Þjóðólfur - 25.11.1898, Blaðsíða 2

218
mannkyninu befndargjöf. En hitt er víst, að
hörðu löndin þurfa ærinn tíma til að vinna
sitt tvöfalda hlutverk, sem sé: jöfnum höndum
að manna sig og fræða, og gera sér náttúr-
una undirgefna. Að lýsa sýningunni, bygg-
ingunum og öllum þeim kynjum, sem sýndar
voru, læt eg hina „launuðu“ sendimenn gera;
enda eru slíkar lýsingar og frásagnir að litlu
gagni, nema uppdrættir og nákvæmar skýr-
ingar fylgi. Það sem eg býð eru andans
eldglæringar, sem engum reglum anza.
Bendingar um veð og lán o. fl.
Eptir Halldór Jónsson, bankaféhirði.
Það er mjög nauðsynlegt, að þeir sem senda
peninga til borgunar, vöxtum eða afborgunum lána
sinna taki það greinilega fram, til hvaða greiðslu
peningamir eigi að ganga. Það er eigi sjaldgæft,
að menn kaupa og selja fasteignir 1 sveitunum,
án þess lánardrottinn viti nokkuð um það; lánið
hefur tekið Jón Jónsson, með veði í Brekku.
Guðm. Jónsson kaupir svo Brekku og á að svara
til lánsins; hann sendir svo peninga og orðar
það svo: »Hér með sendi eg 60 kr. uppískuld
mína við Landsbankann«. Þetta er ekki nægi-
lega skýrt. Bankinn getur því að eins vitað, að
að þetta fé eigi að ganga upp í lán það, sem
hvílir á Brekku, að slíkt sé með berum orðum
tekið fram í bréfinu, sem fylgir með peningun-
um. Lánardrottinn getur ekki vitað, hvernig
menn heima í sveitum selja og kaupa jarðeignir,
sem veðsettar eru, nema honum sé tilkynnt það,
Sami maður getur auk þess opt haft fleiri en eitt
lán eptir bókum lánardrottins og þarf því að
taka það skýrt fram upp í hvert lán borgunin
á að ganga. Lántakandi var búsetturá Brekku,
þá er hann tók lánið og er færður þannig í
bókunum; svo flyzt hann búferlum að Asi, send-
ir peninga og segir: »Hér með sendast 50 kr.
til borgunar skuld minni í bankanum«. Þetta
er ekki nægilega. greinilegt. Bankanum er, ef til
vill, ekki kunnugt um það, að þetta sé sami
maðurinn, sem áður var á Brekku. Það sem
hér er sagt, á við alla lánardrottna, hvort sem
er landssjóður, bankinn eða aðrir lánveitendur.
— Eins og margir munu veitt hafa eptirtekt, hef-
nr bankinn þann sið, að setja númer á hvert lán
og þetta númer er jafnan skrifað á kvittanirnar
frá bankanum. Það væri nauðsynlegt, að allir
lántakendur veittu þessu eptirtekt og að hver
þeirra þekkti númerið á láni sínu og segði svo
lánsnúmerið í bréfinu, þá er sendir eru peningar
til bankans. En viti menn eigi númer lánsins
með vissu er nauðsynlegt að segja til, hvert veð
er fyrir láninu, eða hverjir ábyrgðarmenn eru
fyrir því, sé það ábyrgðarlán.
Það er óþarfa krókur, sem margir gera sér
með því að senda peninga þá, er til bankans
eiga að fara, einhverjum^ umboðsmanni og biðja
hann að borga þá fyrir sig. Þetta gerir umboðs-
manni auka-ómak, sem hæglega má spara með
því að senda bankanum sjálfum peningana. Um-
boðsmaður getur tafizt af ýmsu; annríki, veikind-
um, ferðalögum 0. fl. — peningamir koma mörg-
um dögum seinna vegna þessa millimanns, og verð-
ur svo skuldunautur að borga auka-dagvexti vegna
dráttarins. Séu peningamir sendir beint til bank-
ans reiknast ekki dagvextir lengur en til komu-
dags póstsins; bankinn sendir kvittun kostnaðar-
laust fyrir greiðanda, þá er honum era sendir
peningar sjálfum, en ekki er nærgætnislegt að
ætlast til slíks af umboðsmanni, að hann auk ó-
maksins leggi út peninga undir kvittunina.
Það er því haganlegast að senda þá pen-
inga, sem til bankans eiga að fara, beint til
bankans sjálfs.
Mönnum hættir mjög við því að vanrækja,
að láta þinglesa eignarheimildir sínar fyrir fast-
eignum.
