Þjóðólfur - 13.06.1902, Blaðsíða 2

94
er notið höfðu kennslu í mjólkurmeðferð
til pess tíma, sóttu skólann fjórir aðrir
kvennmenn, eldri og yngri, sem dvöldu
þar i—3 vikur. Kennslan var ókeypis,
en fyrir fæði og húsnæði þurftu nemend-
urnir að greiða 25 kr. hver um mánuðinn.
Kennslugreinarnar voru hinar sömu öll
tímabilin nfl. : mjaltir, verkleg meðferð
mjólkur, smjör- og ostagerð, þvottur og
ræsting, mjólkurreikningshald, bæði á
mjólkurbúum og heimilum, (skrifleg og
munnleg kennsla), mæling á fitu í mjólk
með »Gerbers« fitumæli o. s. frv.
Því næst skýrir höf. frá ferð sinni 1 fyrra
sumar um Amess- og Rangárvalla- Húna-
vatns- og Skagafjarðarsýslur. A Páfastöð-
um í Skagafirði, hefur bóndinn, sem þar
|býr, Albert Kristjánsson, ungur dugnaðar-
maður, sett á fót hjá sér mjólkurbú á eig-
inn kostnað, og lýsir hr. Grönfeldt nokk-
uð fyrirkomulagi þess, segir að því sé
bezt fyrir komið af þeim búum,-sem enn
séu sett á stofn (til nýjárs 1902). Nefnir
höf. ýmsa staði, er hentugir væru fyrir
stofnun mjólkurbúa t. d. í Hrútafirði
(Melum), Vatnsdal (Kornsá, þar er vísir
af mjólkurbúi), í Skagafirði (Hofsstöðum,
Miklabæ, Hólum í Hjaltadal, auk Páfa-
staða) í Reykholtsdal (nálægt Reykholti)
og í Árnessýslu, sem nú mun standa fremst,
að því er mjólkurbúin snertir, er flest
munu verða rjómabú. I Rangárvaliasýslu
mundi hentugt að stofna mjólkurbú í
Þykkvabænum og víðar. Yfirleitt munu
þau geta þrifizt í hverri þéttbýlli sveit,
þar sem vegir eru þolanlegir.
Hinn 1. okt. f. á. hófst fjórða kennslu-
tímabilið á mjólkurskólanum á Hvanneyri,
ög var 6 nemendum þá veitt inntaka,
svo að það sýnir ljósast, hve áhuginn á
þessu máli er farinn að vakna á jafnstutt-
um tfma. Kennslan var hin sama sem
áður með þeirri viðbót, að búpeningsrækt
var kennd 2 stundir á viku, prófmjöltun
og reikningur sá og bókfærsla, sem þeim
er samfara.
Hinn 23. des. f. á. var opnað og tekið
til notkunar hið nýja mjólkurskólahús á
Hvanneyri, og lýsir hr. Grönfeldt því á
þessa leið:
»Það er tvlloptað, 14 álnir á lengd og
10 álnir á breidd. Kjallari er undir öðr-
um enda hússins, 8X5 álnir. í kjallar-
anum eru 2 herbergi, annað þeirra er not-
að til að láta ostana brjóta sig í því, en
hitt er haft fyrir ostabúr. Gólfið er stein-
límt, og vatnsrenna eptir því. Á neðra
lopti er mjólkurskáli, smjörbúr og osta-
klefi. í þessum 3 herbergjum, er gólfið
einnig steinlímt, og með hæfilegum halla,
svo allt skólp geti runnið burtu og í stein-
límda þró fyrir utan húsið, og þaðan
rennur það burt gegnum leirpípu. Auk*
þessara herbergja er þar kennslustofa,
skrifstofa og forstofa, og úr henni liggur
stigi upp á loptið. Á loptinu eru svefn-
herbergi handa nemendunum, annað handa
kennaranum og hið þriðja handa gestum.
Auk þess er eitt herbergi autt, og klefi
til að geyma í föt. Öll herbergin eru út-
búin með það fyrir augum, að gera þau
svo björt og hentug, sem auðið var.
