Þjóðólfur - 14.03.1902, Blaðsíða 1

54. árg.
Reykjavík, föstudaginn 14. marz 1902.
Jú 1 1
Pólitík Páls Briem’s.
Nokkur skýringardæmi.
Þeir, sem hafa lesið hið nýja valtýska
hlutafélagsmálgagn „Norðurland« munu
hafa séð fangamark Páls Briem’s amt-
manns við afarlangar stjórnmálagrein-
ar, svo að segja í hverju einasta tölu-
blaði þessa félagsblaðs, er stofnað var til
þess að snúa Norðlendingum til „réttrar
trúar", trúarinnar á yfirburði og ágæti
valtýskunnar. Mun marga haía furð-
að á því, hversvegna amtmaður rauf
hina löngu pólitisku þögn sína einmitt
í því blaði og á þann hátt, sem hann
gerði það. Það leit svo út, sem sam-
þykkt Valtýsfrumvarpsins í sumar og
aðferð meiri hlutans á þingi hefðu
leyst hina bundnu hugsun hans, því
að síðan hefur „pólitíkin" frá honum
flóð út yfir alla bakka í „Norðurlandi",
og kaffært ritstjórann svo gersamlega,
að það hefur að eins endrum og eins
sést á kollinn á honum upp úr flóðinu,
svo að hann hefur enn þann dag í
dag ekki getað fótað sig í Norður-
landi, en flotið viljalaus með straumn-
um hjá amtmanni, hvert sem honum
hefur þóknast að flytja hann, enda
mun undirritstj. hafa verið hentast, að
láta yfirritstjórann ráða ferðinni.
Hin pólitiska gandreið, er amtmað-
ur hefur þotið á með„ Norðurlandið"
beizlislaust þessa 5 mánuði, er það
hefur lifað í þessum heimi, er ekki að
eins dálítið brosleg, heldur jafnframt
mjög athugunarverð, einkum þá er sá
maður á hlut að máli, sem situr í
virðulegu embætti, er frændmargur og
fylginn sér og hefur þótt sýna mikinn
dugnað í embættisfærslu, samfara góð-
um vilja og áhuga á landsmálum. En
þetta er ekki einhlítt, ef hið rétta
taumhald, hina réttu stjórn, réttu festu
brestur. Hr. P. Br. hefur verið svo
óheppinn sjálfs sín vegna, að allt
eða flest, sem hann hefur látið sjást
eptir sig á prenti, síðan hann varð
amtmaður, hefur verið hafið til skýj-
anna í vissum málgögnum, af því að
hann skrifaði það. Orð hans hafa
verið tekin sem nokkurskonar „goða-
svör", er vitnað hefur verið í eins og
í heilaga ritningu, og sá verið talinn
óalandi og óferjandi, er hróflaði minnstu
vitund við því. Þessi hugsunarlausa,
gapandi aðdáun vissra manna hefur
skemmt höf. Hann hefur ekki þolað
það, talið sér alla vegi færa og geng-
ið feti lengra, en sannir vinir hans og
góðkunningjar hefðu óskað. Og í
þeim kunningjahóp telur ritstj. Þjóð-
ólfs sig, þrátt fyrir það, þótt hr P.
Pr. hafi í síðasta „Norðurlandi" að á-
stæðulausu fundið hvöt hjá sér til að
roinnast Þjóðólfs miður kurteislega,
ekki vegna þess, að blaðið hafi gert
nokkurntíma nokkra „árás" á amtmann,
því að því fer fjarri, heldur sjálfsagt
Vegna þess, að Þjóðólfur hefur ekki
sérstaklega blásið í lúðurinn, þá er
arntmaðurinn hefur talað, heldur látið
aðra um það. Og skal síðar vikið
að því.
Pólitík „Norðurlandsins", sem amt-
maðurinn hefur sett stimpil sinn á,
hefur annars verið harla skjöldótt síð-
an það hóf göngu sína, fyrst lofdýrð
um Valtýsfrumvarpið (frv. síðasta al-
þingis) og hnútur til 10 manna frum-
varpsins, búsettur ráðherra í Reykja-
vík lítt æskilegur o. s. frv. Svo þeg-
ar frétt kom um, að stjórnin mundi
að nokkru leyti vilja sinna 10 manna
frumvarpinu með því að skipa ráðherra
í Reykjavík, en engan ytra, þá koma
„nýju tillögurnar" um tvo ráðgjafana,
er báðir skyldu bera ábyrgð fyrir al-
þingi og mæta þar.Sendibréf 5-menn-
inganna til ráðgjafans með allan tví-
veðrunginn og óheilindin þykir ágætt.
