Þjóðólfur - 17.04.1896, Page 2

74
m.
Nú munu sumir spyrja: Getum vér ein-
ar 70,000 manns á strjálbyggðri, afskekktri
eyju við norðurhjara heims ráðizt í svona
stórkostlegt fyrirtæki fyrir fátæktar sakir
og fámennis? Er það ekki fásinna? í
fljótu bragði kann svo að virðast, þá er
litið er til þess, hve lítið auðmagn vér
höfum í samanburði við aðrar þjóðir, og
hversu víðátta landsins, strjálbyggðin og
ónóg samgöngufæri styðja að því, að sund-
urdreifa vorum litlu kröptum. Yér stönd-
um þvi óneitanlega miklu ver að vígi, en
flestar aðrar þjóðir. En þá ber þess að
gæta, að ef vér viljum heita þjóð, sérstök,
nokkurn veginn sjálfstæð þjóð, þá hljótum
vér að leggja fram vora ítrustu krapta til
að halda þjóðerni voru og þjóðréttind-
um uppi, því að annars erum vér dauð-
ans herfang, annars dvínar og deyr allt
líf' á voru kalda landi og vér líðum undir
lok sem þjóð, missum öll séreinkenni, er
vér höfum haft sem íslendingar frá því
að land vort byggðist, og hverfum inn í
annarlegt þjóðerni, eins og lítið, ómerki-
legt brot, er hvergi gætir, eða vér hrökkl-
umst algerlega aí eyju vorri, annaðhvort
til Ameríku eða annað, og látum melrakkana
og ísbirnina byggja hana í vorn stað, þvi
hvar sem skilyrðin fyrir þróun hins and-
lega lífs ekki eru fyrir hendi, þar vantar
jafnframt hin allra-nauðsynlegustu skilyrði
fyrir framhaldstilveru einstaklingsins og
þjóðfélagsins í heild sinni. — Svo ber þess
að gæta, að kostnaður sá, er stofnun há-
skólans hér þyrfti að hafa í för með sér,
er ekki nándanærri svo geigvænlegur, sem
sumir mótstöðumenn málsins hafa haldið
fram. Það er ein af þessum grýlum, sem
menn hafa búið til, til þess að fæla menn
frá þessu máli. Það er nfl. hreinasti mis-
skilningur, að hér þurfi að byggja geysi-
mikið stórhýsi fvrir 100,000 kr. eða meira
undir eins og frumvarp um háskólastofn-
un yrði að lögum. Það þarf alls ekkert
hús að byggja sérstaklega. Það er t. d.
ofurhægt að hafa alþingishúsið til að halda
fyrirlestra í. Þing byrjar ekki fyr en
1. júlí og er úti síðast í ágúst. Alþingis-
húsið uppi eða þingsalirnir eru því ónot-
aðir 10 mánuði ársins, eða lengur en þann
tíma, er fyrirlestrar á háskólanum mundu
standa. Þessi var og tilætlun þingsins
1881, og voru engin önnur mótmæli hafin
gegn því, að kennslan skyldi fara þar fram,
önnur en þau, að það ætti ekki við að til-
taka það í lögunum sjáifum, og einmitt
sakir þess var það fellt úr írumvarpinu
um landsskólann 1883. Háskólahússbygg-
ing þarf því ekki að vera nein grýla í
augum landsmanna, en með því að innan
skamms mun óhjákvæmilegt að byggja
stórhýsi fyrir söfn landsins: forngripasafn-
ið, litmyndasafnið og handritasöfn m. fl.,
þá væri „praktisktu að hafa háskólann
jafnframt í huga, svo að hann gæti t. d.
haft herbergi á neðra lopti. Það munar
ekki svo miklu, þá er byggt er hvort sem
er, þótt húsið sé haft nokkru stærra. —
Kostnaðurinn við kennsluna þyrfti heldur
ekki að verða svo geypilegur. Tveir kenn-
arar í lögfræði mundu ekki kosta meira
en 6000 kr., og það eru engin ósköp. Að
vísu ykist kostnaðurinn, þá er bætt væri
við kennslugreinum auk þessara 3 aðal-
deilda, en eg hef ekki hugsað mér, að
minnsta kosti fyrst í stað, að fastir kenn-
arar með fullum launum yrðu t. d. settir
í væntanlega heimspekisdeild, heldur væru
fengnir vel hæfir menn til að halda fyrir-
lestra í einhverjum vissum greinum gegn
dálítilli þóknun, t. d. 800—1000 kr. eða það-
an af minna fyrir skólaárið, alveg á sama
hátt og „docentar“ við háskóla í öðrum
löndum, er sumir halda fyrirlestra ókeypis
lengri eða skemmri tíma, eða þá með frem-
ur litlum launum. Með því fyrirkomulagi,
að hafa sem fæst föst embætti við háskóla
hér, sparaði maður ekki að eins mikið fé,
heldur hefði það fyrirkomulag einnig þann
kost í för með sér, að sem flestir nýir
kraptar fengju að reyna sig, fengju að
æfa sig í fyrirlestrum við háskólann, og
vér erum enda sannfærðir um, að margir
mundu bjóðast til þess fyrir ekki neitt.
