Þjóðólfur - 23.09.1898, Blaðsíða 1

ÞJOÐOLFUR.
Reykjavík, föstudaginn 23. september 1898.
50. árg.
Fimmtíu ára
minningarblað Þjóðólfs
kemur 5. nóvember í haust, eins og lofað
var. Það verður skrautprentað með myndum
á sérstöku blaði og verða þœr prentaðar í
Kaupmannahöfn. Eu fyrirfram skal pess
getið, að afmœlisblað petta verður ekki
sent þeim kaupendum blaðsins,
er stahda í skuld við það frá fyrra
ári eða fyrri árum, pví petta er aðeins
póknun til skilvísra kaupenda. En hinir
fá blaðið jafnskjótt sem peir greiða skuld
sína að fullu.
Afmœlisblað petta með myndunum fá
engir nerna kaupendur Þjóðólfs, pví að
pað verður ekki til lausasölu. En nú er
tœkifærið fyrir nýja kaupendur að eign-
ast pað, pví að
fyrireinakrónu,
er borgist fyrirfram geta þeir feng-
ið síðasta ársfjórðung af þessum
yfirstandandi árgang Þjóðólfs^/.—
desember) eða alls 1 5 tölublöð, auk af
mœlisblaðsins, en að sjálfsögðu er áskript pá
bindandi fyrir nœsta árga?ig blaðsins (1899).
MUNIÐ EPTIR AÐ PANTA
ÞJÓÐOLF í TÍMA.
Hugleiðingar
um
. landbúnað vorn.
Eptir gamlan sveitabónda.
VI.
(Síðasti kafli).
Síðastl. sumar var heyfengur með rýrara
moti og hey einkum létt. Haustrigningar
voru ómunalega miklar, og komu því víða
fram skemmdir í heyjum, þegar fram á kom.
Tíð var ágaet fram yfir nýár, en þá dundu
yfir illviðri með algerðum hagleysum, sem
stóð allt fram að páskum. Seint og snemma
á góu fór að brydda á heyskorti, sem varð
almennur um mánaðarmót góu og einmánað-
ar. Hefði hreppstjóri þá framkvæmt heyá-
setning á lögboðnnm tíma, er óliugsandi að
hann hefði ekki ráðlagt almennan skurð,
sjálfsagt á V3—V2 ahs fénaðar í sveitinni.
Ástandið var sannarlega svo voðalegt, að eg
hef aldrei vitað neitt þvílíkt. Ef skorið hefði
verið ejns Qg átleit fyrir að þörf væri á,
hlaut allt að helmingi sveitarbænda að flosna
UPP og hefði eg getað vorkennt hreppstjóra
að hafa það á samvizkunni; upp úr páskum
batnaði vel Qg fellir varð lítill sem enginn,
ekki einu sinni lambadauði. — Eg gæti tínt
til mörg dæmi þessum lík, sem öll sanna
hvílíkt vandhæfi er á að framfylgja fyrirmæl-
um laga þessara.
En komi nú skoðunarmenn til mín
seinni hluta marzmánaðar, segi við mig:
Þessum fénaði þarftu að lóga og ef þú gerir
það álít eg þig vel birgan, og eg svo hlýði
rækilega öllu, sem mér er sagt, en komist
samt á þrot og horfelli meira eða minna,
hver ber þá ábyrgðina? Eða á hún þá að
falla niður? Ætti hún ekki að lenda á
skoðunarmönnum ? Fyrir þessu gera lögin
ekki ráð.
Þá' er það einn naglaskapurinn við lög
þessi, að binda skoðanirnar við hreppstjór-
ana, sem vel má vera að séu þeim starfa
manna sízt vaxnir, þó að þeir að öðru leyti
séu nýtustu menn og standi prýðilega í stöðu
sinni. Þess eru mörg dæmi, að hreppstjórar
stunda ekki og hafa aldrei lagt stund á bún-
að, heldur eru verzlunarmenn, handiðnamenn
o. fl- — Að ætla slíkum mönnum heyásetn-
ing er blátt áfram vitleysa, sem engri átt
nær. Líka getur hreppstjóri, þó búandi sé,
vegna heilsubrests eða elli verið alls ófær um
að takast á hendur ferðalög í strjálbyggðum
sveitum um hávetur og sjálfsagt stundum í
vondri færð. Lögin gera þó ekki ráð fyrir,
að hreppstjóri geti fengið sig undanþeginn
starfa þessum, eða annan mann skipaðan í
forföllum sínum, og tel eg þetta reyndar
samboðið öðrum frágangi á lögum þessum.