Verkfæri þau og áhöld, sem skólinn á,
eru þessi: Skilvinda (»Alfa«), 1 smjör-
hnoðunarvél, 2 strokkar, 1 sýringarfata,
1 fitumælir (»Gerbers«), 1 gasolíuvél, sem
notuð er til að hita vatn, ásamt uppmúr-
uðum katli; 1 ostapressa, rjómatunna og
rjómakælir, 1 tugavog (ostapressan og
tugavogin ókomin enn), og auk þess glös,
þvottaburstar o. s. frv. Af innanhúsmun-
um, er skólanum tilheyra, má ennfremur
nefna 5 rúm uppbúin, borð, þvottaborð,
þvottaskálar, stóla, ofna o. s. frv.«
Að síðustu ryfjar höf. upp fyrir sér að
hve miklu leyti meðferð mjólkur- og smjör-
gerð hafi farið fram hér á landi næstl. 2
ár m. fl. hugleiðingum þar að lútandi, er
réttast þykir að birta í heild sinni, bænd-
um til athugunar. Hann segir svo:
»Þó að ísland sé eins og flest önnur
lönd, búið að koma sér upp mjólkurskóla,
þá hefur það ekki næsta mikið að þýða,
ef hann væri að eins nafnið, en eg hygg,
að mér sé óhætt að segja, að skólinn geti
einnig gert gagn. Fyrsta kennslutímabil-
ið sótti skólann 1 nemandi, en þar á móti
eru 6 nemendur fjórða kennslutímabilið,
og aukþess sóttu fleiri, er eigi gátu feng-
ið aðgang. Hér sést einnig framför, þar
sem aðsóknin hefur aukizt svq mjög frá
því fyrir rúmu ári síðan. Bændur, sem
búa fjarri skólanum, senda dætur sínar
langan veg, til þess að læra á honum, og
tel eg það ekki þýðingarminnst. Það ber
vott um, að viðkomandi menn skilja, að
hér sé eitthvað að læra, og að betri með-
ferð mjólkur geti gefið peninga í aðra
hönd, ef rétt er að öllu farið. Eg vona
að skólinn verði vel sóttur framvegis, og
að hann geti orðið landinu til gagns og
nota. Framför má það einnig telja, að
síðastliðið sumar hefur smjör verið sent
út til sölu. Hve miklu það nemur, get
eg, því miður, ekki sagt um, þar eð mig
vantar skýrslur um það. Eg hygg eigi
fjarri sanni að áætla, að sumarið 1900
hafi verið flutt út 5000 pd., en síðastlið-
ið sumar 20000 pd.; má það heita góð
byrjun, ef útflutningurinn hefur fjórfaldazt
á einu ári.
I þriðja lagi má geta þess, að menn
eru vaknaðir til meðvitundar um þýðingu
félagsskaparins; er það vottur um vaxandi
menning og framfarir. Yfirstandandi tími
útheimtir það, að menn taki höndum sam-
an, þegar um einhverja framleiðslu er að
ræða, til þess að geta framleitt sem bezta,
hreinasta og vandaðasta vöru, og með
sem minnstum kostnaði, en geta fengið
hana borgaða með sem hæstu verði. Þar
sem nú er auðsæ framför, þó lítil sé, í
smjörgerð og mjólkurmeðferð, þá get eg
eigi leitt hjá mér, að minnast með nokkr-
um orðum á þá deyfð, sem á sér stað í
ýmsum öðrum greinum, sem þessu máli
eru skyldar. Eg vil að eins nefna kyn-
bætur, og þá sérstaklega kynbætur mjólk-
urkúakynsins, og umbætur á fjósunum.
Eru engin ráð til þess, á einn eðúr ann-
an hátt, að bæta úr því, sem er ábóta-
vant í þessu efni ? Stórfé fer árlega for-
görðum sökum þess, að kýrnar verða að
vera 8—9 mánuði af árinu í slíkum fjós-
um, sem eg því miður sá allt ofvíðasíð-
astliðið sumar. Þegar eg bað um leyfi
til að fá að sjá fjósin, var mér opt svar-
að á þá leið, að fjósið væri lélegt, og að
það þyrfti aðgerðar við. Bætið þvl fjós-
in, umfram allt aukið birtuna, og gerið
þau loptbetri. Eg leyfi mér að segja, að
bóndi sá, sem talinn er með dugnaðar-
mönnum, að því er snertir jarðabætur,
slétta tún o. s. frv., en hefur slæmt fjós,
þá er hann að minni hyggju ekki dugnað-
arbóndi, þar sem hann með þessu móti
»sparar eyririnn, en fleygir krónunni«.
Hér eiga sér auðvitað undantekningar stað,
og sem dæmi má þess geta, að þeir sýslu-
maður Björn Bjarnarson og Þorsteinn Thór-
arensen á Móeiðarhvoli hafa báðir síðast-
liðið sumar reist ný fjós rneð hentugu lagi.
