Þjóðólfur - 04.04.1896, Blaðsíða 1

irg. (60 arktr) kostar 4 kr
Krlendis 5 kr — Borgin
fyrlr 15. Jflll.
Oppsögn, bnndin vi9 HrsmAt,
dgild nema kcmi tilútgsfand*
fyrlr 1. október.
ÞJÓÐÖLFUR.
XLYIII. árg.
Um Vestur-íslendinga.
Athugascmdir við fyrirlestur Einars lljörlcifssonar
Eptir S. B. Jónsson.
III.
Hvað snertir húsakynnin okkar hér, þá
held eg að þau séu mjög almennt þannig,
að lítil ástæða sé til að stæra sig af því,
þótt þau kunni að vera skárri og þægi-
legri, en almennt er heima enr. sem komið
er, og hjá einstöku mönnum langtum betri.
En þá er líka þess að gæta, að margir
þeirra, sem hafa ráðizt í að ánafna sér
dýr og þægileg hús, með „samstæðum hús-
gögnum“ og „þykkum dúkum út í hvert
horn“ o. s. frv., t. d. í Winnipeg og víðar,
heizt í bæjum hér — og meðal þeirra var
hinn heiðraði höf. sjálfur, — að margir
þeirra, segi eg, eru ekki líklegir til að
geta klofið að borga þær „eignir sínar“ út
í þessu lífi. Um' það er hinum heiðraða
höf. mjög vei kunnugt. Eg hygg auk
heldur, að höf. sé kunnug einhver dæmi
til þess hér, að menn með 60—75 doll.
mánaðarlaunum í fleiri ár, vetur og sum-
ar, hafa ekki getað borgað nema renturn-
ar af peninguin þeim, sem þeir hat'a orðið
að taka að láni til að koma upp slíkum
um heimilum, eða lítið meira. Og sé svo,
Þá hlýtur honum að vera það skiljanlegt,
uð menn með engin föst laun (en álíka
þungiir fjölskyldur), og meira og minna
ostöðuga daglaunavinnu, með 50 c. til $ 1.50
dagkaupi mnni veita örðugt með að eign-
ast slík húsakynni, sem þau, er hér er
um að ræða.
Eg geng þvj 8ein vj8U) a(j yegtur.
Islendingar hafi almennt tekið sér fram í
ýmsu, eptir að hingað kom vestur. svo
sem t. d. í háttprýði 0g hreinlæti o. fl.
- því dettur mér ekki í hUg raótmæla —
0n þó er það engu að síður 8Vo, að ein-
mitt fyrir fátæktar sakir býr ótölulegur
tjoldi íslendinga hér við köld, rúmlítil og
alIt annað en hrein húsakynni, sem ekki
taka mikið fram (að því er eg hygg)
„heldri heimiiura« á ísiandi. Hér eru auð-
v)tað torfhý«i ekki algeng, né „moldar-
rjátur“, en þó 6r það einnig til hér, og
þykir allt að því ejns yiðunanlegt og
„Ioggahúsin“. En það er satt, það er
ekki títt, að hús leki hér.
Reykjarík, laugardaginn 4. apríl 1896.
Þar sem höf. talar um á 15. bls., „að
öll tilsögn sé ókeypis í alþýðuskólunum
hér, þá er það eins og hann veit, ekki
nakvæmlega rétt. Sú kennsla er nfl. kost-
uð af almenningsfé, svo í bæjum sem í
sveitum úti. En það almenningsfé er
mestmegnis afgjald (skattur), sem tekið
er af faeteignum almennings árlega, án til-
lits til þess, hvort sá, sem eignin tilheyrir,
á nokkuð eða ekki neitt í henni, og þees,
hvort sá hiun sami greiðir háar rentur af
öllu því fé, sem fasteignin kostar, eða
hann á haua skuldlausa.
IV.
(Síðasti kafli).
