Þjóðólfur - 10.03.1899, Síða 1

ÞJÓÐÓLFUR.
51, árg.
Reykjavík, föstudaginn 10. marz 1899.
Nr. 1.1.
Frá Noregi og Danmörku.
Ferðasöguágrip
eptir
MATTH. JOCHUMSSON.
IX.
Að lýsa Khöfn og hennar vexti er ekki
mitt færi; það er meiri vandi en að lýsa tungl-
inu í vexti. Hvorttveggja hafa reyndar flest-
ir fyrir augunum, og skoða sem hluti, er sýna
sig sjálfir öllum, sem augu hafa, oghvortum
sig er að vaxa, þangað til orðið er fullt, en
minnkar síðan. Og svo kemur þetta „hinu
megin" og „að innan". Því geta fáir lýst
nema stórspekingarnir. En — hvað segi eg?
Eru ekki flestir hlutir eptir því sem þeir eru
séðir? og hve fáir sjá vel, þ. e. gáfu- og lista-
mannlega? Hve mörg og hve ólík kvæði
hafa verið kveðin og sungin um hinn gamla
mána, og ekkert erindi útlistað né afmálað
hann eins. Sama má segja um gömlu Höfn.
.Skiptir um hver áhorfir og - lýsir. Eins
og aðrar hafnarborgir vex Höfn ekki sjávar-
megin staðlega og sýnilega —- og vex þó.
Það sem eg fyrst flýtti mér að sjá hinn fyrsta
morgun (í fögru veðri), það var Höfn sjávar-
megin. Er útsýnið frá Löngulínu, eins og
kunnugt er, hið allra-fegursta — í allra þeirra
augum, sem lært hafa að njóta eins láglands-
útsýnis sem hálendis. Kvöldið fyrir fór eg
nýkominn þangað út að horfa á skrautlýsing
þá á höfninni, sem gjörð var til sæmdar af-
mæli hinnar deyjandi Lovísu drottningar.
Þar var þá um alla línuna troðningur hinn
mesti, svo opt komst engin sál aptur né fram.
Þar var og dimmt. En höfnin! Hún var
öll alglóandi í rafljósum; einkum voru 2 rúss-
neskir bryndrekar ekki ósýnilegir(ljótir). Þeir
leiptruðu stafna milli og upp í efstu siglutoppa
af logandi víravirki. En allt þetta var sem
mfintýr eitt eða draumur hjá vökunni, og
hennar morgundýrð daginn eptir. Mikið megn-
ar listin fyrir aðstoð ímyndunaraflsins þeirra
sem smíða og þeirra sem njóta, en himinn
og jörð og dagsins dýrð má enginn eptir-
mynda, hvorki með penna né pensli. Skipa-
kvíin hin nýja þar úti við línuna, er bæði
fögur og stórkostleg. Þrátt fyrir allar póli-
tiskar ófarir og argafas, eru Danir uppgangs
þjóð, bæði í búnaði og kunnáttu. Sultur og
volæði er varla til í landinu — nema í höf-
uðborginni. Því þá þar? Fyrir því að þang-
að koma fleiri en boðnir eru af sníkjudýrum
þ. e. ónytjungum allra sveita. Höfn telst nú
með heimsborgum (metropolis) og telur bráð-
um 400 þús. íbúa. Ber hún auðsjáanlega
landið ofurliða, og hefur fyrir löngu fengið
allsherjar Evrópusnið. Hefur hún og þr'efald-
azt á 40—50 árum. Væri hin gamla Höfn
ekki enn þá í miðjunni, byggi þar nú enginn
almennilegur maður. En meðan þar gengur
»strögið« í gegn, vestur á hina víðlendu Vest-
urbrú, neyðast menn til að halda tryggð við
tóptirnar og smá-skinna það upp sem uppskinn-
að verður. Líkt á sér víða stað í fornum stór-
borgum, t. d. Vínarborg og Lundúnum.
Kristjánshöfn er sá hluti Hafnar, sem minnst-
ur sómi er enn þá sýndur, enda liggur hann
út á Amaksey (Amager) og þeim megin
fyrir fáum að skarta. En ýmsar fornar og
frægar kaupmannabúðir (kontórar og pakk-
hús) hafast þar. En allur glaumur og oflæti
heldur sér við »Strögið« og á »Brúnum« —
nýu hverfunum að vestan og norðan til og
svo austur að sjó. Fegurst er við „Vötnjn"
á Norðurbrú, og þann hlutann og austur ept-
ir er allt gert til að prýða. Líka er einkar
fagurt á hinu forna Friðriksbergi með höllina
og lystiskógana, sem eru miklu tilkomumeiri
en lystigarðarnir heima. Friðriksberg er nú
sameinað bænum, og var orðið að fjölmennri
borg. Eitt hið skemmtilegasta við Höfn er
sundið og — hið tiltölulega bjarta og svala
lopt, ólíkt því á Englandi og Skotlandi.
Danir eru hreyknir af Höfn, og mega það;
hún er full af fegurð og listum, og hvergi
hef eg séð jafnari stjórn og betra háttalag
í stórbæ en þar, eða betra eptirlit og hrein-
læti með vegi, stofnanir, torg, lystistaði og
hvar sem auga er rennt en í Höfn. Af nýj-
um stórhýsum vil eg fyrir siðasakir nefna
þessi: Marmarakirkjuna, hina fegurstu höf-
uðprýði borgarinnar. En að innan er hún
tómleg enn, og vantar skraut og minnismerki,
enda á hún enga sögu, og væri eflaust enn í tópt
frá Friðriks 5. tíð, hefði ekki, skörungurinn
Tietgen tekið hana að sér og sett á hana
húfuna, Annað stórsmíðið er enn í smíðum.
