Þjóðólfur - 11.04.1902, Blaðsíða 1

54. árg.
Reykjavík, föstudaginn 11. apríl 1902.
1 5.
„Bóndaso n“
°g
Bjöpn Kpistjánsson.
Eptir Halldór Jónsson.
»Bóndason úr sveit« hefur ritað grein
um bankamálið í 12. tbl. »Þjóðólfs« þ.
á., sem hr. Björn Kristjánsson hefur
svo ritað á móti í. 15. tbl. »ísafoldar«,
þar sem hann þykist reka rnjög stamp-
inn á »bóndason« þennan.
Mér kemur að sönnu grein þessi ekk-
ert við; eg hef hvorki ritað nokkurt
orð né nokkurn staf í henni; en mál-
efnið, sem þar er um að ræða, kemur
öllum landsmönnum við. Hitt er það
og, að »bóndason« þessi setur banka-
dæmi sín fram nokkuð á annan veg,
en þeir hafa gert, sem um bankamál-
ið hafa ritað í blöðunum hingað til,
enda er ágreiningurinn milli hans og
B. Kr. aðallega um þetta reikningsform;
mig langar því til, að leggja hér orð
í belg.
»Bóndason« setur upp dæmi sín á
þann hátt, að hann telur einnig tekju-
meginn jafnstóra fjárhæð sem þá, er
bankinn borgar árlega í afborgun af
gullláni sínu. Þetta hyggur B. Kr.að
sé hin mesta vitleysa, og þykist sanna
að svo sé. Eg vil nú leitast við að
sanna það, að »bóndason« hafi rétt fyr-
ir sér í þessu formi, en að B. Kr. fari
hér með rangt mál.
Það ætti reyndar að liggja hverjum
glöggum manni í augum uppi, að taki
bankinn gulllán og leggi í kassa sinn,
getur hann eignazt þetta gull sannar-
lega á þann hátt að borga það. Svo
og hitt, að hann eignast árlega svo
mikla upphæð af því í krónutali, eins
og hann borgar lánardrottni sínum í af-
borgun í krónutali. Sé gulllánið t. a.
m. H/4 milj. kr. og bankinn borgi í
afborgun af því fyrsta arið 25 þús. kr.
þá er hann við það orðinn sannur eig-
andi að 25 þús. kr. af gullinu, svo að
lánardrottinn hans á þá ekki í vörzlum
hans eptir af gulli nema 1V4 milj. kr.
~ 25 þús. kr. = 1225 þús. kr. —
Á líkan hátt fer það, ef B. Kr. kaup-
ir skip fyrir 8000 kr., borgar upp í það
4000 kr. úr eigin vasa, en tekur 4000
kr. lán til að borga það að fullu. í
raun ^réttri á hann þá sjálfur að eins
hálft skipsverðið. En greiði hann nú
lánardrotni sfnum að ári liðnu 1O0O kr.
i afborgun skipslánsins, þá er sú breyt-
ing orðin, að hann er orðinn sanneig-
andi að 5000 kr., í skipinu, en skuld-
in við lánardrottinn hans hefur minnkað
um 1000 kr.; er komin niður í 3000
kr. Svo fer ár frá ári, unz skuldin er
greidd að fullu, en hann orðinn sann-
eigandi alls skipsins. Þetta hygg eg
muni vera það, sem »bóndason« hef-
ur viljað láta koma fram í reikningum
sínum; og honum tekst það réttilega.
Á reikningi B. Kr. er aptur á móti
sá stóri galli, að hann ber það ekki
með sér, að bankinn verður sanneig-
andi ár hvert að jafnstórum hlut af
gullforðanum eins og ársafborguninni
nemur. Reikningur B. Kr. er sem sé
að eins »kassa-reikningur«,.er sýnir að
vísu innborgun og útborgun, sem fram
hefur farið a arinu, en ekki fjárhags-
ástandið í reikningslok. En þá er ekki
nema hálfsögð sagan. Við slíka reikn-
ingsfærslu sezt fjárhagsástandið því að
eins, að »kassa-reikningnum« fylgi jafn-
aðarreikningur yfir eignir og skuldir í
lok reikningsársins, eða reiknings tíma-
bilsins.
»Bóndason« viðhefurþá reikningsað-
ferð, er að vissu leyti innibindur í sér
bæði »kassareikning« og jafnaðarreikn-
itig, og sem er það lang-almennasta
reikningsform hér á landi.
