Þjóðólfur - 18.06.1897, Síða 1

Árg. (60 arkir) kostar 4 kr.
Erlendie 5 kr. — Borgist
fyrir 15. júli.
Uppsögn, bnndin yiö kramöt,
ógild nema komi til útgefanda
lyrir 1. október.
ÞJÖÐÓLFUE.
XLIX. árg.
Reykjarík, föstudaginn 18. júní 1897.
Nr. 29-30.
gj^T* Frá næstkomandi nýári (1898)
verður Þjóðólfur í stærra broti en
ísafold. — Verð óbreytt.
Jarðakaup hreppanna.
Eg hef stungið upp á því í blöðunuin,
að jarðirnar í landinu væri Ieigðar (eigi
seldar) á erfðafestu. Það mál kom svo til
tals á Kollabúðarfundi 1895, og var borið
upp sama ár á Þingvallafundi af séra Arnóri
á Felli, kom til umtals á síðasta alþingi
og hefur síðan verið nokkuð rætt í blöð-
unum af fáeinum mönnum (bæði mér og
öðrum). En það voru einkum hinar opin-
beru jarðeignir, sem eg bjóst við að þessu
yrði komið við á. Og um þær hefur aðal-
leg i verið talað af þeim, er rætt hafa um
þetta mál, eiukanlega í sambandi við þjóð-
jarðasölumálið, sem það er upphaflega
sprottið af. Enda er eðlilegast og hægast
að byrja á þjóðjörðunum. Um einstakra
manna eignir hef eg eigi búizt við, að það
gæti gengið svo greiðiega fyrir sig, því að
til þess þrtif gagngerða lagabreytingu, þar
sem slík tilhögun rekur sig undir eins á
eignarréttinn og erfðalögin, eins og þetta
er nú, og getur því orðið deilusamt og
umfangsmikið verkefni. Auðvitað er samt
hugsanlegt, að samkomulag fengist til að
breyta lögunum í þá átt. í líka stefnu
gengur það einnig, sem eg nefndi einu
sinni i „Fjallkonunni“, að til þess að geta
fengið varanlega ábúð á jörðunum í land-
inu, væri eitt ráðið, að setja þá lagareglu,
að enginn mætti eiga nema eina jörð, sem
haun byggi á, og jörðiu gengi svo óskipt
til eizta barnsins. eða einhvers þeirra ept-
ir föstum regium; þá væri sjálfsábúð feng-
in á öllurn tdnstaklingajörðum, en erfða-
festa á hinum. Þrándur nokkur, sem rit-
ar um skiptiug landsins milli íbúanna í
22. tbl. „Stefnis“ f. á., vill þetta líka. Hann
talar um, að gofa þyrfti út lög, sem fyrir-
skipa, að á engri jörðu megi búa annar
en eigandi hennar; af því leiðir náttúriega,
að enginn getur átt fleiri jarðir en þá
einu. En þótt nú slík lög væru látin koma
til framkvæmdar að eins smámsaman við
eigendaskipti, þá er það samt stórkostleg
breyting, sem marga ógar við, þó það ætti
eigi að hræða neinn frá að flytja málið á
þingi eða annarsstaðar, því þetta er ein-
mitt fljótvirkasta ráðið til að afnema hina
núverandi leiguliðaábúð. En síðan eg fór
að hugsa um þetta mál betur, virðist mér
sá agnúi koma hér fram, að með þessu
eru menn þá með lögum þegar við fæð-
ingu sína gerðir misríkir og innleiddur
þannig félagslegur ójafnleiki. Þetta má
sýna með dæmi: Það eru tvær jarðir
nokkurn veginn líkar að gæðum. Önnur
er þjóðeign með erfðafestu, en hin ein-
staklingseign með frumburðar-einkarétti
(eða hvað maður vill kalla það). Nú fara
báðir elztu synir bændanna að búa sama
vorið, fyrir jörðunum hafa báðir lögheimil-
aðan rétt. Þá er auðsætt, að sá, sem tek-
ur við ejnstaklingsjörðinni, er gerður auð-
ugri, en hinn, er tekur við þjóðjörðinni.