Á bls. 22 heldur höf. því fram,að Vestur-
íslendingar séu „principau-menn. En að
þeir séu í því efni langt á undan bræðr-
um sínum á gamla landinu, held eg að
sé mjög vafasamt. Og það hygg eg víst,
að tilfæra mætti héðan viðlíka sögur, og
þá sem höf. framsetur á þessari sömu blað-
síðu af kjörfundum heima, að því ef til
vill undanskildu, að menn hér kuuni að
nefna nöfn þeirra, sem í kjöri eru, af því
að hér er svo miklum fjármunum kostað
til þess við allar kosningar, að kenna
mönnum að nefna nöfn umsækjenda, eða
til að kynna mönnum kosti annars og ó-
kosti hins, sem svo stundum veldur því,
að menn „slást“ fyrir hugmyndum sínum,
eða flokksmanna sinna, af óútreiknanlega
margslags hvötum, undir merkjum hinna
„lærðu“, sem í nafni þjóðarinnar hafa á-
kveðið að „fórna sér“ í þjónustu fóstur-
landsins, eða eigin hagsmuna og virðinga.
Með allri mögulegri virðingu fyrir hlut-
töku landa minna hér vestra í flokksmál-
um, þá get eg ekki betur séð, en að sú
hluttaka hafi verið mjög almennt af of-
miklu handahófl. Og mér getur ekki dul-
izt, að eins viti borinu maður og hinn
heiðraði höf. óneitanlega er, hljóti að vita
það mjög vel, að allan þorra fólks — nál.
livar sem er — skortir svo að segja öll
skilyrði fyrir því, að geta haft grundvall-
aðar skoðanir í þeim málum, sem helzt er
slegizt um hér: svo sem stjórnmálum, hag-
fræðis- og viðskiptamálum, trúmálum o. fl.,
jafnframt og það er einnig allt of títt, að
þeir, sem vitið hafa meira, hagnýta sér
Nr. 17.
fáfræði fólksins, til þess að trylla það upp í
að slást fyrir þeirra hagsmunum, í nafni
„frelsis“ og „framfara“ m. fl.
Að hinn heiðraði höf. beri í sannleika
„virðingu fyrir allri þeirri viðleitni“, sem
komið hefur fram hér af hálfu prestanna
og þeirra nánustu, í sambandi við kirkju-
mál þeirra (eins og hann gerir á bls. 25),
getur vel verið að sé satt, en eg vona, að
hann fyrirgefi mér, þó að eg efist dálítið
um það, ef hann minnist þess, að hann
hefur haldið því fram gegn ofstækinni hér
vestra: „að það væri hetra fyrir fólkið
að efast svolítið meira en það gerir“.
Um það, að prestarnir hérna „leitist við
að fá sig til að elska alla menn, og að
virða allt gott og virðingarvert hjá öllum
mönnumíi, skal eg ekki segja margt. En
sé þessu þannig varið, þá er það auðvitað,
eins og það á að vera. En eg held að
fólk hér sé mjög almennt vantrúað á þá
kenning.
Höf. heldur því fram á bls. 32, að
„íslenzk alþýða í Vesturheimi hafi eignazt
hugsjónir, lært að elska þær, og leggja í
sölurnar fyrir þær af frjálsum vilja o. s. frv.
Eg fellst á það hjartanlega með höf., að
þetta sé „fólksins ágætasti gróði“ í þessu
landi, þegar honum er samfara það, sem
höf. tekur fram á bls. 33, að mönnum hér
sé að „lcerast hetur og heturu, nfl. það, að
virða sannfæring annara manna, og það,
að menn élski hver annan.
Þar sem höf. á bls. 34 talar um „skóla-
málið“ okkar hérna sem fyrirtæki þjóð-
flokksins í heild sinni, þá er það, eins og
hann sjálfur veit mjög vel, að því leyti
„out of orderu, að í stað þess að vera þjóð-
flokksitis fyrirtæki, þá er það að eins kirkju-
félagsins fyrirtæki, eða öllu heldur tiltölu-
lega fárra manna í því, fyrirtæki, sem
allur þorri íslendinga hér skoðar sér óvið-
komandi, nema sem kirkjufélagsins sér-
staka prestaskólastofnun, en sem ennþá
er naumast meira en mislukkuð tilraun til
prestaskólastofnunar.
Eg hef gert þessar athugasemdir af
því, að mér fannst það við eiga. En svo
játa eg fúslega, sem sagt, að fyrirlestur-
inn er í heild sinni prýðisvel og gætilega
saminn, eins og ástæða var til að vonast
eptir af þeim manni.