Allt fram að 1894 var mönnum nokkur
vorkunn, því að til þess tíma kostaði það tals-
vert gjald, — erfðafjárgjald, fasteignarsölugjald,
— að þinglesa eignarheimildimar, en með auka-
tekjulögunum frá 1894 er þetta gjald afnumið,
svo að það kostar nú sára-lítið að þinglesa af-
salsbréf fasteigna og lóðseðla (skiptabréf).
Fasteignin er ekki orðin tryggileg eign fyrri
en innfært hefur verið í bækur sýslumanna eða
bæjarfógeta nafn hins rétta eiganda. Heimildar-
skjöl manna til fasteignanna geta glatazt á ýms-
an hátt og þá opt erfitt, stundum ómögulegt, að
bæta úr því, en hafi þau verið þinglesin eru
þau innfærð 1 bækur sýslunnar eða kaupstaðar-
ins og geymast þar í eptirriti. Þá stendur það
ekki á neinu, hvað um skjölin verður á eptir.
Það hefur kveðið svo rammt að vanrækslu
manna í því að þinglesa eignarheimildir sínar
fyrir jörðum, að það hefurkomið fyrir, að sýslu-
maðurhefur ekki getað gefið neinar upplýsingar um
eina jörð í sýslu hans, hver hana ætti; í afsals-
og- veðbókunum fannst ekkert ritað um það.
Menn þurfa að hafa það hugfast, að eignarrétt-
urinn til fasteigna er ekki fyllilega tryggður, fyrri
en nafn eigandans er innfært í afsalsbækurnar,
og þar sem það kostar nú svo ógn-lítið að þing-
lesa eignarheimildirnar eiga menn ekki 'að van-
rækja að láta gera það.
Þá er og títt að hirða eigi um að aflýsa
skuldum, er fasteignir hafa verið að veði fyrir.
Mönnum hættir við að láta sér nægja að borga
skuldina, taka við skuldabréfinu kvittuðu, en gæta
þess ekki, að veðskuldin hvilir á fasteigninni ept-
ir sem áður, þótt hún borguð sé, ef hún er eigi
afmáð úr veðbókunum. Glatist slíkt kvittað veð-
bréf, áður en það hefur verið aflýst er eigi unnt
að losa fasteignina við veðbandið nema með
sérstökum dómi, sem getur haft tilfinnanlegan
kostnað í för með sér. Vanræksla manna íþessu
efni er svo rik og almenn, að landstjórnin sá sér
þann kost nauðsynlegan fyrir nokkrum árum síð-
an, að semja ný lög um að nema burtu úr veð-
bókunum, gömul^skuldahöpt, er ætla mátti að
stöfuðu af greiddum skuldum, — til þess að
hreinsa til og grynna á veðbandasúpunni.
Það getur optjbakað jarðareiganda mikla
fyrirhöfn, jafnvel beint tjón, að gömul, óaflýst
veðbönd hvíla á jarðeign hans,
Opinberir sjóðir og einstakir menn eru rag-
ari að veita lán út á slíka fasteign, jafnvel þótt
færa megi sennileg rök fyrir, að skuldir þessar
séu greiddar, þótt þeim hafi eigi verið aflýst.
Einnig er erfiðara að selja jarðir, er slík höpt
hvlla á. Við þetta lækkar þannig eignin í verði.
Menn þurfa því að hafa það hugfast, að
nauðsynlegt er, að láta aflýsa skuldabréfunum
jafnskjótt, sem skuldirnar borgast; það kostar
mjög lítið, en hefur mikla þýðingu fýrir eigend-
urna sjálfa.
Landsbankinn hefur eins og kunnugt er,
veitt allmikið af bráðabyrgðarlánum, hinum svo-
nefndu sjálfskuldarábyrgðarlánum. Hugsunin
með sllk lán er sú, að greiða fyrir viðskiptum
manna, gefa mönnum aðgang að betri kaupum
með þvl að hafa peninga í boði, o. s. frv. Það
liggur því í hlutarins eðli, að ætlun bankans er
ekki sú, að slík lán standi óborguð ár frá ári,
að meiru eða minna leyti, heldur greiðist til
fulls, þá er sá tími árs er kominn, að afurðum
bús og annarar atvinnu er hægt að breyta í pen-
inga. — Útgerðarmenn skipa fá sltk lán
til útgerðarinnar í byijun útgerðarársins, en
greiði aptur, þá er aflinn hefur seldur ver-
ið síðari hluta sumars. Bændur fá sllk lán
að vorinu, til að komast að góðum kaupum
til búa sinna, en greiði aptur, þá er þeir hafa
selt afurðir bús síns: tryppi, sauðfé, ull o. s. frv.