Við þetta myndaðist fjörugra vísindalíf,
meiri samkeppni og meiri áhugi á ritstörf-
um meðal hinna ungu menntamanna, auk
þess, sem samvinna kennaranna við slíka
menntastofnun mundi hafa hinar heilla-
ríkustu afleiðingar fyrir sjálfa þá og aðra.
Vísindalegar og verklegar framfarir myndu
þá haldast í hendur og skapa nýtt tíma-
bil í sögu þjóðar vorrar. Það er enginn
efi á því. Mönnum af öllum stéttum, jafnt
konum sem körlum, ætti að vera heimilt
að hlýða á fyrirlestrana ókeypis, og það
mundi sannast, að þeir yrðu vel sóttir.
Það mundi flestum þykja fýsilegt að hlýða
á fyrirlestra í almennri sögu, um íþrótt
og bókmenntir erlendar og innlendar, um
verklegar og vísindalegar framfarir, eðlis-
fræði, efnafræði, stjörnufræði o. s. frv. Vér
tökum þetta að eins til dæmis. Vér get-
um trauðla búizt við því, að oss, sem nú
lifum, auðnist að hlýða á fyrirlestra um
þetta allt eða meira á íslenzkum háskóla,
en vér ættum að geta gert oss nokkurn
veginn vissar vonir um, að oss auðnaðist
að líta þann dag, þá er vér ekki að eins
heyrðum útlistuð á þessum háskóla hin
fornu, þýðingarmiklu lög vor, heldur einnig
heyrðum á fyrirlestra um hina fornhelgu,
dýrmætu tungu vora, fyrirlestra úr íslenzkri
sögu og bókmenntum, og ýmsan annau
fróðleik um ástand landsins og búnaðar-
háttu að fornu og nýju o. s. frv., því að
fyrst og fremst ættum vér að gefa því
gaum, sem sérstaklegt er fyrir oss sem
þjóð, sem oss sjálfum getur að mestu gagni
komið. Á þann hátt verður stofnunin þjóð-
legri og festir betri rætur hjá oss.
Að hafa eins konar allsherjar búnaðar-
skóla í sambandi við þessa stofnun, eins
og stungið hefur verið upp á, mundi vera
mjög heppilegt og nauðsynlegt, og þá sæist
það einnig bezt, hvort háskólinu yrði þýð-
ingarlítill liður í eflingu verklegra fram-
kvæmda, eða hvort hann væri ekki fær
um að hrinda þjóð vorri áfram á braut
meiri menningar og meiri velgengni, hvort
hann yrði ekki einmitt það lífsali, er blési
lifandi anda áhugans og framtakseminnar
í þjóðlíkama vorn, og það lyptiafl, er
„kæmi Landinu upp“ sem kallað er á illri
íslenzku. (Framh.).
Neyðaróp enska konsúlsins
í „ísafold11 síðast er, eins og vænta mátti,
alls ekkert svar gegn grein vorri í síðasta
tölubl. „Þjóðólfs“, heldur eintómur skæt-
ingur og hnjóðsyrði um framkomu „Þjóð-
ólfs“ gegn konsúlnum, er hann telur bæði
ósanngjarna, ódrenglynda og þar fram eptir
götunum. Það er hreinn óþarfi að stæla
lengi um það efni, því að „Þjóðólfs“-grein-
arnar bera það ljóslega með sér, að vér
höfum einmitt farið vægari orðum um kon-
súlinn, en hann hefði ef til vill átt skilið,
sem frumhefjandi þessarar deilu við „Þjóð-
ólf“. Það er ofur-handhægt í röksemda
og sannana stað, að skjóta slíkum skeyt-
um, sem konsúllinn gerir í grein sinni,
en þau detta alveg máttlaus til jarðar
gagnvart „Þjóðólfi“. Og hvað snertir hina
illu meðferð á konsúlnum frá vorri hálfu,
sem hann er að kvarta um, þá munu fáir
verða honum samdóma um það.
Við nánari íhugun á hinum „officiellu"
skýrslum konsúlsins, höfum vér athugað,
að hann hefur skýrt ensku stjórninni frá,
að hér á landi væri pestnœmur (contagious)
Jcláði, og þetta segir hann, þrátt fyrir það,
þótt hann geti ekki vitað neitt um eða
hafi nokkrar sannanir fyrir því,| að svo
sé, en hins vegar miklar líkur til, að kláði
þessi sé einmitt elcki pestnæmur, samkvæmt