Þjóðólfur - 22.07.1898, Side 1

ÞJÓÐÓLFUR.
50. árg.
Reykjavík, föstudaginn 22. júlí
1898.
Nr. 34.
Um nautgriparækt og
smjörgerð.
Nokkrar athugasemdir eptir Sigurð Þór-
ólfsson.
Það sem hr. S. B. Jónsson í Winnipeg
skrifar um nautgriparæktina á íslandi, í 26.,
27. og 29. blaði Þjóðólfs þ. á., er nokkuð
lauslega hugsað. En þar eð málefni þetta
er mikilsvarðandi, þá vil eg biðja yður hr.
ritstjóri að ljá nokkrum athugasemdum um
grein hins heiðraða höf. rúm í yðar virðu-
lega blaði.
Þegar eg hafði lesið það í gr. höf., að
bændur hér austan hafs gætu haft 2,040 kr.
á ári upp úr 10 kúm, að frádregnum fóður-
kostnaði, datt mér ósjálfrátt í hug, að æski-
legt mundi vera, að hinn heiðr. höf. væri
fenginn að vestan á landssjóðskostnað til þess
að „praktiséra" búskap með 10 kýr, ein-
hversstaðar uppi í sveit, og sýna það í verk-
inu, að hann gæti grætt jafnmikið á kúm
sínum og orðið þannig öðrum til góðrar fyr-
irmyndar, sömuleiðis til þess, að koma upp
mjólkurgerðarhúsum og sýna oss fram á, að
þau gætu þrifizt hér.
Hinn heiðraði höf. segir, að hægt sé
fyrir bændur hér, að fá 12 aura fyrir hvern
mjólkurpott, bara ef rétt sé að farið, með
tilliti til þess, sem í Ameríku á sér stað í
því efni. Það lítur helzt út fyrir, að höf.
sé búinn að gleyma hinum ólíku staðháttum,
sem eru á íslandi og í Ameríku, sem liafa
áhrif á smjör- og ostagerð eða verðmæti
mjólkurinnar: Af því að land vort er strjál-
byggt og veglaust, geta mjólkurgerðarhús
ekki haft sömu þýðingu og þau hafa í öðr-
um löndum, þar sem öðruvísi stendur á. I
Danmörku þykir ékki álitlegt, að mjólkurgerð-
arhús borgi sig, þar sem fjarlægðin frá þeim
á alla vegu, þar sem mjólkin er aðfengin, er
yfir V2—3/4 rnílu og kýr á þessu svæði færri
en 300 (sbr.: Melkeribruget í Danmark af
Bernhard Böggild cand. polyt, Kjöbhvn 1891.
bls 468). Nú vestan hafs er þetta líkt. Þar
þykir ekki »Mejeri« borga sig, sem ekki geta
fengið 4000 pd. af mjólk daglega (sbr. Mej-
erivæsen í Nord-Amerika af I. D. Frederiks-
sen, Kbh. 1888). En svo eru nú akvegirnir,
sem mest gera. Hér á landi er óvíða upp
til sveita hægt að fara með vagna á milli
bæja. Og það mundi kosta nokkuð, ef gera
ætti akvegi þvert og endilangt um hverja
sveit, svo hvert eitt og einasta heimili gæti
flutt mjólk sína að mjólkurgerðarhúsum. Það
eru víðast hvar svo langar bæjarleiðir, að
það svæði, sem mjólkurgerðarhús hjá oss
þyrfti að fá mjólk frá, svo það gæti borið
allan tilkostnað, mundi verða allstórt, og
öldungis ókleyft fyrir þá að flytja mjólk sína
á hverjum degi, sem lengst ættu að. Þar
sem 10 kýr væru á búi, sem væru fulla 1
mílu frá mjólkurgerðarhúsi, mundi kostnað-
urinn yfir árið að flytja mjólkina til þess,
nema 300 kr., og þó því að eins ekki meira,
að mjólkin sé flutt á vagni, ella mundi kostn-
aðurinn verða miklu meiri. Kostnaður þess
legðist á mjólkina og mundi það nema 2
aurum á hvern pott. En hvað mundu mjólk-
urgerðarhús standa sig við, að gefa fyrir
mjólkurpottinn? Eg er hræddur um, að það
yrðu ekki 14 aurar, eins og þyrfti að vera,
ef bóndinn ætti að fá 12 aura fyrir mjólk
sína. Slíkar stofnanir í Danmörk og Nor-
egi gefa að eins 8 og hæst 10 aura fyrir
pottinn, að því, sem mér er frekast kunnugt.
í bók þeirri, sem að framan er nefnd um
Mælkerivæsen í Nord-Ameríka, má sjá, að
mjólkurgerðarhús (mejeri) gefa hæst fyrir
mjólk í desember 14 cents (1 cents hér um
bil 4 aurar) fyrir 10 pd. [5 pt] af mjólk, og
í júní lægst 6 cents fyrir 10 pd, Þegar á
allt þetta er litið, virðist mér nóg að gera
ráð fyrir því, að bændur á íslandi geti feng-
ið 6 aura fyrir hvern mjólkurpott, að frá-
dregnurh flutningskostnaði, með því að selja
mjólk á mjólkurhús, ef þeim yrði komið á
segjum í hverri sveit.
En hvað kostaði nú t. a. m., að stofna
eitt mjólkurgerðarhús í hverri sveit landsins?