Svo kemur friðarnefndin með sitt „pró-
gram" „nýi stjórnarbótarleiðangurinn",
er átti að hertaka allt Island og verða
Norðlendingum til æfinlegrar sæmdar í
sögunni. Og svo loks konungsboð-
skapurinn, er kollvarpaði öllu hrófa-
tildrinu, og tvístraði öllum leiðangrin-
um, svo að engin urmul sá eptir af
honum, eins ög jörðin hefði gleypt
alla fylkinguna. En það var ekki með
glöðu geði, sem herforinginn blés til
undanhalds og rauf liðsafnaðinn. Það
sýnir ljósast grein hans „Endalok bar-
áttunnar" í Norðurlandi 11., 15, og 22.
f. m. Það er sérstaklega þessi grein,
sem þarfnast dálítið nánari athugunar
við, til þess að almenningur sjái, hvoru-
megin í baráttunni hr. P. Br. hefur
staðið og stendur enn, og hversu ó-
ljúft honum hefur verið stjórnartilboð-
ið, þótt hann í orði kveðnu segist
muni fylgja því. — Með því að heyrzt
hefur að amtmaður hyggi alvarlega
til kosningar í Húnavatnssýslu í stað
heimastjórnarmanns þar, þa er áríð-
andi, að kjósendur þar geri sér ljóst,
hvers þeir mega vænta, ef amtmaður
kemst a þing, og hvort það muni svo
afarhappasælt fyrir ákjósanlegar og frið-
samlegar lyktir á málinu, að "amtmað-
ur fái sæti á þingi í þetta sinn. Vér
skulum nú dálítið athuga það eptir
greinum hansí „Norðurlandinu" : „Enda-
lok baráttunnar". —
Valtýskan 1897 mikilsvepð.
Amtm. segir („Nl.“ 22. bl. 2. bls.
1. dálk.). „Eptir þing 1897 skrifaði
einn af þingmönnum mér, og spurði
mig um álit mitt á stjórnarmálinu, eg
kvaðst álíta tilboð stjórnarinnar n.ik-
ÍlSVert1), en eg vildi hafa tryggingu
fyrir fjárráðum þingsins". Og svo fer
hann að tala um, að hann hafi unnið
að undirbúning Rangár-miðlunarinnar.
Af þessu sést, að P. Br. hefur undir
eins verið með valtýskunni í fæðingu
hennar, þótt hann fyndi á henni ofur-
lítinn agnúa. Annarsstaðar í greininni
skýrir hann frá því, að hann hafi þá
(eptir þing 1897) skrifað Valtý og
sagt honum, að hann yrði að hafasig
1) Allar leturbreytingar gerðar af oss.
Ritst.
undanþeginn því að skoða setu íslands-
ráðgjafans í ríkisráðinu ólögmæta, en
Valtýr hafði sagt á þingi, að enginn
íslendingur mundi hafa þá skoðun.
Valtýr varaði sig þá ekki á því, að
P. Br. var á öðru máli. Þar skákaði
P. B. Valtý, var þá þegar kominn
lengra en hann.!
Engln eptirsjá i 61. gr.
í fullu samræmi við skoðun sína á
ágæti valtýskunnar 1897, segir amt-
maður („Norðurl." 20. bl. 1. bls. 2.
d-)> þegar hann er að tala um, hverju
vér gleðjumst mest af nú við „leiks-
lokin".
„Eru þeir menn ekki teljandi, sem
gleðja sig af því, að öi. gr. varhald-
ið? Eg imynda mér, að meginþorra
kjósenda sé svo gersamlega sama um
þessa grein, að þeir viti fœstir, hvað
i henni stendur. Og þó var einu sinni
kappið svo mikið, að því var haldið
fram, að þessi grein væri gimsteinn-
inn í stjórnarskránni".
Það þarf töluverða harðneskju til að
bera annað eins og .þetta á borð fyr-
ir íslenzka kjósendur, að þeim sé ger-
samlega sama um þessa grein, viti
fæstir hvað í henni standi, þvert ofan
í órækar sannanir, þvert ofan í marg-
yfirlýstan vilja í flestum kjördæmum
landsins, að menn vildu halda þessari
grein, og þvert ofan í orð Hafnarstjórn-
armanna sjálfra, er lýstu því yfir á þingi
síðast, að þeir hefðu orðið að sleppa
þessu atriði úr frumvarpinu sakir svo
eindreginnar og alvarlegrar mótspyrnu
þjóðarinnar. Þetta hlýtur amtmanni
að vera kunnugt, þótt hann vilji ekki
kannast við það, af því að hann hef-
ur endilega viljað láta svipta oss þeim
rétti, sem 61. gr. veitir oss. Gengur
hann þar jafnvel feti framar í fylgi
við Valtýsfrv. gatnla, en svæsnustu
fylgismenn þess dirfast að gera nú,
því að á síðasta þingi þorði enginn
þeirra, að taka þennan króa að sér til
framfæris, — þetta dýrasta djásn í
hrossakaupum stjórnarinnar, þá er hún
sendi Valtý út af örkinni með ráðgjaf-
ann á þingi. En P. Br. hefði óefað
ekki látið þetta höfuðdjásn falla af
Valtý, heldur spennt það sem fastast
um enni hans, ef hann hefði setið á
þingi síðast. Fóru þar Hafnarstjórn-
armenn mikils á mis. — Það var ann-
ars leiðinlegt, að „ísafold" skyldi ekki
þarna hrökkva til að „koma mönnum
í skilning um hið sanna og rétta" um
61. gr., eins og P. Br. segir („Norð-
url." 22. bl., 1. bls., 4. d.) að hún
hafi gert með svo makalausum árangri
við
ríkisráðskredduna.
