Þjóðólfur - 06.06.1890, Blaðsíða 1

Kemur öt á föstudög-
um — Verö árg. (60 arka)
4 kr. Erlendis 5 kr. —
Borgist fyrir 15. j JH.
ÞJÓÐÓLFUR.
Uppsögn skrifleg, bundin
viö áramót, ógild nema
komi til útgefanda fyrir 1.
október.
XLII. árg.
Reykjavík, föstudaginn 6. júní 1890.
Nr. 27.
Um kaupfjelög.
(Aösent af P.).
Herri ritstjóri. Af því að blað yðar
lætur sjer mjög annt um kaupfjelög vor,
íeyfi jeg mjer að senda yður eptirfylgjandi
grein, sem er lauslega þýdd úr danska
tímaritinu Tilskneren og samin er af
dönskum þingmanni J. Hansen Ölstykke.
Greinin er að vísu rituð fyrir Dani, en af
Því að svo margt er líkt með kaupfjelög-
unum hjá þeim og oss íslendingum, er
fróðlegt að sjá, hvernig menn líta á þenn-
au verslunarfjelagsskap í Danmörku, auk
Þess sem drepið er á sumt í greininni,
sem jeg man ekki eptir að tekið hafi
verið fram áður um þetta mál, sem jeg
tel eitt af þýðingarmestu málum landsins.
GHeinin er svohljóðandi:
Kaupfjelög eru upphaflega stofnuð á
Euglandi og er saga þeirra þegar orðin
roikil og að mörgu leyti mjög merki eg.
i fyrstu voru þau byrjuð í mjög smáum
stýl, með höfuðstól, er eigi nam meiru en
örfáum pundum, en haía smásaman hafið
sig hærra og orðið svo þýðingarmikil, að
euginn hefði getað gert sjer vonir um
slíkt fyrir fram. í Englandi eru nú til
þannig löguð fjeJög, sem hafa yfir 31/,,
uúljón flelagsmanna. sem hafa sín eigin
skiP í förum, til að sækja og flytja vör-
ur sínar, sem eiga verksmiðjur t. d. fyrir
soda, sykur 0. fl., sem hafa skógerðar- og
saumaverkstofur, brauðgerðar- og 'slátur-
hús o. s. frv
I Danniorku varð prófastur Sonne fyrsl
ur _ 1 að koma þessum fjelögum á fót
yrir rumum mannsaldri tókst honum a
»fna h,J fíma t , Thista
Hann yar 0 rana„r að borjtat
raali og skeytti ekkert svtviti)Ingn |i:,:flr
þeirri, er v6r hann rigndi, einkum frá háif
kaupmannanna, enda báru erfiðismuni
hans góða ávexti. I Thisted var margu
íátæklingur, sem á nú fjelaginu að þakk
velmegun sína; fyrirkomulag og stjórn fj€
lagsins hefur líka verið til fyrirmynda
öðrum sams konar fjelögum, er síðar haf
verið stofnuð.
Síðan hefur f jelögum þessum fjölgað víðs
vegar um landið; hve mörg þau eru nú,
verður eigi sagt með vissu; þau eru víst
frekar yfir en undir 200. Nú um hríð
hefur kaupfjelögum flölgað hvarvetna þar
sem skilyrði fyrir þrifum og framtíð þeirra
hefur verið fyrir hendi, og má þakka þetta
meðal annars skilningi manna á kaupskap,
sem hefur vaxið við kaupflelögin, og sam-
eiginlegum ávinningi, sem fastur fjelags-
skapur eykur í fjármunalegu og mennta-
legu tilliti. En vor pólitiska staða, síðan
bráðabirgðarlögin frá 1. apríl 1885 voru
gefin út, hefur eigi minna flýtt fyrir stofn-
un nýrra kaupfjelaga. Hinn gætni sveita-
maður þoldi það, þó að kaupmaðurinn liti
ofan á hann með fyrirlitningu og næstum
ætíð á kjördeginum stæði við hlið mót-
stöðumanna hans, því menn viðurkenndu, að
sjerhver hefði rjett til að fylgja þeim póli-
tiska flokki, er hann vildi, meðan flokknr-
inn heldur sig innan takmarka laganna.
