Þjóðólfur - 27.06.1902, Qupperneq 2

102
verknað, að loka inni geðveika menn nfl.
að »slá utan um«, þ. e. »slá saman
kassa utan um þá«!! Það er ekki af
illu, heldur af því að menn hafa engan
til að vaka yfir sjúklingum þessum. Og
þetta er eina »1 ækn i n gi n«, sem menn
þekkja hér gegn geðveiki.
Hinir geðveiku eru »boðnir upp«
eins og úrgangshestar í Danmörku, þeir
sem heimta minnsta borgun fyrir að taka
Þ*. fá þá; hvort sjúklingarnir komast á
góðan bæ eða slæman, hjá fátæklingum,
sem ekki erú vaxnir þeim vanda, er þeirí
fávizku sinni takast á hendur, eða þekkja þá
ábyrgð er þeir baka sér — um það hirða
sveitastjórnirnar vanalega ekkert, ef það
að eins verður sveitarsjóðnum svo ódýrt
sem unnt er. Og sveitasjóðirnir eru fá-
tækir f hinni almennu fátækt.
Um þetta reit eg einnig ráðaneytinu.
Bréf mitt tíl ráðherrans var sent aflands-
höfðingja og landlækni til Kaupm.hafnar
í marzmánuði síðastl. Eg vildi, að ráð-
herrann fengi að vita sannleikann, eins
og hann væri, til þess að hann gæti betur
skorið úr, hvort menn hefðu breytt rétt
eða rangt gagnvart hinum geðveiku og
gagnvart mér, sem talsmanni þeirra.
Ráðaneytið hefur með hinni hátíðlegu
þögn sinni gert það að verkum, að allt
helzt í sama óhæfilega horfinu sem fyr.
Og eg hef varið heilu ári æfi minnar til
að bíða hér í Reykjavík — sannarlega
hugkvæm aðferð gegn manni, er hefur
algerlega án tillits til eigin hagsmuna, sem
fágætt mun vera hér á landi á síðari
tímum, boðið landstjórninni vinnu sfna og
50,000 krónur — til þess að láta ekki lenda
við órðaskvaldur eitt, en koma á fót stofn-
un, er með tímanum gæti rúmað marga
vinnufæra geðveika menn, svo að útgjöld-
in við framfærslu þeirra minnkuðu, eða
yrðu að líkindum minni en nú, í allri
þeirri óreglu, sem nú á sér stað. Að þessu
mttndi verða framför, fyrst og fremst að
því er snerti hei'subót rnargra geðveikra
manna, er svo gætu unnið landi sínu gagn,
en nú situr allur þorri þeirra, er læknaðir
verða, auðvitað í fjötrum sínum, og verða
smátt og smátt algerlega rænulausir og
sljóir, en þá er öll von um apturbata úti.
Um þetta ritaði eg einnig ráðherran-
um, er ekki hefur talið það ómaksins vert,
að skipta sér neitt af frumvarpi mínu, að
minnsta kosti ekki svo að heyrzt hafi
hingað til Islands«.
Því næst getur hr. Schierbeck þess, að
hann hafi ekki viljað slá til hljóðs fyrir
frumvarpinu í blöðunum, því að þess hefði
ekki átt að þurfa, er um svo bersýnilegt
nauðsynjamál var að ræða, enda kveðst
hann vera algerlega mótfallinn lækn-
fræbilegum deilugreinum f blöðunum, er
verði til þess að rýra álit læknastéttar-
innar hjá almenningi, eins og dæmi séu
til. Jafnframt getur hann þess, að hann
hafi ritað ráðherranum um, hvernig fjár-
laganefnd neðri deildar hafi breytt frum-
varpi hans og ekki til bóta, enda hafi
sér aldrei verið sent frumvarp alþingis til
álita og samþykktar, það vanti t. d. í
það afar mikilsverð ákvæði um eptirlit með
stofnuninni af landstjórnarinnar hálfu, er
sé öldungis sjálfsagt, þá er um einstakra
manna stofnanir sé að ræða. A Englandi
séu t. d. slíkar stofnanir skoðaðar helm-
ingi optar en stofnanir rfkisins, og á Frakk-
landi 4 sinnum ári. Hyggur hr. Schier-
beck, að það sé ekki óhugsandi, að þessi
hraparlega gleymska hafi orðið fnimvarp-
inu að falli í ráðaneytinu, enda þótt það
afsaki ekki þögn þess gagnvart honum.
