Þjóðólfur - 24.10.1890, Blaðsíða 1

Kemur út & föstudög-
um — Verð árg. (60 arka)
4 kr. Erlendis 5 kr. —
Borgist fyrir 1 >. júli.
ÞJÓÐÓLFUR.
Uppsögn skrifleg, bundin
vift áramót, ógild nema
komi til átgefanda fyrir 1.
október.
XLII. árg.
Reykjayík, föstudaginn 24. október 1890.
Nr. 49—50.
Verkmannafjelagið í Roehdale.
(Niðurl.). Kveld eitt í desembermánuði
1843, er veðrið var mjög dimmt og þoku-
fullt, sátu nokkrir vefarar við baðmullar-
verksmiðjurnar í Rochdale og töluðu um?
hve eríitt þeir ættu uppdráttar og hverra
ráða þeir skyldu í ieita. til þess að bæta
hag sinn. Verkalaun þeirra voru litil,
brauðið og allar aðrar lífsnauðsynjar þeirra
voru dýrar, og sjálfir voru þeir lítt mennt-
aðir og ófröðir jafnvel í því, sem mest á
reið. Það, sem þeim þótti þó þungbærast,
var, að þeir voru sokknir í svo stórar
skuldir við kaupmenn, að þeir urðu að
láta sjer lynda að fá hjá þeim livað eptir
annað vondar og sviknar vörur með upp-
skrúfuðu verði. Nokkrir þeirra töldu þá
mikilsvert fyrir sig, ef þeir gætu skild-
ingað saman peningum, til að kaupa fyr-
ir 1 sekk af mjöli, 1 sykurtunnu og hitt
og þetta, sem þeir þörfnuðust mest fyrir.
Síðan skyldu þeir selja það í smáskömmt-
um til þeirra, sem tækju þátt í þessu fyrir-
tæki, fyrir sama verð, eins og kaupmenn
t*kju, en eptir á skipta milli sín þeirri
upphæð, sem söluverðið væri hærra en inn-
kaupsverðið; þessum ágóða ætluðu þeir að
skipta sín á milli í hlutfalli við það, sem
hver þeirra hefði keypt af vörunum. Þeir
sáu, að þeir hefðu gott af þessu á tvenn-
an hátt að minnsta kosti, þótt peninga-
ágóðinn næmi ekki mikilli upphæð, í fyrsta
lagi, að þeir feugju ósviknar vörur og í
öðru lagi, að þeir vendust við að borga
með peningum út i hönd, þvi að borgun
ót í hönd var auðvitað sjálfsagt skilyrði
yrir því, að þetta fyrirtæki gæti þrifist.
28 menn, senj Síðan eru nafnkUnnir orðn-
ír sem stofnendur verkmannafjelagsins í
Rochdale, toku sig þa saman UU) að láta
eitthvað verða af þessu fyrirtæki og skuld-
bundu sig til að borga á viku hverri 15
aura hver, þangað til svo mikið væri
komið, að þeir gætu keypt vörurnar.
Þeir byrjuðu nú öruggir þessa erfiðu
leið, og hversu þungbært sem það var opt
og einatt fyrir þá að klýpa nokkuð af
binum lágu vikulaunum, stóðust þeir all-
ar þrautir og hjeldu þessu áfram 1 ár,
og lögðu stundum jafnvel meira fram, en
þeir höfðu skuldbundið sig til. Þeir fengu
og ýmsa aðra i fylgi með sjer, svo að við
lok ársins höfðu þeir safnað saman 504 kr.,
sem í þeirra augum var stórmikið fje.
Þeir leigðu nú lítið og óvandað herbergi
og byrjuðu þar verslun sína 21. desember
1844. Þeir liöfðu í byrjuninni ekki ann-
að til sölu, en mjöl, smjör og sykur; einn
úr fjelagsstjórninni seldi vörurnar, og búð-
in var ekki opin, nema nokkrar stundir
tvö kveld í viku. Allt leit svo fátæklega
út, að það var ekki laust við, að þeir fje-
lagsmenn hálfíyrirverðu sig, er viðstaddir
voru, er hlerarnir voru teknir frá glugg-
unum og búðin var opnuð, svo að hinir
f'orvitnu borgarbúar gátu sjeð þar inn.