En þegar kaupmaðurinn ræður sjer ekki
fyrir fögnuði yfir þeirri pólitík, er eigi
svífst þess að traðka lögum, þegar eigi er
hægt að koma sínu fram lögum samkvæmt;
sem einkisvirðir þjóðarinnar dýrmætustu
rjettindi: kosningar- og skattálögurjettinn,
þeirri pólitík, sem auðsjáanlega miðar til
þess að gera þjóðina ómynduga; þá er það
eðlilegt, þótt sveitamaðurinn segi: „Nei!
nú viljum vjer eigi ala lengur þá menn á
fje voru, er einnig í pólitisku tilliti eru
vorir verstu mótstöðumenn“. Og það er
sannfæring vor, að kaupmaðurinn megi
þakka sjálfum sjer fyrir það, að sveita-
maðurinn er hættur að koma í búðina
hans. Ef hann hefði staðið hlið við hlið
með sveitamanninum i baráttunni til að
verja vorn grundvallarlagalega rjett, þá
hefði hann að líkindum staðið öðruvísi.
En hvað sem því líður og hverjar sem
orsakirnar eru til þess, að svo mörg kaup-
fjelög eru stofnuð víðs vegar um landið, þá
tökum vjer stofnun þeirra með fögnuði og
gleði. Og við hvern þann mann, er hreyfir
því máli í sinni sveit, segjum vjer: Það
er gott og mikið málefni, sem borgar sig
að vinna fyrir og verja til tíma og kröpt-
um. En það er líka málefni, sem þarf að
heita við fyrirhyggju og skynsemd; sjer-
hver óþroskuð tilraun skaðar einungis.
Leitið þess vegna ráða hjá eldri fjelögum,
sem stofnuð eru eptir hinum rjettu grund-
vallarreglum. Komið svo fjelagsskapnum
á með allri nauðsynlegri varasemi, og þá
getið þjer verið vissir um góðan árangur.
Hjer er eigi rúm til að skýra frá fyrir-
komulagi kaupfjelaga, stjórn þeirra, fram-
kvæmdum og þvíuml. Yjer viljum því að
eins fara fáum orðum um andmæli þau,
er mótstöðumenn þeirra koma jafnan fram
með, hvar sem þau eru stofnuð.
Kaupmenn, verslunarmenn og þeirra
fylgifiskar segja: „Yerslunarsamkeppnin
er svo mikil, að það verður ómögulegt
fyrir kaupfjelög að standa til lengdar; vjer
færum niður verðið á okkar vörum, þang-
að til fjelögin neyðast til að hætta“. Yjer
svörum því: Að hvert það fjelag, sem
rjett er stjórnað og þar sem fjelagarnir
fylgjast að með einbeittum huga, það get-
ur aldrei fallið um koll eða orðið gjald-
þrota, og engin verslun getur verið keppi-
nautur þess. Fjelagið getur þó að minnsta
kosti keypt sínar vörur eins ódýrt og
kaupmaðurinn, en hefur aptur á móti
minna fyrir að skipta sínum vörum og fá
verð fyrir þær. Flestir kaupmenn eru
neyddir til að lána og líða optast halla
við það að meiru eða minnu leyti. Ef
kaupmaðurinn til jafnaðar færir niður verð-
ið á sinum vörum, móti fjelaginu, þá mun
honum eðlilega leiðast það til lengdar, eða
lenda að öðrum kosti í fjárþroti. Það al-
kunna bragð kaupmanna að selja einstak-
ar vörutegundir með innkaupsverði eða
jafnvel neðan við það, til þess að ginna
til sín viðskiptamenn, tælir menn ekki
lengur. Menn sjá, að sú verslunaraðferð er
óeðlileg, og vita, að kaupmaðurinn hlýtur
þá að „snuða“ viðskiptamenn sína þeim
mun meira á öðrum vörum.
Aptur eru aðrir sem álasa fjelögunum
fyrir harðræði það, er þau beiti við fá-
tæklinga, af því þeir geta eigi fengið
vörulán hjá þeim. Það eru ýmsir tímar,
segja menn, sem fátæklingurinn hefur eigi
gjaldeyri á reiðum liöndum; annaðhvort
verður hann þá að flýja til kaupmannsins
eða svelta að öðrum kosti. Þessi mótbára
væri á rökum byggð, ef fjelögin hefðu ekki
ráð til að hjálpa fátækling út úr áminnst-
um kröggum. í fjelagi þvi, sem höfund-