Þjóðólfur - 31.03.1888, Blaðsíða 2

66
landi, sem olli því, að hann vildi verða
sögumálari og mála viðburði úr fornsög-
unum, og sama ættjarðarást kemur fram
í ritgjörðinni um kvennbúningana, því að
þegar hann er búinn að rannsaka, bvern-
ig búningurinn var, getur bann ekki að
sjer gjört að snúa sjer að búningnum eins
og hann er 1857. Það á ekki illa við að
minnast nú á þessum tímum þessara orða
Sigurðar málara :
„Allir vita, að búningurinn er mjög far-
inn að breytast, og það til hins verra að
mörgu leyti, og allt bendir á, að menn
munu þurfa að halda í taumaua á þjóð-
erni voru, bæði í smáu og stóru, ef duga
skal; því að allt horflr til breytingar í
landinu; en menn verða að gæta þess, að
betur fari þá breytt er, en ekki taka báð-
um höndum móti öllu útlendu, hvernig
sem það er, og sleppa því, sem er inn-
lent, og á vel við þjóðerni og landshag í
alla staði. í þessu máli og öðru ríður á
að gæta vneðalhófsins“. Ritgjörð þessi hef-
ur haft mjög mikil áhrif og studdi einna
mest að því, að ísl. búningurinn tók stakka-
skfjTtum til hins betra, svo að nafnfrægir
fagurfræðingar eins og Theodor Fr. Yischer1
tekur íslenska búninginn í riti sinu: Um
„móðinn“ sem sýnishorn af fögrum þjóð-
búningi, gagnvart hinum ósmekklega bún-
ingi kvenna í útlöndum, danska búningn-
um. Hefðu íslenskar meyjar og konur
gott af að lesa ritgjörð þessa, til þess að
læra, hvernig þær eiga að halda búningn-
um þjóðleffiim, harjanlegum og fögrum, svo
að ekki fari fyrir þeim eins og kvenn-
fólki því, sem Sigurður talar um að liafl
aflagað húfubúninginn „þó búningur þessi
sje fagur“, segir hann, „þá hefur konum
vonum fremur tekist að aflaga hann með
alls konar hófleysum, með því að hafa
skúfhólkana eins stóra, og hólka á meðal
kvennkeyri, svo þessi þungi hólkur togar
húfuna niður af höfðinu. Það er fagurt
að sjá mátulega langan skúf og hólk, en
eins ófagurt er það, þegar hann er of
langur eða of stór, og alit þess háttar hóf-
leysi eiga menn að varast, þvi með því
má skemma allt það, sem annars er á-
gætt. En þessi eru niðurlagsorð í ritgjörð-
inni: „Látið því faldinn ættmæðra yðar
1) Theodor Fr. Vischer er einhver frægasti fag-
urfræðingur á Þýskalandi á pessari öld, fyrst
háskólakennari í Tiibingen, Ziirich og seinast
í Stuttgart. Aðalrit hans er: „Æstnetik oder
Wissenschaft des Schönen" (3 bindi, 1847—58).
Rit hans Um „móðinn“ kom út á dönsku í
Khöfn 1880.
vera yðar heiðursmerki, af því að þær
báru hann á undan yður á höfðum sjer,
sem sigruðu flestar konur með vitsmunum,
tryggð, kurteisi og skörungsskap, en gæt-
ið yðar, eí þjer ætlið að kasta honum, að
þjer ekki kastið um leið þjóðerni, tryggð
og skörungskap hinna fornu kvenna".
Það má sjá af þessari ritgjörð, að Sig-
urður hefur þá verið farinn að rannsaka
karlmanna búninginn. „Jeg skammast mín“
segir hann, „af því að jeg er íslendingur
og einn af karlmönnunum, að ljósta upp
þeim óhróðri, að hann er ekki umtalsverð-
ur sem þjöðbúningur. Af fornbúningnum
er nú ekki eptir nema einstaka slitur, og
það er þá sitt á hverju landshorninu.