Gerið fjósin betri, bæði sterkari, bjart-
ari og loptbetri, þá fyrst borgar það sig,
að gera jarðabætur, til þess að geta fram-
leitt mikið og gott fóður. Að því, er
kynbæturnar snertir, þá fara þær hægt og
gengur lítið. Bezt mundi fara á því, að
Stofnuð væru kynbótarfélög, og að kyn-
bótastöð væri einnig sett á fót, sem hefði
úrval af beztu gripum, er fyndust hér á
landi. Kynbótagripi mætti útvega vfðs-
vegar að, og sem dæmi vil eg nefna kýrn-
ar á Hofstöðum í Skagafirði. Þar eru 9
kýr alls, og eru 6—7 af þeim af ágætu
mjólkurkúakyni. Með góðri meðferð,
hentugu fóðri og réttu uppeldi, gætu slík-
ir gripir fætt af sér úrvals skepnur, sem
svo mætti nota til kynbóta og á þann
hátt stuðla að því, að hér komi upp sam-
Jtynja mjólkurkúakyn. Og ef nú í sam-
bandi við þetta, væri komið á sýningum,
og vænstu gripirnir verðlaunaðir, og loks,
ef bændur héldu töflur yfir mjólk og fóð-
ur kúnna, þá mundi þetta hvað með öðru,
og án mikils tilkostnaðar, styðja að því,
að bæta nautgripakynið og um leið land-
búnaðinn«.
Göfug vinkona.
Svo nefni eg hina göfugu skozku skáld-
konu Mrs. (frú) Disney Leith, sem
fyrir löngu er kunnug orðin hér á landi
af terðum sínum.
Mrs. Leith er þess vel makleg, að henn-
ar verði lengi að góðu getið meðal ís-
lendinga. Það var ekki fyr en í vetur að
eg kynntist kveðskap hennar og sjálfa
hana sá eg fyrst í fyrra sumar. Þóttist eg
þegar sjá, að þar sá eg konu í ætt við
Auði hina djúpauðgu. Við hittumst í
Sveinatungu í Borgarfirði, kom hún þá að
norðan með föruneyti sínu. Var veður
gott urn morguninnog ræddi égmargtvið
hana og mæltist til, að eignast kvæði henn-
ar. Nú hef eg kynnt mér þau, og það
eru þau, sem eg sérstaklega vildi benda
á — þó það hafi áður verið gert í ýmsum
blöðum vorum. Mrs. Leith er hámennt-
uð kona og skáld mikið. Jafnast kvæði
hennar yfirleitt við skáldskap enn þá nafn-
kunnari enskra (eða skozkra) skáldkvenna.
En að vísu er kveðskupur hennar allur,
það sem á Englandl er kallað, reserved,
og aristocratic. Hún er stórborin og
stórauðug kona og því er þess lítil von,
að hún syngi sama »sk al a« og realistar eða
byltingamenn. — það lofar hún frænda sín-
um Mr. Svinburne (þjóðskáldi Eng-
lendinga. Hún fylgir hinum eldri ídeölsku
og rómantiskulífsskoðunum,er trúkona,hug-
stór og siðlát og blótar enga nýja guði.
Um frumleik mun hún lítið hirða eða
frægðarkeppni, en öll hennar yrkisefni eru
lika ófölsuð: náttúran og mannlífið, allt
stórt, fagurt og frægilegt hreyfir hennar
hörpustrengi.
En það, sem helzt snertir hjartarætur
vor Islendinga í kvæðum eptir Mrs. Leith,
ef menn skilja þau, það er aðdáun henn-
ar á landi voru með náttúru þess, sögu
og fólki. Aldrei hefur útlendur maður,
ur, karl eða kona, helgað Isafold hýrri orð
eða hjartnæmari kvæði en þessi hágáfaða.
og göfuga kona. Mrs. Leith skilur ekki
einungis tungu vora, heldur skilur hún
hjartahreim hennar og sögu vorrar. Pró-
fessor K e r í Lundúnum segir i sinni á-
gætu bók: »Epic and Romance«, að hjarta-
strengur hins norræna anda hjá oss, sem
enn þá muní lifa, en sé bersýnilegur fram
í dauða Jóns biskups Arasonar, sé h et j u-
bragurinn (the heroic strain). Þennan
brag heyrir líka frú Leith í sögumvorum
og tungu vorri, og ekki sízt í bergmáli
dala vorra. Því samskonar braghreim
heyrir líka hver, sem gott eyra hefur, á
ættjörð hennar Skotlandi, Hennar helztu
yrkisefni eru og tekin úr sögum vorum,
það eru sagnkvæði, ballads, svipuð
Gríms Thomsens, en liprari og fegurri,
þótt forneskjan birtist betur hjá Grími. Af
þeim kveðlingum þykja mér, ef til vill
beztir: »Skarphéðinn«, »Kári«, »Flosi«,
»Illugi bróðir Grettis« og »Gunnhildur
konungamóðir«, (sem er oftirlítið meistara-
verk fyrir sig) »Þorlákur helgi*.