Einnig getur hann þess, að í frv. alþingis
standi ekkert um, að hann eigi að taka
hina hættulegustu sjúklinga, eða þá sem
verst sé farið með, og ekki heldur neitt
um það, að arðurinn af vinnu sjúkling-
anna skuli ganga til þess að greiða eitt-
hvað af hinum árlega kostnaði við rekstur
stofnunarinnar. Með því að taka að eins
vinnufæra sjúklinga á stofnunina, gæti
hann sjálfur, þótt launalaus væri, haft
toluverðan hagnað af vinnu þessara 16
manna, ef hann væri hrékkjamaður og
hugsaði eingöngu um sinn eigin hag.
Þá víkur hr. Schierbeck að öðru höfuð-
atriðinu í bréfi sínu til ráðherrans: þýð-
ingu stofnunar sinnar fy rir þekk-
ingu á geðveiki hér á landi, með
því ,að stúdentar. á læknaskólanum gætu,
þótt í smáum stfl væri, kynnt sér undir-
stöðuatriði þessarar sjúkdómsfræði, með
hæfilegri vfsindalegri leiðbeiningu og dá-
lítilli bóklegri kennslu, svo að þeir gætu
sjálfir lært að greina sundur og rannsaka
ýmsar tegundir geðveikinnar, en það lær-
ist aldrei við bóknám eitt, eða með því
að sjá geðveikan mann endrum og sinn-
um. A þann hátt komist menn aldrei
að réttum skilningi á hinu mismunandi
eðli geðveikinnar, samkvæmt því sem
kröfur nútímans heimta af læknum. Það
sé því að eins á geðveikrastofnun-
um með leiðbeiningum sérfróðramanna
í þeirri sjúkdómsgrein, að nemendur
geti fengið nokkurnveginn Ijósa og skýra
hugmynd um hinar margbreytilegu orsakir
þessarar veiki, og hver lækningaaðferð
eigi bezt við þannogþann sjúkling. Tal-
ar. hr. Schierbeck meðal annars um þá
tegund geðveiki, er leiði af ofnautn á-
fengra drykkja, er reyndar sé ekki ávallt
orsök veikinnar, heldur opt og einatt hins
vegar, að ofnautn áfengra drykkja stafi af
geðveiklun hjá manninum upphaflega. En
það yrði oflangt að fara nánar út í það
efni hér.
Hr. Schierbeck tekur ennfremur fram,
að læknaskólanemendur geti haft mjög
þýðingarmikil not af stofnun hans, að því
leyti, að þar gætu þeir fengið hugmynd
um, hvað vottorð um verknaðarábyrgð
sakamanna hefur að þýða. Yfirvöldin geta
nfl. heimtað af hverjum héraðslækni yfir-
lýsingu um, að hve miklu leyti sakamað-
urinn hafi verið með réttu ráði eða sturl-
aður á geðsmunum, einmitt þá er afbrotið
var framið. Og þessu vottorði er ekki
að eins dómfelling hins ákærða háð, held-
ur er einnig komið undir því heiður eða
vanvirða ættingja hans.