B. Kr. getur sannfært sig um þetta,
ef hann vili, með því að gæta að reikn-
ingum ýmsra opinberra sjóða, sem eru
prentaðir í Stj.tíð. árlega. Efþeireiga
einhverja fasta innstæðu eða eignast
hana, eru þeir allir undantekningalaust
færðir í líku reikningsfortni, og það, er
»bóndason« viðhefur — nema banka-
reikningurinn einn, en honum fylgir
œfinlega jafnaðarreikningur. Utlendir
bankar auglýsa í blöðum að eins jafn-
aðarreikninga sína.
Eg skal benda B. Kr. á Stj.tíð. síð-
ustu, fyrir 1901. Þar er á bls. 10:
Reikningur fiskimannasjóðsins, saminn
af Halldóri Daníelssyni, bæjarfógeta;
á bls. 52. reikningur Jóns Sigurðssonar
legats, saminn af Páli Briem amtmanni
ogjónasi Jónassyni; á bls. 71—72 reikn-
ingur söfnunarsjóðsins, saminn af Eiríki
Briem, Jóni Jenssyni og Birni Jenssyni.
Enginn mun efast um, að þessir menn
allir kunni að gera upp reikninga. All-
ir þessir reikningar og miklu, miklu
fleiri eru samdir í samskonar formi, sem
»bóndason« viðhefur. Enda er það
óhjákvæmilegt að færa upphæðir veittra
lána og borgaðra lána aptur til jafn-
aðar, þegar reikningsfærslunni er hag-
að svo, að eignir sjóðsins við árslok (=
activa jafnaðarreikningsisn) eru teknar
upp i ársreikninginn sjálfan, sem út-
gjöld, og hann er látinn byrja með til-
svarandi eignum frá f. á. sem tekjum.
Þetta sama form hefur landfógeti jafn-
an notað við viðlagasjóðsreikning lands-
ins. Þetta er þannig svo ákaflega al-
mennt og rétt reikningsform, að það
er stórmerkilegt, að kaupmaður B. Kr.
skuli ekki þekkja það, en dirfast að vé-
fengja það.
Ársfjórðungsreikningar landsbankans
eru aptur á móti færðir sem »kassa-
reikningur«, enda fylgja peitn pess
vegna œfinlega jafnaðarreikningur,því
að annars vœri alls ekki auðið að sjá
fjárhagsástandið.
Eg hygg því, að hver reikningsfróð-
ur maður geti skilið það, að »bónda-
son« viðhefur bæði rétt og mjög venju-
legt reikningsform, en að reiknings-
form það, sem B. Kr. viðhefur er alls-
endis ófullnægjandi, þar sem hann vant-
ar það, að sýna fjárhagsástandið í lok
reikningsársins. Sá jafnaðarreikningur
sem B. Kr. hlyti að gera samkvæmt
dæmi því, er hann tekur, yrði að sýna
IO þús. kr. árságóða sem varasjóð.
Hann mundi líta úthérum bil á þessa leið:
Biðjiðætíð um
•-----------
---------------------------
OTTO MONSTED’S
* DANSKA SMJÖRLÍKI * *
sem er alveg eins bragðgott og notadrjúgt og smjör.
Verksiniðjan er hin elzta og stærsta í Danmörku, og býr til óefað hina beztn
vörn ogr ódýrnstn í samanbnrði við gæðin.
Fæst hja kaupmönnum.
Eignir: Gullforði Fé í útlánum . | Fé í sjóði. . . . j 1,250,000 kr. 2,485,000 -
3,735,000 kr.
Skuldir:
Bankaseðlar í umferð . 2,500,000 kr.
Eptirafláni (fyrir gull-
forða) .... 1,225,000 -
Varasjóður .... 10,000 -
3,735,000 kr.
Eg skal ekki blanda mér neitt í deil-
urnar uiji hinar einstöku fjárupphæðir,
sem notaðar hafa verið bæði fyr og nú
í reikningsdæmunum; þær eru allar á-
gizkanir, settaraf handahófi, og ýmsar
þeirra langt frá sennilegar; hægt að
deila um þær fram og aptur. Glögg
merki þess er það, að B. Kr. notar nú
allt aðrar áætlana-upphæðir en hann
viðhafði í sumar, þá er hann var í
hlutafélagsbankanefndinni. En það sem
þó er allra afkáralegast hjá B. Kr. er
það, að hann kemur nú í grein sinni
með söniu villuna, sem Indr. Einarsson
flaskaði á síðastliðið haust, en sem B.
