Þjóðólfur - 09.08.1901, Side 2

rétting mála vorra, bæði sakir þess, að þjóðin
mundi alls ekki fara að leggja út i nýja baráttu
jafnharðan, og þótt hún gerði það, mundi stjórn-
ín alls ekki sinna neinum kröfum vorum til sjálfs-
forræðis, er hún væri nýbúin að samþykkja stjórn-
arskrárbreytingu Hafnarstjórnarflokksins.
Heimastjórn vor væri þá fyrir fullt og allt
niður kveðin.
Oðru máli væri að gegna, ef vér gripum nú
tækifærið til að leggja kröfur vorar um innlenda
stjórn fram fyrir hina nýju stjórn, leituðum fyrir
oss með það, hvað lengst hún mundi fáanleg til
að ganga til að uppfylla kröfur vorar, og taka
svo til íhugunar, að hve miklu leyti vér sæjum
oss fært að ganga að þeim boðum, Þetta væri
hin eina rétta leið eptir því, sem nú horf-
ír við.
En þetta verður ekkí gert, nema með því, að
þingið nú samþykki þyngsályktun, þar sem tekn-
ar séu fram aðalkröfurnar í sjálfstjórnarbaráttu
vorri, eða þá með því, að samþykkja frumvarp,
er nokkurnveginn geti fullnægt kröfum heima-
stjórnarmanna, en til þess eru minni líkindi nú
á þessu þingi. En frumvarp Hafnarstjórnarflokks-
ins, eins og því er háttað, ætti ekki að fara frá
þinginu. Og þeir, sem að því styðja, baka sér
þunga ábyrgð gagnvart þjóð sinni, er síðar mun
dæma þá fyrir þá fásinnu og blindni, að virða
þjóðarviljann að vettugi og neyta ekki þess tæki-
færis, sem nú er fyrir hendi, til að fá því fram-
gengt, sem frekast er unnt að fá. Hér er held-
ur ekki um mikla bið að tefla, því að ekkert er
líkara, en boðað yrði til aukafundar eða auka-al-
þingis að sumri og þá lagt fyrir stjórnarfrumvap
í þessu máli, einkum ef þingið gæti nú komið
sér saman um að óska þess um leið og það sendi
menn á stjórnarinnar fund til að semja um mál-
ið, er ekki múndi ótiltækilegt. En með frumvarp
Hafnarstjórnarflokksins í vasanum samþykkt með
2 atkv. meiri hluta af þinginu, væri sending slíkra
fulltrúa ekki aðeins fávísleg, heldur blátt áfram
óhæfileg.
Nú á efri deild að skera úr því, hvort hún
metur meira blint fylgi við Hafnarstjórnarflokk-
inn, eða framtíðarhagsmuni og sjálfstæði þjóðar-
innar. Hafnarstjórnarflokkurinn skákar auðvitað
í því skjólinu, að þjóðin sé orðin svo sinnulftil,
svo áhugalaus um sinn eigin hag, að hún taki
því fegins hendi, ef hún fær5 vilyrði um, að frum-
varp þessa flokks verði samþykkt af stjórninni,
og að kosningarnar til aukaþingsins að sumri
gangi þeim svo í vil, að þeir geti með meiri at-
kvæðafjölda en nú fengið það samþykkt óbreytt
á aukaþinginu, þvf að þá er björninn unninn, og
það fyrirkomulag orðið á stjórn vorri, sem þessi
flokkur er að berjast fyrir, en heimastjórnin úr
sögunni. Og er þá vel að verið, enda þjóðinni
sjálfri um að kenna. Hún liggur þá á sínum
gerningum.
Baldvin Einarsson
1801-1901.
Rœda haldin d ioo dra afmœli hans d pjódhdtíð
' Reykjavikur 2. dg. iqoi.
Eptir
Hanncs Þorsteinsson.
Það var í árdagsroða 19. aldarinnar fyrir réttum
hundrað árum (2. ág. 1801), að sveinn einn fæddist á
smábæ nokkrum, er Molastaðir heita, norður í Fljótum í
Skagafirði. Sveinn þessi var Baldvin Einarsson.
