Þjóðólfur - 04.07.1902, Side 1

54. árg.
Reykjavík, föstudaginn 4. júlí 1902.
JS 27.
Frumvarp stjórnarinnar
um breyting á stjórnarskrá íslands
samkvæmt konungsboðskapnum io.
jan. þ. á. kom nú með „Botnia". Þykir
réttast að birta það hér í heild sinni,
svo að almenningur geti séð, hvernig
því er háttað 1 öllum einstökum at-
riðum.
1. gr. (2. gr. stjórnarskrárinnar).
Konungur hefur hið æzta vald yfir öllum
hinum sérstaklegu málefnum íslands, með
þeim takmörkunum, sem settar eru í stjórn-
arskrá þessari, og lætur ráðgjafa fyrir ís-
land framkvæma það. Ráðgjafinn fyrir
Island má eigi hafa annað ráðgjafaembætti
á hendi, og verður að tala og rita íslenzka
tungu. Hann skal hafa aðsetur í Reykja-
vík, en fara svo opt, sem nauðsyn er á,
til Kaupmannnahafnar, til þess að bera
upp fyrir konungi í ríkisráðinu lög og
mikilvægar stjórnarráðstafanir.
Landssjóður Islands greiðir laun og eptir-
laun ráðgjafans, svo og kostnað við ferðir
hans til Kaupmannahafnar og dvöl hans
þar.
Nú deyr raðgjafinn, og gegnir landrit-
arinn þá ráðgjafastörfum á eigin ábyrgð,
þangað til skipaður hefur verið nýr ráð-
gjafi.
Ráðgjafinn veitir þau embætti, sem lands-
höfðingja hefur hingað til verið falið að
veita.
2. gr. (3. gr. stjórnarskrárinnar).
Ráðgjafinn ber ábyrgð á stjórnarathöfn-
inni. Alþingi getur kært ráðgjafann tyrir
embættisrekstur hans eptir þeim reglum,
er nánara verður skipað fyrir um með
lögum.
3. gr. (5. gr. stjórnarskrárinnar).
Konungur stefnir saman reglulegu alþingi
annaðhvort ár. Án samþykkis konungs
má þingið eigi setu eiga lengur en 8 vik-
ur. Ákvæðum greinar þessarar má breyta
með lögum.
4. gr. (1. málsgr. 14. gr. stjórnarskrárinnar).
Á alþingi eiga sæti 34. þjóðkjörnir al-
þingismenn og 6 alþingismenn, sem kon-
ungur kveður til þingsetu.
5. gr. (15. gr. stjórnarskrárinnar).
Alþingi skiptist í tvær deildir, efri þing-
deild og neðri þingdeild. í efri deildinni
sitja 14 þingmenn, í neðri deildinni 26.
Þó má breyta. tölum þessum með lögum.
6- 8r- (r7- gr. stjórnarskrárinnar).
Kosningarrétt til alþingis hafa:
a, allir bændur, sem hafa grasnyt og
gjalda nokkuð til allra stétta; þó
skulu þeir, er með sérstakri ákvörð-
un kynnu að vera undanskildir ein-
hverju þegnskyldugjaldi, eigi fyrir það
missa kosningarrétt sinn;
b, allir karlmenn f kaupstöðum og hrepp-
um, sem ekki eru öðrum háðir setn
hjú, ef þeir gjalda að minnsta kosti
4 kr. á ári sem aukaútsvar;
c, embættismenn, hvort heldur þeir hafa
konunglegt veitingarbréf eða eru skip-
aðir af yfirvaldi því, er konungurhef-
ur hefur veitt heimild til þess;
d, þeir sem tekið hafa lærdómspróf við
háskólann, eða við prestaskólann eða
læknaskólann í Reykjavík, eða eitt-
hvert annað þessháttar opinbert próf,
sem nú er eða kann að verða sett,
þótt ekki sé þeir í embættum, ef þeir
eru ekki öðrum háðir sem hjú.
Enginn getur átt kosningarrétt, nema
hann sé orðinn fullra 25 ára að aldri, þeg-
ar kosningin fer fram, hafi óflekkað mann-
orð, hafi verið heimilisfastur í kjördæminu
eitt ár, sé fjár síns ráðandi og honum sé
ekki lagt af sveit, eða, hafi hann þegið
sveitarstyrk, að hann þá hafi endurgoldið
hann eða honum verið gefinn hann upp.
