Þjóðólfur - 17.01.1902, Blaðsíða 1

ÞJÓÐÓLFUR.
54. árg.
Reykjavik, föstudaginn 17. janúar 1902.
3.
Skýrsla um ,skarlatssóttina‘
frá landlækni.
Skýrslur þær, sem til mín eru komn-
ar í dag (14. jan-) frá héraðslæknum,
ná flestar ekki lengra en til sept.loka
1901, sumar nokkru skemmra, aptur
aðrar lengra, fram undir áramót. Greini-
legur útdráttur úr þessum skýrslum mun
síðar verða gerður almenningi kunnur.
Til bráðabirgða leyfi eg mér að birta
hér helztu atriðin, sem einkum koma til
greina, þegar dæma skal um, hvort halda
skuli áfram að beita við veikina sótt-
vörnum á landssjóðs kostnað.
I.
Útbreiðsla sóttarinnar.
Fyrsta tilfellið, sem skírt var skarlats-
sótt, kom upp í Lónakoti í Gullbringu-
sýslu 16. apríl 1900, en enginn efi er
á því, að sóttin hafði nokkru áður stung-
ið sér niður í Reykjavík, an þess að
héraðslæknir yrði hennar var. Meðal
annars því til sönnunar er það, að eg
sjálfur hafði 1 vægt tilfelli með alveg
sömu einkennum í janúar i900ogskírði
eg það »rauða hunda«. í skýrslu frá
Siglufjarðarhj. er og getið um »rauða
hunda« þar í júní 1900, sem líklega
er sama veikin, en stendur varla í sam-
bandi við útbreiðslu sóttarinnar hér, þótt
verið geti, að hún hafi borizt þangað
svo fljótt með strandferðum.
Eptir 16. apríl breiddist veikin út um
Reykjavíkurhérað og svo smátt og smátt
til annara héraða, unz hún við árslok
1900 er komin í 11 — ellefu — héruð.
Aárinu 1901 sýkjast í viðbót 16 héruðog
hefur þá sóttin nú um áramótin (1901
—2) sýnt sig í 27 héruðum. Þess ber
að geta, að í einu af þessum héruðum
kom að eins fyrir 1 tilfelli. Sum af
þessum héruðum ná yfir fleiri en eitt,
af því að ýms af þeim nýju héruðum,
sem sett voru á stofn með lögum 13.
okt. 1899, voru óskipuð til þess tíma,
er skýrslur ná yfir, og teljast því með
nágrannahéruðum. í þessum 8 héruð-
um var sóttin ekki mér vitanlega búin
að gera vart við sig í sept. 1901:
Hornatjarðarhj., Reyðarfjarðarhj., Hróars-
tunguhj. (en vantar skýrslu frá júlí 1901),
Höfðahverfishj., Akureyrarhj., Hofsóshj.,
Blönduóshj., (en vantar skýrslu síðan í
apríl 1901) og Reykhólahjerað. Enn-
fremur má telja Berufjarðarhj. ósýkt,
því þar hefur veikin ekki gert vart
við sig síðan í ágúst 1900.
Einkennilegt er, að sóttin liggur niðri
í sumum héruðum um stundarsakir, en
gýs svo upp aptur, þegar minnst varir.
1 Stykkishólmshj. lá hún niðri frá því
um nýar 1901, þangað til hún kemur
upp aptur allt í einu í síðastliðnum
nóvembermánuði, og slíkt hefur sýnt sig í
Skipaskagahj., Grímsneshj., Kjósarhj. —-
Á því, sem sagt hefur verið, sést það
ómótmælanlega, að sóttin breiðist út
þrátt fyrir það, þó að beitt hafi verið
við hana ströngustu sóttvörnum Hún
fer sína leið þrátt fyrir sóttvarnirnar, að
e'ns fer hún ef til vill nokkuð seinna
yfir. Reynslan er nægilega búin að sýna,
að sóttvarnirnar seinka að eins.útbreiðslu
veikinnar, en tálma henni ekki. Og
því síður má gera sér von uin að taka
algerlega fyrir hana, sem hún er búin
að ná meiri útbreiðslu.
II.
MiuuidaiuM og' sóttarhœtta.
Sjúkratalið og dánartalið er eptir
skýrslum þeim, sem eg hef í höndum,
þannig:
Sjuklingar alls. Dánir alls.