Og til að sýna braglist höf., set eg hér
sýnishorn þessa síðasta smákvæðis í bún-
ingi íslenzkrar rímlistar — efni og hætti
vikið við, eins og mér fannst bezt fara :
Þorlákur biskup helgi, *J* 1193.
»Daufleg jól! Uro hlíð og hól
ið hvíta dáins lín.
Að biskupsstól, er burt var sól
menn beina ferðum sín.
En tæp eru skjól og tímans hjól:
af tári brá hver skín.
Menn hópast brátt úr hverri átt,
en hví er söngva stans ?
og hvergi dátt né kveðið kátt
um komu lausnarans ?
Því höfuð hátt nú liggur lágt
hins ljúfa biskupsmanns.
Því Islands sól sitt auglit fól,
er enn í heiði stóð.
Ó ljúfa skjól, sem ljósið ól
og landsins gladdi þjóð:
Þitt dýrðlings ból, þinn biskupsstól
nú byrgir sorgin hljóð!
Ein fimmtán ár með bjartar brár
sá biskup prýddi stól.
Hvort glóa tár eða gróa sár
á grund, sem klakann ól:
Svo dýrðarhár, svo dæmafár
ei drekkur biskup jól.
Svo margan mann þú sást með sann,
þú sögufróða land,
sem afrek vann og frægðir fann
um fold og eyja band:
en aldrei þann, sem eins og hann
þitt æzta prýddi stand, —
I daga þrjá við dapra þrá
svo drúpir staðarlið,
unz hniginn ná við leiðin lág
þeir leggja að kristnum sið.
En hvflu háa öld sú á. •
sem erfir Drottins frið.
Eitt af kvæðunum um Reykjavík byrjar
á þessa leið:
Hve fagurt skín mér Skotland
með skóg og vötn og hlfð,
og skrautleg er hún fóstra mín1)
sú mararperlan fríð.
Þó heyrði’ eg hrósað eyju,
sem henni væri lík,
En hver vill mála svipinn þinn.
ó fríða Reykjavík 1
Mattli. Jocliumsson.
Árétting.
Samkvæmt síðustu tölubl. ísaf. hefur
Isafoldar-klíkan þó ekki þorað beint að
biðja þá hr. E. Br. og B. J. að taka apt-
ur yfirlýst álit sitt á reikningsdeilum mín-
um gagnvart B. Kr. og Isafold.
Það hefur klíkan ekki séð sér fært, í
von um árangur. Annað og meira en
þetta segir vottorð þeirra ekki.
Isafoldar-Bjöm skal eg minna á, að það
er altítt í öllum hinum menntaða heimi,
að blaðamenn leita álits (interviewera)
vitmanna og ,fag‘mannatil að komast að
sannleika í málum; álit þeirra er svo birt
í blöðum og stendur óhaggað, svo lengi
sem þeir ekki sjálfir heimta leiðrétting
á því, sem eptir þeim er haft, eða breyt-
ing á því. ísafold sjálf hefur optnot-
að þessa aðferð, meðal annnars í lækna-
skóla- og spftalamálinu hérna um árið.
Þar sem álit hinna tveggja reiknings-
fróðu manna (E. B. og B. J.) er fyrir löngu
birt, og þeir hafa samþykkt það með
þögninni, og Isaf.-klíkan hefur ekki séð
sér fært að fá þá herra til að mótmæla
því — stendur það fast ogtvíl-
laust sem fullur sannleikur, sam-
kvæmt öllum almennum reglum. ísaf.
getur ákallað Gróu sína á Leiti eins opt
og hún vill. Yfirlýstu áliti þessara fræði-
manna hefur hún ekki getað haggað. Og
klíkan hefur ekki þorað að gera tilraun
til þess við þá sjálfa.
En gaman verður að færa nokkur vitni
fram í dagsljósið í máli því, sem ísafoldar-
Björn þykist ætla að höfða á móti mér. —
Samkvæmt hinu prentaða, yfirlýsta ómót-
mælta áliti hinna 2 reikningsfróðu manna,
E. Br. og B. J., er Björn Jónsson ritstj.
Isafoldar orðinn opinber ósanninda-
maður að því, að reikningsform »Bónda-
sonar« sé »vitleysa«, eins og hann kemst
að orði í 20. tölubl. ísafoldar.
Björn Jónsson ritstj. ísaf. hefur ásamt
J. Jenssyni endurskoðað reikning Búnaðar-
félags Suðuramtsins 1891, og gefið þeim
reikning svo hljóðandi áritun:
*) þ. e. eyjan Wight. Þar á Mrs. L. lysti-
garð mikinn.