Með lögum má afnema auka-útsvars-
greiðsluna eptir stafl. b. sem skilyrði fyrir
kosningarrétti.
7. gr. (19. gr. stjórnarskrárinnar).
Hið reglulega alþingi skal koma saman
fyrsta virkan dag í júlímánuði annaðhvort ár,
hafi konungur ekki tiltekið annan samkomu-
dag sama ár. Breyta má þessu með lögum.
8. gr. (1. liður 25. gr. stjórnarskrárinnar.)
Eyrir hvert reglulegt alþingi, undir eins
og það er saman komið, skal leggja frum-
varp til fjárlaga fyrir Island, fyrir tveggja
ára fjárhagstímabilið, sem í hönd fer. Með
tekjunum skat telja tillag það, sem sam-
kvæmt lögum um hina stjórnarlegu stöðu
Islands í ríkinu 2. jan. 1871, 5. gr. sbr. 6.
gr., er greitt úr hinum almenna ríkissjóði
til hinna sérstaklegu gjalda íslaiids.
9. gr. (28. gr. stjórnarskrárinnar).
Þegar lagafrumvarp ersamþykktí annari
hvorri þingdeildinni, skal það lagt fyrir
hina þingdeildina í því formi, sem það er
samþykkt. Verði þar breytingar á gerðar,
gengur það aptur til fyrri þingdeildarinn-
ar. Verði hér aptur gerðar breytingar.
fer frumvarpið af nýju til hinnar deildar-
innar. Gangi þá enn eigi saman, ganga
báðar deildirnar saman í eina málstofu,
og leiðir þingið þá málið til lykta eptir
eina umræðu. Þegar alþingi þannig mynd-
ar eina málstofu, þarf til þess, að gerð
verði fullnaðarályktun á máli, að meir en
helmingur þingmanna úr hvorri deildinni
um sig sé á fundi og eigi þátt í atkvæða-
greiðslunni; ræður þá atkvæðafjöldi úrslit-
um um hin einstöku málsatriði, en til þess
að lagafrumvarp að undanskildum frum-
vörpum til fjárlaga og fjáraukalaga, i’erði
samþykkt í heild sinni, þarf aptur á móti
að minnsta kosti, að tveir þriðjungar at-
kvæða þeirra, sem greidd eru, séu með
frumvarpinu.
10. gr. (34. gr. stjórnarskrárinnar).
Ráðgjafinn fyrir Island á, samkvæmt
embættisstöðu sinni sæti á alþingi, og á
hann rétt á að taka þátt í umræðun-
um eins opt og hann vill, en gæta verð-
ur hann þingskapa. I forföllum ráðgjafa
má hann veita öðrum manni umboð til
þess að mæta á alþingi fyrir sína hönd.
Atkvæðisrétt hefur ráðgjafinn eða sá, sem
kemur í hans stað, því að eins, að þeir
séu jafnframt alþingismenn.
11. gr. (36. gr. stjórnarskrárinnar).
Hvorug þingdeildin má gera ályktun um
neitt, nema meira en helmingur þing-
manna sé á fundi og greiði þar atkvæði.
12. gr. (39. gr. stjórnarskrárinnar).
Þyki þingdeildinni ekki ástæða til að
gera ályktun um eitthvert málefni, þá get-
ur hún vísað því til ráðgjafans.
13. gr. (2. ákv. um stundarsakir).
Þangað til lög þau, er getið er um í 2.
gr. (3. gr.stjskr.)., koma út, skal hæstiréttur
ríkisinsdæma mál þau, er alþingi höfðar á
hendur ráðgjafanum fyrir Island út af em-
bættisrekstri hans, eptir þeim málfærslu-
reglum, sem gilda við téðan rétt.
Athugasemdir stjórnarinnar.
Við frumvarp þetta hnýtir stjórnin
(eða réttara sagt ráðgjafinn) allítarleg-
um athugasemdum, bæði um málið í
heild sinni og við hverja einstaka grein.