Hr. Schierbeck getur þess, að eins og
nú horfi við geti enginn læknir á Islandi
gefið þesskonar vottorð, er sé að nokkru
verulegu gagni og vísindalega rétt eptir
nútíðarinnar kröfum, einmitt vegna þess,
að enginn læknir hér á landi hafi kynnt
sér geðveiki rækilega og nógu lengi til
þess. Jafnfrámt getur hr. Schierbeck þess,
hve afarerfitt það sé að úrskurða, hvort
einhver maður hafi einhverntíma fyrrum
verið með réttu ráði eða ekki, og stund-
um sé það öldungis ómögulegt jafnvel
fyrir hinn æfðasta sérfræðing. Því meira
sem menn viti því varkárari séu menn í
úrskurðum sínum, en þeir sem viti lítið
eða ekkert séu vanalega fljótastir að fella
skjótan úrskurð, eptir einhverjum ytri ein-
kennum veikinnar, sem alls ekki sé að reiða
sig á. Hr. Scierbeck er gramur yfir því, að
það sé komið Undir vottorði fáfróðs læknis,
hvort hinum ákærða verður hegnt eðá ekki,
og hyggur að dómararnir hafi optast nær
miklu meiri reynslu, meiri þekkingu 1 þessu
efni, heldur en læknarnir hér. Hr. Schier-
beck segir, að á geðveikrastofnun hans
mundu héraðslæknaefni geta fengið leið-
beiningar um sjálfa rannsóknarað-
ferðina, hvernig þeir ættu að fara að
til þess að fá nokkurnveginn rétta hug-
mynd um sjúkling þann, er skoðaður er,
á hver sjúkdómseinkenni ætti að leggja
mesta áherzlu o. s. trv.
í>etta var, eins ög fyr er geíið, annað
höfuðatriðið í bréfi Schierbecks til ráð-
herrans, og svo segir hann í skýrslu sinni:
»Síðast í bréfinu gat eg þess, að áhugi
minn í því að bæta kjör geðveikra manna,
er sættu illri meðferð hér á landi mundi
aldrei réna, en eg gæti hins vegar ekki
lofað því, að reisa hæli fyrir þá eínhvern-
tfma síðar, með því að eg ætlaði að afla
mér írekari þekkingar í læknisfræði og
leggja stund á aðra sérfræðigrein hennar,
því að ætla sér að lækna geðveika menn
án sérstakrar stofnunar, er sama sem að
ætla sér að slökkva stórbruna án slökkvi-
áhalda.
Síðustu orðin í bréfi mínu voru tilvitn-
un úr hinni nýútkomnu bók »Den norske
Sindssygelovgivning* eptir hinn nafnfræga
norska sérfræðing í lagalegri sálarlífsfræði
(Retspsyckiatri) Poul Winge, en tilvitnunin
er svo látandi:
,Mennsegja að meðferð þjóðfélagsins á
kvennþjóðinni sé bezti mælikvarðinn fyr-
ir menningu þess, já, það er satt, að það
er góður mælikvarði, en eg held, að eg
þekki annan enn betri:
meðferðina á hinum geðveiku!'
Og eg vil lúka þessari skýrslu minni með
þeirri innilegu bón til allra þeirra, er hafa
geðveika menn á heimili sfnu: Takið
burtu, að svo miklu leyti sem
frekast er unnt, öll bönd og lok-
uð þvingunarhylki, þau gera ekk-
ert annað en herða á veikinni og
auka þj án i n garn a r. Látið heldur
einhvern greindan og góðan mann gæta
aumingjanna, eptir þvf sem unnt er. Og
umfram allt, ef þér haldið þeim fjötruðum
þá látið þá lausa að minns.ta
kosti nokkrar klukkustundir á
hverjum degi, svo að þeir geti
komið undir bert lopt með ept-
irliti, oghin þröngu lokhýsi þeirra
verði hreinsuð. Munið eptir að fyr-
ir hundrað árum leysti hinn nafnkunni
Pinel fjölda hinna geðveiku sjúklinga
í Bicétre í París á dögum stjórnarbylting-
arinnar miklu — og gerið eins og hann!
Það verður aukið ómak fyrir yður í fyrstu,
en minnist þess, að þér hefðuð aldréi átt
að taka við sturluðum manni, efþérhafið
ekki svo mörgum karlmönnum eða kvenn-
mönnum á að skipa, að þér þurfið ekki
binda aumingjana!