Foreldrar hans voru almúgafólk í betri bændáröð: Ein-
ar Guðmundsson, er síðar bjó á Hraunum og varð
dannebrogsmaður og Guðrún Pétursdóttir, bróður-
dóttir hins nafnkunna læknis Jóns Péturssonar f Við-
vík. Föður- og móðurætt Baldvins var úr Svarfaðar-
dal, kjarkmikið fólk, hraust og vel að sér gert. Er
það kölluð Melaætt (af Mehim í Svarfaðardal). Af
þeirri sömu ætt voru meðal annara komnir merkis-
klerkarnir séra Jón Jónsson lærði í Möðrufelli og
séra Pétur á Víðivöllum faðir Péturs biskups og
þeirra bræðra.—Kunnastur náskyldra ættmenna Bald-
vins er bróðurson hans, merkisbóndinn Einar Guð-
158
mundsson á Hraunum (nú í Haganesi). Skal eg
geta þess sem einkennilegs atviks, að hann á son
2 mánaða gamlan, er skírast skyldi 1 dag, á 100 ára
afmæli Baldvins afabróður síns og bera nafn hans.
Er vonandi, að þessi nýi Baldvin Einarsson,
ef hann kemst til þroska, erfi eitthvað af andlegri
atgervi nafna síns.
Snemma bar á gáfum og andlegu atgervi Bald-
vins, og var hann brátt talinn afbragð ungra manna
norður þar. En ekki var hann fljótt til mennta
settur. * Mun það ekki hafa stafað svo mjög af efna-
skorti foreldra hans, sem hinu, að Baldvin var
snar og úrræðagóður til allra framkvæmda, en faðir
hans hafði útveg allmikinn, og þurfti á ötulum manni
að balda til formennsku. Er það til merkis um,
hve þrekmikill og bráðger Baldvin var, aðhann gerðist
formaður fyrir hákai'laskipi föður síns, er hann var
á 18. ári og aflaði prýðisvel. Er honum svo lýst á
þeim árum, að hann hafi verið fjörugur og fimur,
öruggur og úrræðagóður, hvað sem að höndum bar,
lipur í orðum og greindur, hreinskilinn og einarður
við hvern sem var að skipta, glaðlyndur og greið-
vikinn, í einu orði afbragðsmannsefni. Las hann
og nam allt, er hann gat hönd á fest, og hafði gam-
an af kappræðum. En það átti ekki fyrir honum
að liggja að eyða æfi sinni sem bóndi norður í Fljót-
um. Tvítugur fór hann að lesa undir skóla, og naut
undirbúningskennslu svo sem tæpan vetrartíma, en
settist samt efstur í neðra bekk, er hann kom í
skólahaustið 1822; var hann þar tvo vetur en veiktist
svo, og var útskrifaður úr heimaskóla af Arna stipt-
prófasti Helgasyni. Þá fór hann norður að Möðru-
völlum og varð skrifari hjá Grimi amtmanni Jóns-
syni, og er amtmannsstofan (Friðriksgáfa) brann þar
1826, komst Baldvin með naumindum úr eldinum
með því að brjóta glugga og hlaupa út á nærklæð-
um einum; missti hann þar öll föt og allar bækur
sínar. Þessi bruni var eins og nokkurs konar fyrir-
boði annars bruna síðar, er verða skyldi Baldvini
að fjörtjóni. Þá um haustið sigldi hann til Hafnar
og tók að lesa lögfræði, leysti af hendi próf í henni
með bezta vitnisburði 1831, en gekk þá jafnharðan
á fjöllistaskólann (Polyteknikum) og ætlaði að taka
þar próf líka, til þess að hann gæti því betur kom-
ið löndum sínum að liði með staðgóðri þekkingu
á öllu því, er til iðnaðarframkvæmda og búnaðar-
bóta hér á Iandi heyrði, og sýnir það, hversu brenn-
andi áhuga Baldvin hafði á „praktiskum" fram-
kvæmdum. Gerðu menn sér miklar og glæsilegar
vonir um framtíð þessa gáfaða og tápmikla Islend-
ings. En þessar vónir manna hurfu skyndilega og
öllum óvænt í dauðadjúp. Það var hraparlegt slys
og sjaldgæft, er leiddi hann til bana í eldfjöri æsk-
unnar, þegar starfstíminn var nýbyrjaður og ættjörð-
in þarfnaðist hans sem rnest. Svo bar til öndverð-
lega í desembermánuði 1832, að ljós stóð á borði
fyrir framan hvílu hanS um morgun um fót'aferða-
tíma; borðið valt um koll og ljósið kveikti f rúm-
tjaldinu, er funaði upp í einu vetfangi. Stökk þá
Baldvin nær allsnakinn upp úr rúminu og gat
slökkt eldinn, en skemmdist þá svo á höndum og
fótum, að hann lagðist í rúmið og lá 8 vikur, unz
hann andaðist 9. febrúar 1833, og var þáekkiorðinn
annað en skinin beinin, en sálarkröptum sínum hélt
hann óskertum fram í andlátið. Voru þá hendurn-
ar orðnar heilar og annar fóturinn, en hinn ekki.—
Eg skal geta þess, að Baldvin var kvæntur danskri
konu, og er sonur þeirra Einar að nafni, enn á. lífi
í Hamborg, rúmlega sjötugur. Hefur hann haft þar
embætti í tollstjórn bæjarins. Sonur hans heitir
Baldvin, gáfaður maður. Hann er kvæntur og á
börn.