í hinum almennu athugasemdum er
þess getið, að samkvæmt fyrirheiti í
konungsboðskapnum verði frumvarp
síðasta þings staðfest, ef þingið sam-
þykki það að nýju í ár, og gerir ráð-
gjafinn ráð fyrir, að það verði lagt
fyrir þingið af þingmanna hálfu, en
sjálf leggur stjórnin það þá ekki fyrir.
En jafnframt segir ráðgjafinn, að það
hafi þó verið afráðið að leggja frv.
frá stjórninni, það er hér er birt, fyrir
alþingi, og gefa því kost á að velja
B i ð j i ð æ t í ð um
•----------------■'■'■'■'■'■'■'■'■'■'■•
........ .
OTTO M0NSTED S
* 4 DANSKA SMJÖRLÍKl * *
sem er aiveg eins bragðgott og notadrjúgt og smjör.
Terksmiðjaii er liin elztn og- stærsta í Danmtfrku, og býr til óefað hiua beztu
vöru og ódýrustu í samnnburði við gæðin.
Fæst hja kaupmönnum.
um þessi tvö frumvörp og er það
gert af því, segir ráðherrann, „að stjórn-
inni er kunnugt, að hvorki óskum hinn-
ar íslenzku þjóðar né alþingis um end-
urskoðun á stjórnarskránni er í raun og
veru fullnægt alveg með frumvarpi
þingsins". Svo heldur ráðherrann
áfram:
„Nú ber að vísu bæði hin fyrri saga
stjórnarskrármálsins vott um það, og eins
hefur það og komið fram opinberlega nú
á síðustu tímum, að óskir margra Islend-
inga í þá átt að losa Island stjórnarlega
út úr hinu danska ríki tara æði mikið
lengra en svo, að þessi eða nokkurönnur
stjórn geti séð sér fært að aðhyllast þær,
og er það þá heldur ekki tilætlunin með
þessu frumvarpi að verða við þessum ósk-
um. En það sem stjómin getur til fulls
fallizt á, er krafa hinnar íslenzku þjóðar
uip, að hin æzta stjórn hinna íslenzku
mála sé í höndum íslenzkra manna í ná-
inni samvinnu við löggjafarþing landsins.
I frumvarpi alþingis er að eins reynt að
fullnægja þessari kröfu með stjórnarskipun-
arákvæðum, sem tryggi það, að ráðgjafi
Islands semji sjálfur við alþingi og sé þeim
hæfileikum búinn, sem til þess þarf, en eigi
farið fram á, að breytt sé neitt því fyrir-
komulagi, að hann, eins og hinir ráðgjaf-
ar konungs býr í Kaupmannahöfn og hef-
ur umsýsludeild sína þar. Það sem enn
þá. vantar á, að fullkomlega náið samband
sé á milli ráðgjafans og ekki einungis al-
þingis heldur og sjálfrar þjóðarinnar og
þeirra lífskjara og ástands, er löggjöf og
stjórn eiga við að fást, sem sé það, að
ráðgjafinn og stjórnardeild hans fái aðset-
ur á Islandi, er það, sem lagafrumvarp
þetta hefur á boðstólum. Stjórnin hefur
ástæðu til að ætla, að aðalorsökin til þess,
að þetta var ekki tekið upp í frumvarp
alþingis, hafi verið sú, að þingið taldi það
ófáanlegt. Ástæðan til þess hefur og ef
til vill meðfram verið sú, að það hefur
verið talinn galli, að Island hefði með
þessu skipulagi mestan hluta ársins eigi
ráðgjafa sinn fyrir sig hjá konungi og
hinni annari stjórn, og má að vfsu telja
það annmarka; en það mun þó víst eigi
fjarri sanni, að þjóðin telji þennan annmarka
og þann kostnaðarauka fyrir landsjóð,
sem þetta fyrirkomulag kann að hafa í
för með sér, léttari á metum en þá kosti,
sem það hefur í för með sér, að ráðgjaf-
inn hefur aðsetur í Reykjavík. Allt það,
sem komið hefur fram í blöðunum og
annarstaðar, eptir að boðskapur konungs
kom út í vetur, hefur og, að því er stjórn-
inni er kunnugt, lotið að þessu".
Þetta er meginkjarninn úr hinum al-
mennu athugasemdum við frumvarpið.