En umfram allt, leysið fjötr-
ana, opnið fangelsin, að minnsta
kosti 2 stundiráhverjum degi, og
fariðmeð sjúklinginn út í sumar-
loptið, meðangerterhreintí klef-
anum hans og nýtt lopt látið
streyma þar inn!«
Hr. Schierbeck lýkur máli sínu með þeirri
ósk, að sá næsti, sem taki málstað geð-
veikra manna hér á landi, láti bráðlega til
sín heyra og fái áorkað því sem hann
hafi ekki getað, nfl. að fá ráðaneytið til
að tala.
*
* *
Af þessari fróðlegu skýrslu, er hér hefur
verið birt svo ítarlega, sem rúmið leyfði
sést ljósast, hversu brennandi áhuga hr.
Schierbeck hefur á þessu nauðsynjamáli,
og hversu þungt honum fellur það, eins
og eðlilegt er, að hið veglynda og fágæta
tilboð hans virðist vera virt að vettugi hjá
íslenzka ráðaneytinu. En þótt ráðherrann
hafi ekki svarað enn, og frumvarpið sé ekki
enn staðfest, þá getur það samt orðið inn-
an skamms, og vonandi að svo verði, en
það er eðlilegt, að hr. Schierbeck leiðist
að bíða eptir þessum úrslitum og þyki drátt-
ur málsins og þögn ráðherrans lítt skiljan-
legt, því að auðvitað getur hann ekki bú-
ið sig neitt verulega undir þetta, fyr en
frumvarp þingsins er orðið að lögum og
enda óvíst, hvort hr. Schierbeck sinnir
málinu hér eptir, úr því að honum hefur
verið sýnd svo lítil hluttekning í þessu
áhugamáli hans af hálfu landsstjórnarinn-,
ar. Það er náttúrlegt, þótt hr. Scierbeck
vilji ekki standa lengi frammi fyrir stjórn-
inni til að bíða eptir því, hvort stórkostlegt
fjártilboð úr eigin vasa hans til lándsins
þarfa, auk vinnu hanssjálfs verður þegið eða
ekki. Það getur hver og einn þreifað hend-
inni í sinn eiginn barm, hvort honum mundi
ekki leiðast sú bið. En samt sem áður er
vonandi, að hr. Schierbeck gleymi hálf-
velgjunni og hirðuleysinu hjá þeim, sem hér
eiga hlut að máli og setji stofnunina á fót
svo framarlega sem frumvarpið verður stað-
fest bráðlega.
Þess má geta, að margur fátæklingurinn
hér f bæ og víðar, er hr. Schierbeck hefur
líknað sem læknir án þess að taka nokkra
borgun fyrir mun sakna hans sárt, ef hann
neyðist til að fara héðan sakir þess, að
hann fær enga áheyrn f því áhugamáli sfnu
er hann hefur viljað leggja bæði eigið fé
og krapta í sölurnar fyrir til að hrinda
áleiðis. Það væri sannarlega hart, sannar-
lega ómannúðleg aðferð gagnvart jafnmikl-
um mannvini, sem hr. Schierbeck hefur
pýnt sig, manni, sem hefur getið sér hér
almannalof og almenna Hylli fyrir lipurð,
nærgætni og framúrskarandi hjálpsemi við
olnbogabörn lífsins, þau sem sitja í skugg-
anum, en njóta svo lítils af sólskini tilver-
unnar.
Valtýskap aðferðip.
I 31. tbl. ísafoldar þ. á. er grein, sem
eitthvert N. ritar og nefnir: »Hvað þeir
hugsa sér«. Hún á að vera svar á móti
ritsmíð minni í Þjóðólfi (20. tbl. þ. á.),
sem heitir: »Yfirburðir tíumannafrv. yfir
frv. Valtýinga«. Öll þessi grein er nú eigi
annað en lygar, útúrsnúningar og rang-
færslur. Greinin byrjar á því, að segja,
að ritgerð mín sé samanburður á 10-m.frv.
og frumv. því, er oss nú stendur til boða.