G-ötudrengirnir gerðu gis að „búð vefar-
anna“ og — það sem verra var — vöru-
tegundirnar voru svo fáar og allt svo
fátæklegt, að það var erfitt að fá hús-
mæðurnar til að koma þangað og kaupa
þar. Þetta fyrirtæki var einnig of nýtt og
í of fátæklegu sniði, til þess að geta lað-
að menn að sjer, auk þess sem eigi var
hægt að vonast eptir neinum ágóða í
byrjuninni, því að stofnendurnir höfðu ver-
ið svo hyggnir, að ákveða, að fyrstu tvö
árin skyldu menn ekki taka ágóðann út,
til þess að hafa meira vinnufje handa tje-
laginu. Það voru þannig fáir í fyrstu,
sem gáfu þessu fyrirtæki gaum, en hinir
óþreytandi stofnendur ljetu ekki hugfall-
ast. Árið eptir (1845) fóru þeir einnig að
versla með te og tóbak, og um leið hækk-
uðu þeir talsvert tillög sín. Einn fjelags-
maður gerði sig enda nafntogaðan fyrir
það þrekvirki, að leggja í einu til 18 kr.
Menn litu til hans með vinsemd og að-
dáun. Búðin var nú opin síðara hluta
dags 5 daga vikunnar.
Það mundi verða of langt mál að segja
frá öllum framfórum og sigurvinningum
fjelagsins. Á næstu árum fjölguðu fjelags-
menn óðum, verslunarmagn þess jókst jafnt
og þjett og stofnendunum tókst með stað-
fastri samvinnu og þreki að sigrast á öll-
um þrautum. Jafnvel eptir það, að fje-
lagið hafði tekið á leigu allt húsið, þar
sem það hafði byrjað verslun sína svo
fátæklega, sem fyr er sagt, og eptir að
fjelagið var orðið nokkurs konar ríki í
verslun borgarinnar, voru þó enn ekki
allar þrautir úti. Einu sinni gaus sá
kvittur upp — sem hafði þó ekki við nein
rök að styðjast — að fjelagið væri í þann
veginn að verða gjaldþrota og ýmsir af
fjelagsmönnum streymdu til fjelagsstjórn-
arinnar, til þess að ná í peninga þá, sem
þeir ættu inni í fjelaginu. Þeir fengu
þegar orðalaust peninga sína, svo að þeir
sáu fljótt, að enginn flugufótur mundi vera
fyrir þessari fregn um gjaldþrotin.
Þetta áfall hefði þó sjálfsagt ekki feng-
ið svo happasælar lyktir fyrir fjelagið, ef
meiri hluti fjelagsmanna hefði ekki farið
að, eins og ekkja ein; henni var sagt, að
nú væri fjelagið að verða gjaldþrota, og
um leið ráðlagt, að ná í peninga sína
— 900 kr. — sem hún átti á vöxtum
í því. En hún svaraði: „Ef fjelagið
verður gjaldþrota, þá má það gjarnan
taka þessa peninga, því að þeir eru eign
þess, jeg hef aldrei gefið því neitt, nema
að eins eina 90 aura; en allt það, sem
jeg á, hefur það gefið mjer“.
Mestu þrautaár ijelagsins voru, meðan
baðmullareklan stóð yfir. Meðan stríð-
ið milli Norður- og Suðurfylkjanna í
Norður-Ameriku stóð yfir, tepptust baðm-
ullaraðflutningar til Englands. í Rochdale
og hjeruðunum þar í kring, sem að mestu
lifa á baðmullariðnaði, urðu því hin mestu
bágindi þau árin. En þá sýndi það sig
best, hve miklu góðu fjelagið hafði til
leiðar komið með sparisjóði sínum, því að
þau íjögur ár, sem baðmullareklan og þar
af leiðandi bágindi stóðu yfir, tóku fjelags-
menn af fje sínu í sparisjóði fjelagsins
hálfa aðra milljón króna. Hve miklum
bágindura hefur eigi verið af stýrt með
öllu því fje!
Lítum nú á, hversu hin litla og fátæk-
lega mjöl- og smjörbúð stofnendanna hef-
ur vaxið síðan fjelagið var stofnað.
Nokkrar tölur sýna þetta best. Fje-
lagsmenn eru nú 11000. Innstæðufje fje-
lagsins er um 51/* milljón króna og versl-
un þess nemur, eins og áður er getið, 5
milljónum króna árlega. Til fjelagsmanna
er útbýtt árlega rentum og ágóða að upp-
hæð 800,000—900,000 kr. Vörutegund-
irnar eru nú eins margbrotnar eins og
þær eru miklar. Fjelagið selur alls konar
matvæli, vefnaðarvörur, tilbúinn karlmanna-
og kvennklæðnað, skófatnað, kol o. s. frv.,