöð, og geíið út pappírs-miða og
látið hann ganga kaupum og sölum eins og
pund með því að eins, að kalla hann pu/nd, og
taka hann í opinbergjöld1. Og slíkt er það traust,
sem nærri hver stjórn hefur, sem föstu skipu-
lagi hefur náð, að stjórnendum hefur venjulega
tekizt að ná þessum tilgangi. Jeg held að jeg
megi segja, að þeim hafi œfinlega tekizt þetta
um tima; en það hafi þá fyrst orðið þeim um
megn, er þeir höfðu gengið fram af sjer með
því, að misbeita valdi sinu ofsalega“.
„I því tilfelli, sem hjer er gjört ráð fyrir,
vinnur verk peninga sá hlutur, sem þiggur allt
sitt afl til þess eingöngu frá samkomulagi
(convention); en samkomulag nægir alveg til
þess, að veita hlutnum þetta afl; með því, að
eigi þarf neitt annað, til þess að fá menn til
að taka, hvað sem vera skal, eins og peninga
(o: eins og peningar sje), og það enda með
hvaða valdboðnu verði sem vera skal, heldur
en það, að menn sje sannfærðir um, að aðrir
taki það af þeim aptur fyrir sama verð. Hjer
er spurningin að eins, hvað er það, sem ákveð-
ur verð (gjaldgengi) sliks gangeyris (currency),
úr því það er ekki aðviðunar-kostnaður (cost of
production2) eins og tilfellið er með gull og
silfur (eða seðla, sem leysa má inn fyrir gull
og silfur þegar vill)?“
„Nú höfum vjer þó sjeð, að enda þegar um
inálm-gangeyri (metallic currency) o: myntaða
peninga er að ræða, þá fer verð hans beinlínis J
eptir því, hvað mikið er til afhonum3. Efþað, [
hvað mikið væri til af honum, væri eigi kom-
ið undir venjulegum verzlunarhvötum, er ábati
og skaði vekur, en yfirvald gæti valdboðið það,
þá myndi verðið fara eptir boði þessa yfirvalds,
en ekki eptir aðviðunar-kostnaði. Menn geta
valdboðið, hvað mikið skuli vera til af pappírs-
peningum, sem eigi verður skiptfyrirmynteyri,
þegar handhafi krefst; einkum ef sá, sem pen-
ingana gefur út, ræður óskoruðu einveldi yfir
ríkinu. Verð sliks gangeyris er því algjörlega
valdboðið (arbitrary)“.
1) Eins og nú á að reyna á íslandi; þó með
þeim mikla mun, að ísl. seðlar eru ótryggðir,
en bak við þessa stendur niðurbræddur málm-
ur (bullion), eins og síðar skýrist.
2) Kostnaðurinn, sem gengur til að vinna gull
og silfur úr námum, flytja það inn, bræða síð-
an, hreinsa, skira og smíða, unz peningur er
orðinn úr. Sbr. Mill. III. b. IX. kap.
3) Xítur til þess, sem fyr segir i bókinni í
VIII. og IX. kap.
„Gjörum, að i landi, sem hefur að eins mynt-
aða peninga, sje seðilpeningar gefnir út, allt í
einu, svo, að svari helmingi hinna myntuðu
peninga; gjörum og, að útgefandi sje ekki banki,
og seðla-útgáfan sje ekki lán; en að stjórnin
gefi út seðlana, til að borga með laun embætt-
ismanna og til að vera borgunareyrir i verzlun
(in purchase of commodities). Þegar nú pen-
ingaveltan er þannig aukin allt í einu um helm-
ing, þá hækka ‘prisar’ á öllum hlutum, og þar
með einnig á þeim, sem úr gulli eru gjörðir og
silfri. Einn eyrir af smíðuðu gulli verður þá
dýrari en einn eyrir í gullpeningum, og það
svo, að það nemur meiru en hinum venjulega
mun, sem svarar smíðalaunum; verður það þá
hagur, að bræða gullpeninga til smíða, þangað
til búið er að draga frá gangeyri gull aðjöfnu
hlutfalli við það, sem bætt var við gangeyrinn
með brjefpeningunum. Þá falla prísar aptur í
sama lag og þeir voru fyrri, svo engin önnur
breyting hefur orðið en sú, að brjefpeningar
eru komnir i stað helmings hinna myntuðu pen-
inga, sem áður voru. Gjörum nú, að út komi
ný seðla-útgáfa. Þá fer allt á sömu leið og
áður; og þetta gengi koll af kolli, þangað til
allir málmpeningar væru horfnir: það er að
segja, ef svo smáir brjefpeningar væri gefnir
út, að svöruðu minnstu mynt; ella yrði eins
mikið eptir eins og hagræði krefði til smáborg-
ana. Það, sem bættist við gull og silfur, er
til smíða mætti hafa, mundi draga um tíma,.