Að því er snertir einstakar greinar
frumvarpsins, hefur ráðgjafinn ekki gert
neinar athugasemdir við aðrar en 1.
gr. sem mestu skiptir, og 8 gr. (i.lið
25. gr stjórnarskrárinnar). Um I. gr.
— aðalatriði frumvarpsins — búsetu-
greinina, fer hatm svofelldum orðum:
Við 1. gr. í frumvarþi alþingis (2. gr.
stjórnarsktdrinnar) er þannig farið fram á
að bætt sé, að ráðgjafinn skuli hafa aðset-
ur í Reykjavík, en fari svo opt, sem þörf
gerist, til Kaupmannabafnar til þess að
bera upp fyrir konungi í ríkisráðinu lög
og mikilvægar stjórnarráðstafanir. Að þess-
ar stjórnarathafnir séu bornar upp í ríkis-
ráðinu, er nú sem fyr stjórnarfarsleg nauð-
syn, og eins og það er sjálfsögð meginregla,
að málin séu borin upp af þeim ráðgjafa
sjálfum, sem stendur fyrir þeirri grein mála,
sem þau heyra undir, eins mun það og,
þegar um íslenzk mál er að ræða, vera
haganlegast f raun og veru, að þau séu
borin upp af ráðgjafa íslands sjálfum, þar
sem hann er nákunnugur högum og hátt-
uro landsins og stendur í beinu sambandi
við alþingi. Og návist hans þar yrði með
öllu nauðsynleg, þá er vafi kæmi upp um
það, hvort eitt eða annað af þeim málum,
sem hann vildi hafa fram 1 ríkisráðinu,
stofnaði eigi eining ríkisins í hættu eða
kynni eigi að skerða jafnrétti allra danskra
ríkisborgara. Því þar sem það auðvitað
gæti ekki komið til mála, að nokkur hinna
ráðgjafanna færi að skipta sér af neinu því,
sem er sérstaklegt mál Islands, þá erþað
hinsvegar eins sjáltsagt, að það væri skylda
allra hinna ráðgjafanna að mæla í móti,
ef Islandsráðgjafinn gerði tilraun til að
ráðast á annaðhvort þessara tveggja atriða,
alveg á sama hátt og það væri réttur og
skylda Islandsráðgjafans að mæla í móti,
ef reynt yrði frá Dana hálfu að losa um
sambandið við Island, eða halla jafnrétti
Islendingaíkonungsríkinuávið aðradanska
þegna.
Þau árin, er alþingi er háð, verður ráð-
gjafinn að fara tvívegis til Kaupmannahafn-
ar, tyrst til þess að bera upp í ríkisráðinu
stjórnarfrumvörp þau, sem hann ætlarsér
að leggja fyrir alþingi, og slðan eptir þing-
lok til þess að bera upp lagafrumvörp þau,
sem samþykkt hafa verið. Endranær verð-
ur það undir hans áliti sjálfs komið, hvort
eitthvert mál, sem samkvæmt eðli sínu á
að berast upp fyrir konungi í ríkisráðinu,
sé svo mikilsvarðandi eða svo sérstaklega
lagað, að hann þurfi að vera við staddur
sjálfur, eða hann vill fela einhverjum hinna
ráðgjafanna að bera það upp fyrir sína
hönd. Kostnaðurinn við ferðir hans verð-
ur og á þennan hátt í beinu hlutfalli við
þýðing þeirra mála, er hafa valdið ferð-
unura.
Af flutning ráðgjafans og hinnaríslenzku
stjórnardeildar til Islands leiðir auðvitað
það, að ákvæði 6. gr. í lögum 2. jan. 1871
um hina stjórnariegu stöðu Islands í ríkinu
getur eigi lengur átt við, að því er kostn-
inn við þessa deild stjórnarinnar snertir,
sem þaðan af verður að leggjast á lands-
sjóð Islands. Til þess að taka af öll tví-
mæli um þetta atriði, er hér farið fram á,
að það sé sagt með berum orðum, að téð-
ur sjóður greiði laun ráðgjafa og eptirlauil
hans, svo og kostnað við ferðir hans tn
Kaupmannahafnar og dvöl hans þar.