Isaf. á að hafa kveðið hana alveg
niður hjá öllum, nema ritstjóra þessa
blaðs. Það er nú meðal annars sá
gallinn á þessum ummælum amtmanns-
ins, að ísafold hefur aldrei kveðið neitt
niður nema sjálfa sig og sínar skoð-
anir. Þær hefur hún jarðað hverja á
fætur annari á ungum aldri, engu ó-
sleitulegar en P. Br. hefur „skrínlagt"
skoðanir sínar frá 1885. Oss furðar
ekki á, þótt P. Br. kalli Benedikt
Sveinsson hinn mesta öfgamann, af
því að hann (P. Br.) náði ekki flokks-
forustunni úr hendi hans eptir 1889,
og vildi því ekki sitja lengur á alþingi.
En nú er Benedikt horfinn af orustu-
vellinum og áhrif „öfgamannsins" ekki
lengur að óttast á þjóðina. Sumir
kunna því að ætla, að nú sé „pláss
fyrir Pál" til forustu eða myndunar
nýs flokks. En á þeim flokki mun
ekki þörf nú. — En hvað ríkisráðssetu
ráðgjafans snertir, þá hafa meiri lög-
fræðingar, en P. Br., að honum ólöst-
uðum, skoðað hana sem óheimila og
ólögmæta og kröfuna um, að sérmál
vor séu ekki borin upp í ríkisráðinu,
sem eitthvert hið þýðingarmesta atriði
í réttarkröfum íslendinga gagnvart
Dönum, réttarfarslega og stjórnskipu-
lega skoðað. Og skulum vér meðal
annars benda P. Br. á tillögur lands-
höfðingja um þetta efni í bréfi hans
til ráðherrans20. des. 1895, útafþingsá-
lyktunartillögum alþingis. Það hefur
ávallt verið svo, eins og komið væri
við hjartað í stjórninni, hvenær sem
þessari kröfu vorri hefur verið hreyft,
og sýnir það ljóst, að hún telur það
ekki alveg þýðingarlaust frá sínu sjón-
armiði, því að naumast heldur hún
fast í þetta af umönnun fyrir okkar
hag, vegna þess, hve „dýrmætur rétt-
ur það sé fyrir íslendinga, að hafa
rétt til að hafa ráðgjafa fyrir sig f
ríkisráði konungs", eins og tilvitnun
P. Br. til sinna eigin orða(H) áður
hljóðar í „Norðurl." (20. bl. 1. bls.«4-
d.). Hann segir og, að þá er „Corp-
us juris" (Einar Hjörleifsson(l?) milli
sviga) f ísafold og dr. Valtýr hafi ver-
ið að skrifa um afgreiðslu málanna í
ríkisráðinu, þá hafi „loptið þrátt fyrir
þetta þó ekki viljað hreinsast", og
„þessvegna var það" segir hann, „að
þegar eg fór að rita um stjórnarmál-
ið, þá skýrði eg frá því, hvernig af-
staða ráðgjafans fyrir ísland hlyti að
vera í ríkisráðinu". Og þetta hreif.
Þar kló sá er kunni, þá er Einar og
Valtýr hrukku ekki til.
En þótt krafa vor um algerða lausn
ráðgjafa vors úr rfkisráðinu sé fullkom-
lega réttmæt og sjálfsögð, þá er auð-
vitað, að gagnvart stöðugri neitun
stjórnarinnar verðum vér að láta þá
kröfu niðurfalla og ekki gera hana að
þrætuepli, sérstaklega ef oss auðnað-
ist að fá það fyrirkomulag, sem gerir
setu ráðgjafa vors þar naumast öðru-
vísi en að nafninu til, sem hlýtur að
verða, að því er snertir ráðgjafa bú-
settan hér í Reykjavfk, og það var
þetta atriði, sem vér lauslega bentum
á í neðri deild alþingis í sumar, eins
og P. Br. minnist á. Oggyér getum
frætt hann á því, að þaí^Horu fleiri í
okkar flokki, sem höfðu jJessa söniu
skoðun, þótt þeir kvæðu ekki upp úr
með það, vildu beinlínis setja í frv. á-
kvæði um, að Reykjavíkurráðherrann
skyldi alls ekki eiga sæti í ríkisráð-
inu, en því var sleppt af „praktiskum"
k