úr verði vörunnar (málmsins); og meðan svo
gengur, enda þó eins mikið hefði verið gefið
út af seðlum eins og svaraði hinu upphaflega
myntaða peninga-magni, þá verður svo mikið
af mynteyri í veltunni, jafnframt brjefpening-
unum, sem nægir til að halda peningaverðinu
niður á móts við verðlækkun málmefnisins, en
þegar verðið er orðið svo lágt, að eigi svarar
kostnaði að vinna málminn (úr námunum), mætti
hætta við, eða minnka aðföng málmsins úr nám-
unum, og með þvi móti gætu eiðslunnar venju-
legu öfl etið upp það, sem um of væri, ogmundu
siðan málmar og gangeyrir ná sínu eðlilega
verði. Vjer gjörum hjer ráð fyrir því, eins og
vjer höfum gjört alla leið1, að landið liafi
sjálft sínar eigin námur og eugin verzlun-
arviðskipti við önuur lönd'; þvi að úr landi,
sem hefur verzlun við önnur lönd, berast þeir
peningar, sem óþarfir verða við seðla-útgáfuna,
á langtum fljótari hátt“.
„Hingað til hafa afleiðingarnar af seðla-útgáfu
orðið að' mestu leyti hinar sömu, hvort sem
seðlum má skipta fyrir mynteyri eða ekki. Mun-
urinn milli innleysanlegra og óinnleysanlegra
pappírs-peninga kemur þá fyrst fram, þegar
málmar eru alveg horfnir og hættir að ganga
manna á milli. Þegar gull og silfur er alveg liætt
að ganga manna á meðal og jafnmiklir papp-
írspeningar eru komnir í staðinn, skulum vjer
1) Það er að segja í þessum kapítula.
2) Svo ekkert af öllu áður sögðu á við til-
fellið á íslandi.
nú gjöra ráð fyrir, að ný útgáfa brjef-peninga
komi út. Þá kemur allt hið sama fram og
fyrri; prisar stíga, þar á meðal prísar á smið-
uðu gulli og silfri, og verður nú að taka
til þess, eins og fyrri, að ná í myntaða pen-
inga til að bræða þá niður (to convert it
into bullion). Er þá engin peningur lengur
til er höndum skipti; en sje seðlarnir innleys-
anlegir, geta menn þó en fengið mynteyri frá
seðlaútgefendum í skipti fyrir seðla. Allir
þoir scðlar, sem bætt cr við og reynt er
að neyða á almannaveltu, þegar málinar
eru horfnir algjörlega úr peningamarkað-
iiiuiii, koma aptur til þeirra, er út gefa
seðlana, til þess að fengið verði myntað
gjald fyrir þá; og þeir, erútgefa seðlana fá
ekki haldið í veltu svo mildu af innleysanleg-
um seðlum, að verð þeirra falli niður fyrir
verð málmsins, livers í gildi þeir eiga að vera.
Þetta fer á aðra leið, er um óinnleysanlega seðla
ar að ræða. Ef lög leyfa, þá hamlar þvi eng-
inn hlutur, að þá (óinnleysanlegu seðlana)megi
auka. Þeir, sem gefa þá út, mega bæta við
þá óendanlega, silækkandi verð þeirra og hækk-
andi prísa í sama hlutfalli; með öðrum orðum:
þeir geta verðrýrt peninga lands takmarka-
laust“.
„Vald til þessa, i hvers hönd sem það svo er
fengið, er óþolandi mein. Allar breytingar i
gangverði peninga eða peninga ígildis (circu-
lating medium) eru skaðsamlegar; þær rugla
samningum og fjáryonum manna, og það, að
þær geta vofað yflr, hvenær sem vera skal, oll-
ir þvi, að peninga-samningar, sem standa skulu
um langan tima, verða allsendis óvissir (óáreið-
anlegir, precarious). Sá, sem kaupir sjer, eða
gefur öðrum, £ 100 í árstekjur, veit ekkert,
hvort þau verða j£ 200, eða .£ 50 virði eptirfá
ár. Svo mikið, sem þetta mein er, þegar það
her að af tilviljun einni, þá er það þó en þá
stærra, þegar það er látið vera komið undir
einræði eins manns, eða vissra samvalinna manna,
sem geta haft allrahanda hagsvon af þvi, að
hleypa verði auðs og eigna upp og niður, og
æíinlega eiga gróðavon í því, að gefa út eins
mikið, og unnt er af brjefpeningum, af því
að útgáfan sjálf er auðsuppspretta. Það er ð-
þarfi að bæta þvi við, að þeir, sem gefa út
pappírspeningana, geta haft, og, eigi stjórn í
hlut, hafa æfinlega, beinlínis hag af þvi, að
lækka verð peninga, af því að þeirra eigin skuld-
ir eru reiknaðar eptir þvi“.
Gr. 2. „Til þess, að verð peninga sje óhultfyrir
þvi, að því verði breytt af ásetningi, og til
þess að þvi verði sem minnst hœtt að unnt er
við hviki (fluctuation o: hækkun og lækkun)
af tilviljun, þá liafa menn í öllum siðuðum
löndum gjört verð hinna dýru málma (gulls
og silfurs) að inælikvarða fyrir verði gang-
eyris í Áandiuu (cirkulating medium), af því
að verði þessara málmategunda hættir sizt allr-
ar vöru við breytingum; og engir pappírs-
pcningar ættu að vera til, er menn eigi
geta látið verðið á jafngilda verði liinna