Á þessum helberu ósannindum byggist svo
allur ritdómurinn, og er það sannarlega
valtýsk aðferð, að umhverfa svona öllu
frá því sem rétt er. Bæði fyrirsögnin og
öll ritgerð mín ber það með sér ljóslega,
að hún er samanburður á þeim tveimur
frumvörpum, er voru til umræðu á síðasta
þingi, en enginn samanburður við það fyr-
irkomulag, sem ráðherrann ætlar að leggja
fyrir aukaþingið í sumar. En að hinu
get eg eigi gert, að greinin kemur óþægi-
lega við kaun Valtýinga, því af henni
sést, að 10-m.frv. er miklu betra, en val-
týska ómyndin. Þessi herra N. vill þakka
stnum flokki það, að heimastjórn er nú í
boði, en allir sannsýnir menn geta aptur
eigi annað en kannazt við, að heimastjórn
sú, er ráðherrann ætlar að bjóða oss, er
alveg sama sem farið var fram á í »til-
lögu til þingsályktunar« í þessu máli.sem
Hannes Hafstein bar upp í þinglokin f
fyrra, en Valtýingar felldu fyrirhonumog
samkvæmt þvt, er hann fór fram á við
ráðaneytið í sendiför sinni, en þá fer heið-
ur vor heimastjórnarmanna af málinu, að
verða vafalaus. Utúrsnúningur er það, að
eg hafi sagt, að búsetan en eigi þingræð-
ið sé höfuðatriðið ( stjórnarbótinni, því
eg sagði, »að krafan um innlenda stjórn
væri höfuðkjarninn í hinni stðari stjórn-
arbótarbaráttu Islendinga«, og á öðrum
stað, »að búseta stjórnandans í hverju
landi væri aðalatriði«, en um þingræðið
talaði eg ekkert á þeim stað, en veik að
því annarsstaðar sem sjálfsögðu. Öll
vitnunin til ástandsins á Finnlandi er því
tómur reykur, sem þessi Isafoldarmaður
þyrlar upp eingöngu til að umhverfa auð-
skildu máli. Það er líka ómögulegt með
sanni að segja, að Finnlendingar hafi í
reyndinni innlenda stjórn, því landstjórinn
þeirra er að eins verkfæri Rússa, og hann
verður t öllum greinum, að lúta boði og
banni stjórnarinnar í Pétursborg, svo hin
sanna stjórn Finnlands er útlend og situr
í öðru landi, og beitir þaðan harðstjórn
við þjóðina, en þannig hafa víst engirog
jafnvel eigi Valtýingar hugsað sér stjórn
Islands. Utúrsnúningurinn verður því að
tómri vitleysu. —
Þá kallar þessi höfundur allar umbóta-
tillögur mínar og annara heimastjórnar-
manna »fleyga«, sem hann segir eg vilji
setja sem skilyrði íyrir því, að stjórnar-
tilboðinu sé tekið. Með þeim rangfærsl-
um endar þessi lúalega ritgerð. Það er
nú ekkert undarlegt, að Valtýingar kalli
allar umbótartillögur »fleyga«, er komið
sé með málinu til falls, enda hafa þeir
gert þetta látlaust slðan í fyrra, þvt þeir
hafa í reyndinni aldrei viljað neina inn-
lenda stjórn hsnda Islendingum og ekkert
meira en Hafnarstjórn sína; þess vegna
hata þeir allar uppástungur um endurbæt-
ur og nefna þær ýmsum lítilsvirðingar-
nöfnum. Þeir vilja, að fjárráðin séu ó-
fullkomin ogþar að auki illa tryggð, þeim
er illa við innlendan landsdóm og hata
umbót á skipun efri deildar. Stöðulögin
en eigi stjórnarskrána sjálfa, vilja þeir láta
vera grundvallarlög landsins, og hafa þing-
ræðið ófullkomið. Það vill nú svo vel til
fyrir mér, að á tveimur Stöðum í ritgerð
minni er með ljósum orðum tekið fram,,
að þótt þessar frekari umbætur séu æski-
legar, þá sé samt sjálfsagt, að sleppa þeim
fyrst um sinn, ef hætt sé við, að þær verði
höfuðatriðinu til falls, og því vil eg láta
leita hófanna hjá ráðherranum um það,