Þannig féll þá þessi afbragðsmaður í valinn
á 32. aldursári. Manni dettur í hug latneska mál-
tækið „Qvem di diligunt, adolescens moritur" (þ. e.
sá sem guðirnir elska, deyrungur). Það er opt svo,
að þjóðirnar fá ekki að njóta afbragðsmanna sinna
nema stutta stund. Og víst er um það, að stutt og
dáðríkt líf, sem helgað er hinum háleitustu hugsjónum
og markað hefur sér djúp spor í lífi þjóðanna, er
æskilegra og frægilegra, en langt og dáðlaust líf, er
ekkert hefur sér til ágætis unnið, ekki lagt neinn stein
í þá undirstöðu, er velferð og sæmd heillar þjóðar
byggist á. Söknuðurinn við fráfall Baldvins var al-
mennur méðal landa hans og annara, er nokkur
kynni höfðu af honum haft. Jón Espólín, er hafði
kynnzt honum í Skagafirði, orti eptir hann, og líkti
honum við Baldur, er allar vættir viidu úr helju grát-
ið hafa, og þjóðskáldið góða Jónas Hallgrímsson
minntist hans fagurlegá, sem margir kannast við:
Sá eg með Dönum í dauðra reit
Baldvin úr bruna borinn vera,
fríða, fullstyrka frelsishetju,
söknuður sár sveif mér þá að hjarta.
En hvers vegna söknuðu menn svo almennt þessa
ungamanns? Margur efnismaður og gáfumaður hef-
ur látizt á ungum aldri, og farið svo í gröfina, að
fáir hafa minnzt hans. Og hvað hefur Baldvin Ein-
arsson sérstaklega sér til frægðar unnið, er gerir
hann þess verðan, að hans sé minnst hér í dag á
100 ára afmæli hans, á þjóðhátíðardegi íslands? Af
því að mörgum, sem hér eru samankomnir mun lítt
kunnugt, hvers vegna Baldvin má teljast meðal
hinna fremstu og ágætustu sona þjóðar vorrar á lið-
inni öld, þá verð eg að minnast með örfáum orðum
á æfistarf hans, þótt stutt væri. Þetta starf hans
var í stuttu máli helgað heill og velferð ættjarðar-
innar. Jafnskjótt og hann kom til Hafnar varð hann
sjálfkjörinn foringi íslenzkra stúdenta og gekkst fyrir
því, að íslenzkir námsmenn þar fóru að halda al-
menna fundi til að ræða þau mál, er snertu hag
landsins og viðreisn þess, og þessir fundir voru kall-
aðir „alþing" eptir hinni fornhelgu samkomu þjóðar
vorrar á Þingvelli. Það var því Baldvin, sem getur
talizt hinn eiginlegi stofnandi og frumkvöðullíslenzks
stúdentafélags, því að þótt eins konar félagsskapur
ætti sér áður stað meðal íslenzkra stúdenta, þá var
honum allt öðru vísi háttað. Frá því á stúdentsár-
um Eggerts Olafssonar og Hannesar Finnssonar á
18. öld og fram undir 1830, að Baldvin kom, ber
nauðalítið á nokkrum lífshreyfingum meðal ísl. stú-
denta í Höfn. Það var hið mikla fjör og áhugi
Baldvins, er varp þeim neista I brjóst ungra náms-
manna ytra, er síðar varð að björtu báli, undir for-
ustu Jóns Sigurðssonar, og sem enn lifa menjar af
þann dag í dag. Það var þjóðræknistilfinning hinna
ungu Islendinga, ræktarsemin til ættjarðarinnar, sem
Baldvin vakti fyrstur til lífs úr margra ára dvala
og dái.