Það er ráðhúsið mikla við Vesturbrú. Það
er geysimikil bygging með svimháum turn-
stöpli, gefur það stórhýsi bænum stórveldis-
svip að vestanverðu — eins og til kapps við
Marmarakirkjuna að austan. Steinmyndahús
Jakobsens (Glyptothekið) er þar og nærri.
Það er forngrískt hof og eflaust fríðast hús
á Norðurlöndum, en fremur lítil bygging.
Húsið er alskipað meistaraverkum úr marmara.
Neína má og blómsturgarðinn, þjóðlistahöllina
fjöllistaskólann, o. fl. á Norðurbrú. Ætti hver
íslendingur, sem fer til Hafnar engum þessum
húsum að gleyma, heldur skoða vandlega,
einkum söfnin,—söfnin sem gert hafa Norð-
urlönd fræg um allan heim og nú kemur ný
lína.
Eins og fyr var sagt, hitti eg fáa af
mínum fornvinum í Höín, en þó nokkra. Er
það hið langleiðinlegasta við lífið, að það
er svo veikt og valt. Af dönskum fornvin-
um hitti eg nálega engan. Sonur dr. Ro-
senbergs, sem ræður mestu við Dagmarar-
leikhúsið, heyrði um komu mína og sendi mér
aðgöngumiða. „Brandur" eptir Ibsen var
leikinn, og leikinn all-vel:, en þó þreytti mig
sá leikur, og sýningar „teknikin", sem talin
var snilld, og var það, fannst mér eingöngu
glepja cfni og alvöru hins máttuga skáldskapar.
Er hið mesta óráð að leika nær óbreytt þesskon-
ar smíði sem Brandur er; hin mesta »teknik« og
spilandi snilld verkar í öfuga átt á þann,
sem skilur efnið — það fær falsbúning, svo
hugsjónin truflast og humbugið glottir í gegn
um „rammann", þó má allt fara vel, svo ekk-
ert dilli manni eins eða gagntaki sem
góður sorgarleikur. En viðhöfn og skraut
og allur íburður fyrir augað, er óþarft og
jafnvel skaðlegt við sýning flestra sorgarleika
Um vatnsveitingar á Jótlandi.
Eptir Sigurð Sigurðsson.
III.
Á einum stað á Suður-Jótlandi er vatnið
tekið upp með gufukrapti. Gufuvélin hefur 10—
12 hesta afl. Krapturinn frá vélinni verk-
ar á stórt hjól, sem stendur í sambandi við mönd-
ulinn (»Sneglen), sem leiðir vatnið upp. Þessi
möndull er 24 þuml. að þvermáli, og tekur upp
150 tunnur af vatni á mínútu. Allur útbúnaður-
inn kostaði 10,000 kr.
Straumhjól eru notuð á stöku stað. Hin
fyrstu, er eg sá, voru Ilt.il og ófullkomin.
Stærra hjólið kostaði 200 kr., og tók upp hér
um bil 2000 potta á mínútu. Hæðin
var um 12 fet. Seinna sá eg önnur stærri og
fullkomnari; þau kostuðu 400— 500 kr.
Þessi straumhjól, er eg skoðaði, voru tvenns-
konar. Annað þeirra hafði vatnskassa á öðrum
enda vatnsspaðanna, en hitt á báðum. Hjólin eru
úr tré, og geta eigi gengið nema þar, sem halli
og hraði vatnsins er hæfilega mikill. A flestum
stöðum á Jótlandi verður því þar sem þessi hjól
eru notuð, að auka hraða eða afl vatnsins á þann
hátt, að setja stíflu í ána, sem vatnið fer þá yfir
og myndar um leið straumkast eða iðufall. Á
hvoru hjóli voru 40 spaðar, og 40 vatnskassar á
öðru þeirra, en 80 á hinu. Hver kassi tók 10
potta. Snúningshraðinn fer eptir því, hvað vatns-
aflið er mikið. Þessi hjól tóku upp: það sem
var með 40 kössum, 33 tunnur á mínútu, en hitt
66 tunnur af vatni á sama tíma. Hæðin frá yfir-
borði vatnsins og upp á bakkann var 10—12 fet.
Hjólin voru ekki tekin upp að haustinu, heldur
stóðu þau í ánni yfir veturinn; en það væri eigi
allstaðar hent. — Ef slík straumhjól, sem þessi,
er hér hefur verið minnst á ganga stöðugt yfir
lengri tíma t. d. 4—6 vikur, þá er það eigi
smáræðis vatn, er þau gefa. Hvað það mundi
nægja til áveitu yfir stórt svæði, er eigi gott að
segja um í fljótu bragði, enda er það svo margt,
sem kemur til greina og hefur áhrif í því efni.
Dcdurnar (»pumpur«), eru eigi sjaldgæfar á
Jótlandi; en þær gefa aðeins vatn til að vökva
með, sumar meir, og sumar minna, eptir stærð
þeirra. Þær eru ýmist settar í brunna, eða smálæki
og standa þá opt í sambandi við smá vindmylnur,
er hreyfa þær.
Þegar litið er nú á allar þessar aðterðir,
sem notaðar eru til þess að taka vatnið upp, þá
er það augljóst, að skurðimir em langbeztir og
hagfeldastir. Þeir eru einnig ódýrastir í hlutfalli
við vatnsmegnið, er þeir flytja. En þar sem þeim
ekki verður komið við, getur komið til álita, að
reyna t. d. straumhjólið, ef kringumstæðumar
leyfa það. Sterk og vönduð straumhjól kosta
frá 400—600 kr.