Svona hefur nú farið um þessa grein þjóð-
ernisins“. Seinna ritaði liann svo: „Um
búning karlmanna til 1400“, og er það
rit, óprentað. Um vorið 1856 kom Sig-
urður til Islands, ferðaðist hann þá um og
bjó til myndir af mönnum, en um haustið
fór hann aptur til Khafnar og starfaði þá
af miklu kappi. Á ferð sínní á íslandi,
hafði hann lialdið spurnum fyrir forngrip-
um, og eptir að hann kom aptur, fór það
að verða honum ljósara og Ijósara, hversu
nauðsynlegt væri að stofna hjer forngripa-
safn, og svo segja vinir hans, að opt hafi
hann þá talað um þetta. Var hann nú
jafnframt að hugsa um að skrifa „Kult-
ur-sögu“ íslands og rannsakaði hann nú
með mesta áliuga söfnin í Khöfn, og fór
að skrifa mönnum og grenslast eptir forn-
gripum hjer á landi, og fullkomnaði sig í
málaralistinni.
Vorið 1858 kom hann aptur til íslands
og málaði menn eins og 1856. En nú
kom litið atvik fyrir. Sigurður var allra
manna hreinlyndastur. Hann sagði ávallt
skoðun sína afdráttarlaust og það opt með
skýrum orðuin og skorinorðum, en liins
vegar var liann og ágætur drengur og
vildi gjöra vinum sínum allt gott, sem
hann gat. Þá var það, að inaður, sem
Sigurður skoðaði alúðarvin sinn, tældi
hann til að lána sjer 400 kr. af því fje,
sem liaun liafði unnið sjer inn um sumar-
ið. Sigurður ætlaði fje þetta til siglingar,
en þegar liann þurfti á því að halda, þá
var ekkert hjá „vini“ hans annað að liafa
en svikin. Sigurður liafði ætlað að stunda
„Kultursögu“ í Khötn og fullkomna sig enn
meir til að verða söguinálari. En nú
fór svo, að Sigurður gat eigi siglt og
neyddist liann því til að verða lijer í
Reykjavík. Sigurði var nú hrundið út af
braut sinni 25 ára að aldri fyrir lúaleg
svik vinar síns, sem síðan hefur kveðið
mikið að, en alstaðar reynst samur við
sig.
Fyrst eptir að Sigurður var sestur að
í Reykjavík, sem þá var helmingi verri
en hún er nú, var hann að mála andlits-
myndii' af mönnum og altaristöflur, og tók
þetta í fyrstu með allmiklu kappi. En
hann hjelt þetta eigi lengi út. Enginn
getur búist við, að söngfugl syngi í vetr-
arhríðum, segir Benedikt Grröndal, og líkt
mátti heimfæra upp á Sigurð. Hann var
eins og allir framúrskarandi listamenn og
skáld eru, han'n gat ekki starfað nema
andinn byði honum það, en föðurlandsást
hans fann enga fullnægju í þessum and-
litsmyndum og altaristöflum. Málaraand-
inn kom sjaldnar og sjaldnar yfir hann.
Lífið hjer í Reykjavík gat ekki borið lista-
mann. Áhugi lians fór að stefna að öðru.
Eu það, sem þá einna mest tók áh uga Sig-
urðar fanginn og batt hann við Reykja-
vík, var Forngripasafnið, og munum vjer
skýra frá því í næsta blaði, hvernig stofn-
un þess komst á.
Nokkur orð um heyásetning.
(Niðurlag).
Þegar landnefndin var sett 1770, tveim-
ur árum eptir að „Deo, regi, patriæ“ kom
út, tók hún þetta mál til athugunar, en
það var eiginlega Þorkell Fjeldsteð, sem
átti frumvarpið til „Lands- og Politi“-
tilskipunarinnar. En stjórnin vildi eigi
sinna upjiástungum hans um heyforða-
búr og heyásetning í sveitum og þá
náttúrlega heldur eigi sumir hinir æðstu
höfðingjar hjer á landi, því að eptir
höfðinu dansa limirnir; var þetta á hrakn-
ingi fram og aptur um nokkur ár. En
þegar lítil útlit voru fyrir, að það fengi
framgang, þá var það, 1786, að ónefnd-
ur föðurlands vinur* bað Stefán Thorar-
ensen amtmann, að senda tillögur sínar
um málið til rentukammersins, en eins
og áður er sagt, svaraði rentukammerið
eptir að Jón Eiríksson var dáinn, og tók
illa í málið. Síðan tók Lærdómslista-
fjelagið málið til athugunar, og þá kom
Stefán Thorarensen með ritgjörð um mál-
ið, sem prentuð er í 13. árg. Lærdóms-
listafjelagsritanna. Síðan hefur þettamál
aldrei gleymst alveg hjá almenningi, og
*) Stefán Thorarensen segir 1794, að pessi mað-
ur sje þá dáinn og hefur þetta því ef til vill
einmitt verið Jón Eiríksson.
4