Kr. þó segir, að Indriði »hafi leiðrétt
í sömu grein«. Indriði hefur ekki tek-
izt að leiðrétta villuna svo rœkilega, að
B. Kr. hafi skilið hann B. Kr. segir
sem sé, að af því »að bankinn verði
að svara hinum útlenda lánardrottni sín-
um í gulli, verði hann þegar eptir eitt
ár að draga inn seðla, sem nemi tvö-
földum reikningshallanum«. Það var
einmitt petta, sem Indriði var að leið-
rétta, af því að hann viðurkenndi, að
það væri rangt hjá sér. En B. Kr.
skilur ekki villuna enn. Indriði var þó
það betri, að hann lét sér skiljast það,
að banki, sem fær á ári hverju yfir 3/4
milj. kr. tekjur innborgaðar erlendis,
muni geta notað 75 þús. kr. af þeim
til að borga afborgun og vexti skuld-
ar sinnar þar. Hann reyndi því sjálf-
ur að kveða niður drauginn. En B. Kr.
vekur hann nú upp aptur og byggir
svo á honum allan sinn vísdóm — sem
vitanlega verður fóstri líkur.
Þar sem B. Kr. ber það á mig, að
eg hafi einhverstaðar áætlað kostnað
við hvert útibú 10 þús. kr. á ári, hygg
eg að það sé misminni hans eða mis-
skilningur. 1 grein minni um stóra
hlutafélagsbankann í Andvara 1900 —
gerði eg þvert á móti ráð fyrir kostn-
aði við útibú hans, 5—6000 kr. á ári
við hvert, og var pó par að ræðaum
meira fjármagn en nú er. Hitt kann
eg einhvern tíma að hafa sagt, að sú
upphæð mundi reynast oflítil, ef setja
ætti á stofn sjálfstæða banka í kaup-
stöðum landsins með samastjórnarfyr-
irkomulagi og landsbankinn hefur.
Ofanritaðri grein hefur ritstj. »ísa-
foldar* neitað um upptöku í blaðið.
Eins og allir sjá, er grein þessa lesa,
er hún að eins hógvær leiðrétting á
þremur villum f grein eptir B. Kr. í
15. tbl. sísafoldar; i° þeirri villu hjá
B. Kr., að »bóndason« hafi rangt reikn-
ingsform, 2° þeirri villu, að banki þurfi
að skerða gullforða sinn, þótt árstekj-
ur hans »netto« ekki nægðu til að
greiða að fullu ársafborgun af láni og
30 þeirri villu, að eg hafi áætlað 10 þús.
kr. kostnað við hvert útibú á ári.
Þetta, að ritstj. ísaf. lokar dálkum
blaðs síns fyrir slíkum leiðréttingum,
sýnir, að hann vill ekki láta lesendur
sína hafa aðgang að því, að lesa það
sem rökrétt er og satt í þessu banka-
máli. En þegar svo langt er komið,
er ekki að vænta, að nokkur réttsýnn
maður taki hið allra minnsta mark á
ritsmíðum þeim, sem blaðið flytur um
málið, enda úir þar og grúir að jafn-
aði af fáfræði, öfgum, vanþekkingu og
rangfærslum.
Halldór Jónsson.
Kosningarnar í vor.
I.
Nú líður óðum að þeim tíma, er
þjóðin á að velja sér fulltrúa til auka-
þingsins í sumar, og þótt að Hkindum
megi gera ráð fyrir, að nú verði ekki
tjaldað nema til einnar nætur, og nýj-
ar kosningar fari fram aptur 1903, þá
ríður samt mjög mikið á, að nú sé vel
til valsins vandað, því að kosningarn--
ar í vor eiga að vera og hljóta að
vera hinn sanni undirbúningur und-
ir kosningarnar 1903. Það sem auka-
þingið í sumar samþykkir f stjórn-
arskrármálinu, verði valtýska frv. hafn-
að, það verður þingið 1903 að sam-
þykkja óbreytt, ef allt á ekki að fara út
um þúfur, og ef vér eigum að fá enda a
þessari stjórnarskrárdeilu, sem nú mörg
undanfarin ár hefur að meira eða minna
leyti kæft öll önnur þýðingarmikil mál.
„Varðar mest til állra orða, und-
irstaðan rétt sé fundin “. Það er auka-
þingið í sumar, sem í raun og veru
ræður öllu um, hverjar lyktir verða