— Mér telst svo til, að rúm 1 miljón kr.
mundi þurfa til þess. Og margfalt meira
þyrfti að sjálfsögðu til þess að gera nægi-
lega marga og góða akvegi handa bændum,
til þess að flytja mjólk sína á, því ekki mun
höf hafa komið til hugar, að flytja mjólk á
reiðingshestum á hverjum degi úr 10 kúm,
eða að menn legðu hana á bakið og bæru
hana máske 2—3 mílur vegar.
Svo þarf nú að taka veðuráttufar lands-
ins með í reikninginn. Snjóar, byljir, frostog
önnur illviðri yrðu því til iyrirstöðu, aðmjólk
yrði æfinlega seld. Dagar og jafnvel vikur
í einu að vetrinum gætu liðið, sem ómögu-
legt væri fyrir bændur, að flytja mjólk sína,
nema ef til vill þá, sem næst byggja stofn-
unum þessum. Til eru þau héruð á landinu,
þar sem ef til vill mjólkurgerðarhús gætu
þrifizt, þar sem þéttbýlt er og kostnaðarlítið
að gera akvegi, en því miður eru þau fá.
Allur kostnaður við mjólkurgerðarhús hlýtur
að verða töluvert dýrari hjá oss, en öðrum
þjóðum, sökum erfiðra samgangna við hinn
menntaða heim, eða önnur lönd, og ýmis-
legt fleira.
Eptir gömlu lagi eru 5 pt. af mjólk
taldir í alin og þegar litið er á, hvað lagt
var í alin af annari fæðu úr dýraríkinu þá
lætur nokkuð nærri, að mjólkurpottinn megi
reikna á 12 aura. En þess ber að gæta, að
eptir því, sem meira er af mjólk á hverju
heimili, en brúkað verður tildaglegrar fæðu,
því minna virði er hún og þar sem 10 kýr
eru á búi, og Htil sauðfjárrækt er, eins og
höt. gerir ráð fyrir, mundi nægjanlegt að
reikna hvern mjólkurpott á 10 aura, og marg-
ir eru þeir, sem telja mjólk til sveita ekki
meira virði. Þegar búið er til úr mjólkinni
smjör, skyr eða ostur, verður mjólkurpottur-
inn varla talinn meira en 8—10 aura virði.
Að 6 aura mætti hafa upp úr hverjum
undanrenningarpotti, með því að gefa hana
kálfum, sem aldir væru upp til slátrunar, ef-
ast eg stórlega. En eigi að síður er eg
samdóma hinum heiðraða höf., að geldgripa-
ræktin á íslandi mundi víða borga sig, að
minnsta kosti tel eg það skynsamlegra, en að
ala upp hvert folald, sem fæðist, þrátt fyrir
hrossamarkað þann, sem nú er í landinu.
Nauta- og uxahópar ættu að vera á afrétt-
um vorum og búfjárhögum, en ekki stóð-
hross. Enginn bóndi ætti að hafa fleiri hesta
en þörf er á til brúkunar. Það er hestkjapt-
urinn, sem eyðileggur land vort einna mest.
Þessarar skoðunar hafa ýmsir búfróðustu
menn þjóðarinnar verið á þessari og næstl.
öld, svo sem þeir Björn Halldórsson, Magn-
ús Ketilsson, Þórður Þóroddsson stúd. og bú-
fræð. Magnús Stephensen, Guðm. Ólafsson
búfræð. og fl. og fl. f
Höf. gerir ráð fyrir, að úr 10 kúm fá
ist 1,800 pt. úr hverri að meðaltali, sem
fóðraðar séu á útheyi til helminga við töðu.
Þetta þykir mér of hátt metið. Að vísu eru
þær jarðir til, sem svo gott úthey er
á, að það stendur ekki á baki misindis töðu.
En að það sé almennt, að úthey til ’nelm-
inga við töðu megi brúka handa kúm, svo
þær sýni verulegt gagn, held eg að ekki
þurfi að gera ráð fyrir. Og það algengasta
er, að kýr séu aldar að mestu eða öllu leyti
á töðu, og þó er eg sannfærður um, að með-
al mjólkurupphæð allra 'kúa á landinu yrði
ekki 1,800 pt. um árið fyrir hverja kú, þótt
nákvæmum skýrslum um það væri safnað,
þrátt fyrir það, þótt þau heimili séu til,
sem ársnyt kúa er 3—4000 pt. og jafnvel
5000 pt.
Þar sem 10 kýr eru á búi, má allt af
gera ráð fyrir, að ein kýrin sé nytlaus, kálf-
laus eða lánist að einhverju leyti ekki vel.
Að vanhöld á kúm séu minni en á sauðfé
yfirleitt, tel eg hæpið að sé rétt ályktað,
einkum og sér í lagi, þegar bráðafárið er
frá skilið, sem vonandi er, að sé að uppræt-
ast. Það er heldur ekki svo óalgengt, að á
heimilum, þar sem eru 6—8 kýr teljist svo
til, að ein kýr drepist, annað hvort eptir
kálfburð, eða af öðrum óhöppum, annað
hvort ár. — Stundum bera fleiri eða færri
af kúnum á óhentugum tíma og gera því
miklu minna gagn en ella.
(Niðurl. næst).
Ræða,
er séra Olafur Helgason á Stóra-Hrauni, hélt fyr-
ir tninni bcenda á pjódminningardegi Arnesinga
10. p. tn.
Vér höfum í dag, á þessum minningardegi,