Ráð er gert fyrir því, að hreppsnefnd kjósi
einn eða tvo menn hreppstjóra til aðstoðar
Sé nú að eins einn kosinn, sem optast mun
verða, því hreppsnefndir munu lilífast við að
1( ggja meiri kostnað í alla þessa vitleysu en
hjá verður komizt, hver á þá að skera úr,
ef hreppstjóra og hinn annan skoðunarmann
greinir á? A atkvæði hreppstjóra þá að
ráða, þó hann sé tíu sinnum vitlausari, eða
á að kasta um, líkt og þegar kastað er um
hvað barn á að heita, eða á taka meðaltal
t. d. ef hreppstjóri vill láta bónda skera 20
fjár en skoðunarmaðurinn 30 tjár, að bóndi
skeri þá25? —Fyrir líkum ágreiningi er þó
gert ráð í öðrum lögum t. d. lögum I2.jan.
1884 um bygging, ábúð og úttekt jarða, en
þar stendur alveg eins á, hvað úttektarmenn
snertir, enda eru slík ákvæði nauðsynleg, en
hér hafa þau gleymzt eða hvað?
Eg hef hangið, svo kallað, við búskap
í tæp 40 ár, en aldrei orðið heylaus, aldrei
misst úr hor, nema fáa gemlinga ormaveik-
isvorið sæla, og skal eg játa, að eg treindi
líftóruna í þeim æði lengi sumum; eg ha0i
einlægt von um bata, enda batnaði æði
mörgum. Kvalir tóku þeir víst æði miklar
út, en eg reyndi að láta fara svo vel um
þá, sem auðið var. Eg efa það ekki, að ef
etnhver af þessum nýmóðins brjóstgæðingum
hefði komið á spítalann minn, í lambhúsið
Nr. 44,
mitt, hefði hann hrinið upp og sagt: »Því
skerðu ekki blessaðarskepnurnar strax, mann-
skratti? Þú ert samvizkulaus kvalari". — En
eg mátti ekki missa gemlingana mína. Eg
var að lækna þá, og mér tókst það við þá
marga. Eg skar hvern og einn, þegar eg
þóttist sjá, að lífsvon var engin. Líkt er tíð-
um ástatt fyrir fátæklingnum, sem lendir í
heyleysi að vorinu. Hann má ekki missa
hestinn sinn eða kúna. Vont er að skepn-
urnar líði hungur, en ekki er sú tilhugsun-
in betri, að kona og börn líði hungur. Hann
reynir því í lengstu lög að halda lífi í bjarg-
argripunum, og honum er það ekki láandi.
Hann býst við góðum bata með degi hverj-
um og þá getur alit lifað, allt farið vel. Svo
kemur nú hreppstjórinn og hans aðstoðar-
maður. Þeir líta í fjósið og sjá magrar kýr,
í ærhúsið og sjá magrar ær o. s. frv. Þeir
líta í garðinn og sjá þar sárlítil hey. Svo
rjúka þeir inn í baðstofu. Þar er kinnfiska-
soginn bóndi, fölleit kona og guggin börn.
Hreppstjóri segir: Þú ert heytæpur og skepn-
ur þínar magrar, þú verður að skera aðra
kúna af tveimur, 10 ærnar af 20, 1 hestinn
af þremur o. s. frv. annars klögum við þig
fyrir illa meðferð á skepnum. Konan og
börnin fara að gráta; bóndi þorir ekki ann-
að en að hlýða. Hann sker hið ákveðna
daginn eptir. Hinn daginn er komiiin bezti
bati, allt hefði getað lifað. En hreppstjór-
inn hefur sett á. Kannske sjálfur nauðugur
hlýtt ósanngjörnum, vitlaúsum lögum. Litlu
síðar hittir bóndi oddvita og tjáir honum, að
hann sjái áér ekki fært að framfæra sig og
hyski sitt á fénaði þeim, sem eptir sé, og
þurfi að lána sér fé úr hreppssjóði tii að
kaupa kú og hross í skarðið fyrir það sem
ásetningsmenn skipuðu að drepa. Það þor-
ir hreppsnefndin ekki, því hún býst við að
líkt geti farið næstu vor. Ollu er því sundr-
að, allt sett út á hreppinn.
Það lítur annars svo út, sem löggjafar
vorir þekki enga fátækt, engan skort annan
en þann, sem sprottinn er af slóðaskap, leti,
fyrirhyggjuleysi eða öðrum slíkum löstum.—
Þeir heimta að hver einasti fjölskyldumaður
á hvað rýru koti, sem hann býr, hafi efni á
að setja svo og svo mikið af hinu litla
veltufé sínu fast, í vaxtalausum ábyrgðar-
eða varasjóði, sem til verði gripið, þegar út
af ber. Heyfyrningar eru ekki annað en
slílcur vaxtalaus sjóður. En eg get fullvissað
blessaða löggjafana um það, að tjölda marg-
ir hinna efnaminni bænda eru neyddir til að
hafa allt fé sitt í veltunni og dugir ekki til.
Eigi nokkuð að nota vetrarbeit, sem eg
álít óhjákvæmilegt í flestum sveitum, með
því búskaparlagi, sem enn á sér stað, verð-
ur að setja allan fénað, nema kýr, að meira
eða minna leyti á vogun. Eigi að lögskipa
þá heyásetning, að hver bóndi hafi nægan
heyforða vetrarlangt handa öllum fénaði sín