1900 315 6
1901 _729_______ 12
Samtals 1044 18 *
Af þessu sést, að af þeim tilfellum,
sem komizt hafa til vitundar lækna, hafa
dáið l.7°/o, og sýnir það, að veikin er
langt frá því að vera skæð eða hættu-
leg, heldur yfirleitt mj'ógvœg. En þetta
hlutfall dáinna og sjúkra er efalaustallt
of hátt. Það má ganga að því vísu,
að svo að segja allir, sem dáið hafa úr
sóttinni, séu tilfærðir í skýrslum lækna,
því að í þeim alvarlegu tilfellum hefur
þeirra verið vitjað, enda gat það naum-
ast farið leynt. En hitt er eins víst, að
mj'óg margir hafa veikst úr sóttinni,
sem læknar hafa ekkert vitað um og
því ekki getað tekið í skýrslurnar, með
öðrum orðum, að sjúkratalan er allt
of lág. I sumum héruðum sést það á
skýrslum lækna, að sóttin hefur verið
búin að ganga langan tíma í einu hér-
aði, jafnvel halft ár, áður en læknir fær
neitt að vita um það. Sóttin hefur ver-
ið svo væg, að almenningi hefur þótt
hreinn óþarfi að vitja læknis; marga
grunaði ekki, eptir því sem læknar skýra
frá, að hér væri um skarlatssótt að ræða,
og þeir, sem ef til vill hafa haft grun
um það, kusu heldur að leyna sóttinni,
af því að hún reyndist þeim svo væg,
að þeir voru hræddari við óþægindi
þau, sem af sóttkvíun mundi stafa,
heldur en við sóttina. Dæmi um þetta
má sjá í skýrslum læknanna í Barða-
strandarhj., Olaísvíkurhj., Stykkishólms-
hj., Grímsnesshj. og Sauðárkrókshj.
Það má því telja víst, að mýmörg hin
vægari tilfelli sóttarinnar hafa farið al-
veg á bak við læknana, og eg þykist ekki
taka of djúpt í árinni,þó eg segi, að sjúkra-
talan hafi í raun og veru verið helmingi
hærri en skýrslur lækna sýna, og hafa
þá ekki daið fleiri en hér um bil 0.9%
af þeim, sem sýkst hafa. Beri maður
saman sóttina ipooog 1901, þá er dán-
artalan hundr. eptir skýrslum lækna 1901
lítið eitt lægri, eða með öðrum orðuin,
veikin lítið eitt vægari en 1900.
Allir læknar — þar á meðal héraðs-
læknirinn í Reykjavík — eru líka sam-
mála um það, að sóttin hafi yfir h'ófuð
að tala verið vœg — margir segja »mjög
væg«. í rnjög mörgum tilfellum hafa
sjúklingarnir verið komnir á fætur eptir
2—3 daga, þar Sem þeim hefur ekki
verið haldið í rúminu til varúðar (sbr.
skýrslur í Grímsneshj., Kjósarhj., Eyrar-
bakkahj. og fl.). Þó hafa komið fyrir
alvarleg tilfelli innan um, einkum á eldra
fólki og þeim, sem hafa farið óvarlega
með sig. Fullyrða má, að fáir hafi dáið
úr sóttinni, nema þeir hafi verið eitthvað
bilaðir undir eða þá farið sér óvarlega,
enda sjást dæmi þess í skýrslum lækna
(Eyrarbakkahj., Síðuhj. og fl.).
III.
Samanbnrður við eldri sótt.
Nafn sóttarinnar.
Enginn efi er á því, að þetta er sama
sóttin, sem gekk yfir landið 1887—1889.
Til eru í læknaskýrslum fyrir þau ár
nákvæmar lýsingar á sóttinni, bæði eptir
þáverandi landlækni Schierbeck og aðra
hina beztu lækna landsins, og lýsa þeir
þeirri sótt, sem þá gekk, með alveg
s'ómu einkennum og þessi sótt er nú.
Af þvi að læknaskýrslurnar fyrir þessi
ár eru ófullkomnar, verður ekki dánar-
talan fyrir þau nákvæmlega ákveðin
nema fyrir 1889, þá var hún 2,2 af
hundraði og sýnir það, að sú sótt mun
hafa verið álíka skæð og sú, sem nú
gengur.
Allt bendir þannig til, að hér sé um
sömu sótt að ræða, enda mnnu allir
læknar nú vera samdóma um /tfífatriði.
Þá var sóttin kölluð »rauðir hundar* af
flestum læknum, þar á meðal af land-
lækni Schierbeck, að eins af einstaka,
»skarlatssótt. Nú er sama sótt almennt
nefnd »skarlatssótt«. Eg sá þegar í
upphafi, að þetta var sama sóttin og
gekk 1887—9, og hneigðist því eðli-
lega að nafninu »rauðir hundar« að við-
bættu »með skarlatssóttar-einkennum«.
En auðvitað mátti líka kalla það
»skarlatssótt með rauðra hunda einkenn-
um«. Slíkt er að eins að deila um n'ófn.
Aðalatriðið er það, að sóttin, þegar
fram í sótti, virtist vera væg, og svo
hefur hún reynst yfirleitt. Samt sem
áður þótti mér varlegra, ef sóttin kynni
að reynast skæðari en 1887—9, að kalla
hana skarlatssótt og beita við hana vörn-
um eptir sóttvarnarlögunum, meðfram af
þvi að hinir yngri læknar kváðust ekki
vera í neinum vafa um, að þetta væri
skarlatssótt og einnig vegna þess, að
hið fyrsta tilfelli í Lónakoti reyndist
hættulegt.
IV.
Ráðstafanir gegn veikinni.
