Þjóðólfur - 10.01.1890, Blaðsíða 1

Kemur út á föatudög-
um — Verö árg. (60 arka)
4 kr. Erlendis 5 kr. —
Borgist fyrir 15. júlí.
ÞJOÐOLFUR
Uppsögn skrifleg, bundin
viö áramót, ógild nema
komi til útgefanda fyrir 1.
október.
LXII. ReykjaTÍk, föstudaginn 10. janúar 1890. 2.
Bókarerslun Kr. Ó. Þorgríinssonar
selur Helgapostillu innliefta með mynd
fyrir að eins 3 kr. (áður 6 kr.).
Hvaö á þá að gera?
I 53.—54. tbl. f. á. sýndum vjer fram
á, hversu fráleitt það er, að afnema sveit-
arframfærið, til þess að firrast þau vand-
ræði, sem stafa af sveitarþyngslunum hjer
á landi, og spurðum að endingu: Hvað
á þá að gjöra? Lofuðum vjer að hug-
leiða það síðar. Það er hægra að setja
fram þessa spurningu, en svara henni,
svo að gagni megi koma, sem best sjest
á því, að jafnvel þeir menn, sem um
langan tíma hafa fengist við fátækramál-
efni, sjá ekkert annað ráð vænna en af-
nema sveitarframfærið.
Því fer fjarri, að vjer ætlum oss að
færast svo mikið í fang, að svara spurn-
ingu þessari til hlítar, heldur að eins að
gjöra nokkrar athugasemdir um þetta
mál og koma með nokkrar bendingar
um sum atriði þess, til þess þó að sýna,
að eitthvað megi gjöra annað en afnema
sveitar'framfærið.
Það hafa bæði fyr og síðar komið fram
ýmsar bendingar, til að kippa fátækra-
málefnum í lag, en hvergi höfum vjer
sjeð jafnljós og hagkvæm ráð til þess,
sem í ritgjörð Páls Briems í Andvara þ.
á„ sem vjer höfum áður minnst á. Menn
verða að hafa hugfasta þá þrjá flokka,
sem hann skiptir öllum þurfalingum í.
Að því er fyrsta flokkinn snertir (börn,
sjúklinga o. s. frv.), er ekki annað um
hann að segja, en að veita verður þeim
þurfalingum, sem í honum eru, þann
styrk, sem þeir með þurfa, án þess að
slikur styrkur verði takmarkaður. Aptur
a moti er allt öðru máli að gegna um
hina tvo flokkana. Um annan flokkinn
(o: þá, sem fara á sveitina, án þess að
ófyrirsjáanleg atvik sjeu orsök til þess)
segir Páll Briem: „Þessir menn hafa
sýnt það, að þeir kunna eigi að fara með
efni sín og persónulegan vinnukrapt“ og
sökum þess ,2eiga þeir eigi lengur að
hafa full ráð yfir þessu ... Sveitarstjórn-
irnar eiga að hafa rjett til að setja þeim
fjárráðamenn, sem hjálpa þeim og styðja
þá til að hagtæra efnum sinum og verja
vinnukrapti sínum vel. Þessa menn á
að setja á bekk með hinum ómyndugu“.
(Andvari 1889, bls. 18—19). — Þetta er
einmitt það, sem er eitt af aðálatriðun-
um til umbóta á fátækramálefnum. Og
nú vill svo vel til, að hreppsnefndir hafa
einmitt nýlega að nokkru leyti fengið
þetta vald yfir þurfalingum með lögun-
um um sveitarstyrk og fúlgu frá 4. nóv.