Til þess að koma hugsunum sínum fyrir almenn-
ingssjónir, réðst hann í að gefa út tímaritið „Armann
á alþingi" ásarnt félaga sínum Þorgeiri Guðmunds-
syni, og gáfu þeir það út samfleytt 4 ár 1829—32,
en Baldvin ritaði það að mestu einn. Lengur ent-
ist honum ekki aldur til að halda því úti. Það er
þetta rit, sem halda mun minningu Baldvins á lopti
langt fram í aldir. En því miður er það nú í mjög
fárra manna höndum. Aðalefni þess eru vekjandi^
fræðandi ritgerðir um landsins gagn og nauðsynjar,
atvinnuvegi landsins og búnaðarháttu o. m. fl., og
hefði margur gott af að lesa þær hugvekjur enn í
dag. Til þess að fá fólkið til að lesa ritið, er því
haldið í eins konar sögustíl. Það er hinn gamli berg-
búi, heillavættur landsins, Armann úr Armannsfelli,
sem höf. leiðir fram á sjónarsviðið, og lætur hann
halda ræðui að Lögbergi um ýmiskonar efni, en þess
á milli lætur hann 3 menn, sinn úr liverri áttinni,
að sunnan, austan og norðan spyrja Armann ýmsra
hluta, eða ræða sín á milli ýmiskonar efni, svo að
ólíkar skoðanir geti komið fram, og fer mjög vel á
því. Mig langaði til að lesa upp fyrir ykkur nokkra
kafla úr sumum ræðurn Armanns, einkum úr ræðu
þeirri í öðrum árgangi, er hann heldur í nafni for-
feðra vorra, hinna gömlu Islendinga, er hann leiðir
fram úr gröfum sínum, og lætur tala yfir hausamót-
um niðja sinna um 1830. En hér er ekki stund né
staður til þess. Það ætti heima í fyrirlestri um
Baldvin. — Alvarlegri og átakanlegri ávítunarræða
en þessi ræða Armanns er vandfundin á íslenzku,
og mundi nú þykja skammir miklar og óheyrilegar,
ef þær birtust í blöðunum. Jafn alvarlegum áminn-
ingarorðum hafði aldrei verið beint til íslenzku þjóð-
arinnar. Baldvin vissi að það veitti ekki af að hrista
þjóðina duglega til. En hann ávítar hana ekki með
illgirnislegri fólsku, eða hatursfullum hermdarorðum,
einsog heyrzt hefur hjá sumum leiðtogum þjóðarinnar
á yfirstandandi tíð. Það er hvorki kuldi né kær-
leiksleysi til þjóðarinnar, er andar fúlt út frá hverju
orði hjá honum, heldur er það innileg velvild til
landsins, og brennandi áhugi til að bæta úr mein-
um þjóðarinnar, og fá hana til að taka sér fram,
er leggur hin þungu, alvarlegu orð á varir hans.
Það er hinn sterki undirstraumur ættjarðarástarinn-
ar, sem allt ber uppi hjá Baldvin. Viðreisn og vel-
ferð íslands er honum fyrir öllu. Honum gremst
að heyra, hvernig málið er orðið spillt og afbakað
■— enda var það ekki allt í sómanum um 1830,0— segn"
að það sé orðið ambátt dönskunnar, skælt og bjag"
að. I þessu sem öðru var hann „reformator", fyrtf'
remiari Rjölnismanna", hinn fyrsti forvígismaður
þessarar stefnu út d við, því að Sveinbjörn Egilsson,