Samkvæmt þvi, sem nú var sagt, var
eptir tillögum minum stranglega fram-
fylgt sóttvarnarlögunum; hin sýktu heim-
ili voru stranglega einangruð og þar
sem því varð viðkomið, voru sjúkling-
arnir fluttir saman í sérstök hús og ein-
angraðir þar. Alstaðar, þar sem sóttin
hafði gert vart við sig, var sótthreins-
að svo vandlega, sem föng voru á,
þegar sóttin var um garð gengin og
afsýkingarhætta afstaðin.
Allt var þetta samkv. löguin gert á
landssjóðs kostnað, og gekk til þess
mj'óg mikið fé, svo mikið, að alþingi
ofbauð sá kostnaður, þegar það kom
saman 1901, og voru því á þinginu
samþykkt viðaukalög við sóttvarnarlög-
in, sem hlutu undirskript konungs 13.
sept. 1901. Þessi nýju lög heimila
landshöfðingja með samþykki landlækn-
is að láta hætta sóttvörnum, þegar ein-
hver þeirra sjúkdóma, sem yfirvöldum
samkv. 2. gr. laga nr. 2 31. jan. 1896
um varnir gegn útbreiðslu næmra sjúk-
dóma, ætíð er skylt að verja almenn-
ing fyrir, er svo vægur, að landlæknis
áliti, að hann verður ekki talinn hættu-
legur lífi og heilsu manna, og hefur
náð svo mikilli útbreiðslu, að lítil líkindi
eru til, að hann vérði heptur.
Samkvæmt þessum nýju lögum gerði
landshöfðingi með bréfi dags. 21. des.
f. á. þá fyrirspurn til mín, »hvort skil-
yrði þau, sem sett eru í viðaukalögum
13. sept. 1901 við lög 31. jan. 1896
um varnir gegn útbreiðslu næmra sjúkd.
fyrir því að hætta megi sóttvörnum
gegn skarlatssóttinni, sem þrátt fyrir
hinar víðtæku sóttvarnir, sem beitt hef-
ur verið gegn henni af hálfu yfirvald-
anna, virðist vera komin því nær um
allt land, séu að minni hyggju fyrir
hendi, og ef svo væri, hvort eg sam-
þvkki að sóttvörnum sé hætt«.
Með bréfi mínu dags. 2. þ. m. svar-
aði eg fyrirspurninni á þá leið, að eg
gæfi samþykki mitt til, að sóttvörnum
væri hætt.
Ut af þessu gaf landshöfðingi síðan
út svolátandi bréf dags. 3. þ. m.
»Með því að skarlatssótt sú, sem hef-
ur gengið hér á landi síðan í hitt eð
fyrra, er að yðar áliti, herra landlæknir,
svo væg, að hún getur eigi talizt hættu-
leg lífi og heilsu manna, og liefur náð
svo mikilli útbreiðslu, að lítil líkind
etu til, að hún verði hept, og að fengnu
áliti yðar og samþykki hér að lútandi,
er samkvæmt heimild þeirri, er mér er
veitt í viðaukalögum 13. sept. f. á. við
lög 31. jan 1896 svo ákveðið á um, að
hætta skuli vörnum gegn sótt þessari
á þann hátt, sem nefnd lög frá 31. jan.
1896 fyrirskipa.
Jafnframt því að tjá yður þetta til
leiðbeiningar og til birtingar fyrir hér-
aðslæknum landsins, eruð þér umbeðnir
að brýna fyrir þeim, að þeim ben að
sjálfsögðu að hafa vakandi auga á veiki
þessari og gera sitt til að stemma stigu
fyrir henni, þótt eigi þyki lengur fært, að
leggja á landssjóð þann óbærilega kostn-
að, sem leiðir af almennum sóttvörnum
gegn henni, og er þeim að sjálfsögðu heim-
ilt að að láta sótthreinsa eptir á á kostn-
að landssjóðs, jafnt eptir þessa sem aðra
næma sótt“.
Ástæður þær, sem vöktu fyrir mér,
er eg gaf samþykki mitt til þess, að
sóttvörnum yrði hætt, munu vera hverj-
um þeim ljósar, sem hefur lesið und-
anfarna skýrslu.
Það hafði sýnt sig, að sóttin hafði
verið yfir höfuð að tala mjög væg og
hún var orðin mjög svo útbreidd þrátt
fyrir sóttvarnirnar, sem þannig virtust
vera til lítils gagns. Sóttvarnir gegn
slíkri veiki gera almenningi engu minna
óhagræði en veikin, eins og sýnt var
áður eptir skýrslum lækna. Hér við
bætist hinn afarmikli kostnaður fyrir
landssjóð, sem nú er orðinn milli 30-—40
þúsundir kr., en enn þá eru eigi öll
kurl komin til grafar, því enn er von á
reikningum frá mörgum læknum, og má
gera ráð fyrir, að kostnaðurinn muni
nema hátt upp í ábúðar- og lausafjár-
skattinn fyrir eitt fjárhagsár. Samkv.