Hinn fyrnefndi þarf nefnil. aldrei að gjalda
eptir sína jörð, en hinn síðarnefndi árlega
eptir sína, eingöngu af þeirri tilviljun, að
annar var fæddur á einstaklingseign, sem
einhvern tíma á umliðinni tíð hafði kom-
izt uudir vald forfeðra hans, en hinn apt-
ur fæddur á þjóðeign, sem líka einhvern
tíma fyrir löngu hafði undir félagsvaldið
komizt. Til þess að komast hjá þessu og
ganga eigi heldur of nærri eignarrétti
og erfð, hef eg einhvernstaðar laus-
lega stungið upp á því, að landssjóður
keypti allar jarðir einstakra manna og
byggði þær síðan til erfðafestu. Nú kom
séra Guðmundur í Gufudal með nokkuð
likt nýmæli í 40.—41. tbl. Þjóðólfs f. á.
Hann talar ekki um þjóðjarðasölu. heldur
hið gagnstæða, að þjóðin kaupi jarðir ein-
stakra manna. Nýmæli hans er nefnil. í
því fólgið, að sveitarsjóðirnir kaupi jarðir
manna allar, hver í sínum hreppi. Það
er einmitt vel hugsað, að opinberar stofn-
anir í staðinn fyrir einstaka menn eigi
landið, eða með öðrum orðum, að lands-
menn allir i sameiningu eigi land sitt.
Yilji hans er, að hrepparnir eigi sig sjálfir.
Auðvitað mætti einnig eegja, að sveitin
ætti sig líka sjálf, ef sett væri lög um
það, sem áður var nefnt, að eigandi skyldi
jafnan á hverri jörðu búa, því að með því
væri loku fyrir skotið, að utanhreppsmenn
eignuðust nokkra jörð í hreppnum. En á
því eru, eins og áður er sýnt, andœarkar
nokkrir, sem eigi er vert að gleyma, þótt
sumir ef til vill geri eigi svo mikið úr
þeim. Að eign og ábúð fari saman þykir
að vísu eptirsóknarvert, en sama í nokk-
uð annari mynd fæst með tillögu séra
Guðmundar. Þar kemur félagið fram í
staðinn fyrir einstaklinginn, sem eigandi
og ábúandi undir eins. Tillagan er vel
umhugsunarverð, því hún er djarfmannleg
og hlyti að hafa heillaríkar afleiðingar fyr-
ir landbúnaðinn, ef mögulegt sýnist að
koma henni í verk. En eg er mjög efinn
í því, að hreppssjóðirnir bafl bolmagn til
að kaupa jarðirnar; raunar stingur séra
Guðmundur upp á, að þetta gerist smám-
saman, og er það nokkur bót í máli, en
varla samt til hlítar. Jarðeignir einstakra
manna hér í Miðdalahreppi liggjandi, eru
til dæmís yfir 450 hundruð; væri nú hvert
hundrað selt fyrir 100 kr., sem þó er frem-
ur lágt, eptir því sem hér gerist, þá yrði
sú upphæð 45,000 kr. Setjum nú svo, að
hreppurinn hér væri í 90 ár að kaupa
jarðirnar, sem er leiðinlega langur timi,
þá þyrfti hann á hverju ári að bæta við
sín sjálfsögðu útgjöld um 500 kr. til jarða-
kaupanna. Að sönnu koma nú brátt
nokkur jarðaafgjöld til inntekta, en þau
gera litið meira en borga vextina. Eg
ímynda mér, að það þætti mörgum æði-
þungur skattur á sveitinni, að leggja á
hana auk vanalegra þarfa 500 kr. á ári,
og undir eins og harðnaði í ári eða verzl-
un versnaði, mundi það vera ógerningur
að leggja svona mikla útgjaldaviðbót á
sveitarsjóðinn. Hreppurinn getur líklega
fengið lán til jarðakaupanna, en ef nú
jarðir leggjast í eyði um tíma í harðind-
um, þá er hætt við, að illa gangi með af-
borgun lánsins. Það er líka annað, sem
er mjög athugavert við jarðakaup hrepp-
anna; það er nefnil. svo hætt við, að úr
þessu yrði mjög illkynjuð hreppastjórnska;
menn gæti orðið reknir í burtu fyrir eng-
ar sakir, ef þeir væri efnalitlar og komn-
ir nærri því takmarki að verða sveitlægir.
Það er hætt, við að leiguliðarnir yrði mik-
ils til ofháðir hreppsnefndinni. Og þetta
hefur Þrándur sá. sem íitar í Stefni, vel
séð. Eina ráðið móti þessu væri, að skylda
hreppsnefndirnar með lögum til að byggja
jarðimar til arfgengrar ábúðar, svo að
sveitarstjórnin hefði litið sem ekkert yflr