Menn mega því ekki skoða sllk lán, eins og hin
venjulegu fasteignarveðslán, er menn geti borg-
að á vissum árafjölda. Þau eiga að borgast öll,
þáer gjalddagi erkominn. Þá er einhverjar sérstakar
ástæður eru fyrir hendi má búast við, að hægt
sé að fá lenging lánsfrestsins að einhveiju leyti um
tiltekinn tíma, en slíkt á eptir eðli þessara lána,
að vera undantekning og þurfa þá nýir samning-
ar fram að fara, bæði við bankastjórn og við á-
byrgðarmenn lánsins. Það er því gersamleg
misbrúkun sllkra lána, þá er skuldunautur—eins
og komið hefur fyrir,— í stað þess að borga
slíka skuld, sendir að eins vexti af henni og bið-
ur um ársfrest eða svo — opt án þess að senda
svo mikið sem endumýjunarábyrgðarskjal ábyrgð-
armannanna,— en þó stundum með ábyrgðar-
skjali frá allt öðrum mönnum, en þeim, sem lán-
ið ábyrgðust 1 fyrstu.
Menn verða að hafa það hugfast, að ábyrgð-
arlánin eru bráðabirgðarlán, sem eptir eðli sínu
verða að borgast á þeim fresti, sem tiltekinn er
í fyrstu. Þau eiga ekki að vera eyðslufé, þann-
ig að hægt sé með þvl móti að éta út á láns-
traust ábyrgðarmannanna, heldur era þau meðul í
hendi hygginna manna til að komast að góðum
kaupum í fljótu bragði, létta undir í atvinnu-
rekstrinum, o. s. Irv. og greiða á þann hátt fyr-
ir viðskiptalífinu þann tíma ársins, sem atvinn-
an þarf meira veltufé til að geta gefið eiganda
sínum meiri arð á uppskeratímanum, og þá eiga
þau að borgast aptur.
Brot úr menning-
arsögu Íslands^
[Úr annál eptir Björn Bjarnason á Brandsstöðum
í Blöndudal: Lbs. 3i68v°].
(Niðurl.)
Enn má geta þess, að klæðnaður var
mjög ókostbær og indigóskaup lítil; fáir voguðu
að breyta útaf móðnum. Sparnaðarföt manna
voru sortuð, tvíhneppt mussa, er náði að lær-
hnútu, en af því þetta voru eigi ferðaföt, brúk-
uðust stutthempur, kræktar á barmi, er nú fóru
að útrýma mussunum; buxur náðu að sokkabönd-
um, ’er voru vönduð og opt salons-ofin. Rauð-
kembdir sokkar eða mórauðir, peisa var blá, á
mörgum silfurhneppt með allt að 20 hnöttóttum,
stórum hnöppum, bolur blár, var lengi kræktur
ofan undir handleggjunum, en nú varð hann
fljótt tvíhnepptur framan; þetta var með rauð-
um skarlatsbryddingum, blá sperra með stórri
hnezlu undir kverkinni; þar út um komu 2 silfur-
hnappar, er hnepptir voru í skyrtuna, en krækt
var hún aptan á hálsinum, en nú var hálsklútur
og hálsskyrta með silfurnálum að útrýma sperr-
unni. Hattar voru góðir og barðastórir, á prest-
um þrísperrtir eða tvísperrtir, aptan og framan,
en á þrísperrtum sneri oddurinn fram, sumir riðu
á múk með belti kostulegt og spennum framan
á. Hann var á mörgum af grófu en þó vönduðu
vaðmáli. Hnakkur var stór og sterkur með
þykkum þófa undir, en svart gæraskinn ofan á
og svipan bundin við með spjaldofnu leturbandi,
bláu og gulu; á því var góð fyrirbónarvísa.
Margir brúkuðu hringabeizli, koparstengur voru
tíðkaðar meira en af jámi; gjarðahringjur af
kopar vógu allt að 3 rfierkum; ftaman á hnakkn-
um var koparnef sívallt og fallegt í staðinn fyrir
kýlinn, er fyrrum lá fram á hnakkinn og tilbú-
inn var fallega af kvennfólkinu af klæði eða
skarlati til heiðurs fyrir félagann, eður máske
honum til innra fatnaðar. Hversdagsklæðnaður:
Blákollótt húfa, rykkt saman í kolli og þar
sett upphækkuð kringla af klæði, blár bolur,
mórauð eður blá peisa, svartar nærbuxur stuttar
upp og niður, Axlabönd sáust ei nema á börn-
um, hversdagslega var ekki utanhafnarbuxum eytt,
heldur nærbuxnagörmum. Treyja blá sást nú á
stúdentum og tilhalds nefndarbændum, en lang-
buxur hvergi. Kvennfólk klæddist til kirkju á