1887, sem þingið fjekk loks framgengt
eptir langa mæðu og mikla baráttu. Lög
þessi eru ákaflega mikil rjettarbót. Ept-
ir þeim er þeim, sem þegið hafa sveit-
arstyrk, skylt að endurborga hann sem
aðra skuld; en eptir því sem eldri lög
voru skilin, var það eigi skylda, og sveit-
irnar gátu að eins fengið styrkinn end-
urborgaðan af eptirlátnum fjármunum
styrkþiggjandans, þegar hann var dauð-
ur, ef hann átti þá nokkuð til. Eptir
þess’um lögum má einnig svipta þann
mann fjárforráðum, sem þiggur eða þegið
hefur sveitarstyrk, sem enn er eigi end-
urgoldinn, ef hann fer raðlauslega með
efni sín. Sömuleiðis hefur sveitarstjórn-
in ráð yfir vinnu þurfa.linga, meðan þeir
þiggja af sveit, og er þeim skylt að fara
í hverja þá viðunanlega vist og vinna
hverja venjulega vinnu, sem sveitar-
stjórnin ákveður og þeim er eigi um
megn. Með lögum þessum er hrepps-
nefndum gefið mikið vald. Hjeðan af
þarf ekki að líða vinnufærum sveitarlim-
um að liggja í leti og ómennsku, held-
ur getur hreppsnefndin „þrýst þeim til
almennilegrar vinnu“, og sjeð um, að þeir
sólundi ekki kaupi sínu, eða öðrum mun-
um, sem þeir kunna að eignast, heldur
sje það látið ganga upp í það, sem þeir
þurfa sjer og sínum til framfæris, og get-
ur talsvert munað um slíkt.
En margir þurfalingar eru mjög hvim-
leiðir og erfiðir viðfangs, svo sem allir
þeir, er Páll Priem telur í þriðja og síð-
asta flokki; það eru „þrjóskufullir let-
ingjar, drykkjurútar, landshornamenn og
þess konar fólk“. Þessa menn vill Páll
Briem setja í vinnuþvingunarhús, sem
stofna ætti' í íteykjavík, „þar sem þessir
menn væru látnir höggva grjót til húsa-
bygginga eða rækta mýrarnar og holtin
í kring um íteykjavik o. s. frv., undir
aga og betrandi áhrifum, og þar sem þeim
væri gefinn kostur á að verða aptur
sjálfstæðir menn með vinnusemi og spar-
semi“ (Andvari 1889, bls, 19). — Þetta
væri ákaflega þýðingarmikið. Þvingun-
arvinnuhúsið ætti að stofna og kosta af
landsins fje, og þessir dólgar, sem þang-
að væru látnir, ættu eigi að hafa annað
kaup en fæði, klæði og húsnæði. Nóg
mætti fá handa þeim að vinna og gæti
vinna þeirra orðið hátt upp í kostnaðinn
við að halda þá eða jafnvel meira. En
til þess að koma þessu á, þyrfti ný lög
um það. Það er því þingið, sem yrði
að gangast fyrir þessu, eins og flestu
öðru, sem horfir til einhverra umbóta.
Ef þessu væri beitt, eins og vera bæri,
og ef lögunum um sveitarstyrk og fúlgu
er framfylgt með fullkomnum strangleik,
eins og á að vera, mundi það hafa þær
góðu afleiðingar, að margir, sem af kæru-
leysi og hirðuleysi verða sveitarþurfar,
færu betur að hugsa um að bjargast og
kæmust af, án þess að leita um hjálp til
sveitanna.
Þegar menn sæju, að vinnufærir, en
ráðdeildarlausir þurfalingar hefðu ekki
einu sinni ráð yfir sinni eigin vinnu eða
neinu, sem þeir eignuðust, mundu þeir
ekki kvarta fyr en í fulla hnefana. Og
þegar þessir þrjótar, sem hreppsnefnd-
irnar tjónka ekkert við, vissu, að þeir
yrðu settir á „letigarðinn“ eða þvingun-
arvinnuhúsið í íteykjavík, mundu þeir
fara að hugsa betur um sig. Á þennan
hátt mundi að nokkru leyti nást sá til-
gangur, sem sjálfsagt á að nást með af-
námi sveitarframfæris, að menn færu
meira að hugsa um að verða, sjálfbjarga
og yrðu það. Á þennan hátt næðist eins
vel sá tilgangur, og það sem mest er um
vert, tilgangurinn næðist án þess, að sak-
lausir liðu við það, eins og yrði um börn,
sjúklinga og þá, sem sveitþurfar verða
af ófyrirsjáanlegum atvikum, ef sveitar-
framfærið væri afnumið. (PiiJurl.J.
Júlíus Havsteen
og búnaðarskólinn á Hólum.
Frá herra prestaskólakennara Þórhalli
Bjarnarsyni, sem er mikill vinur amtm.