Þjóðólfur - 25.07.1902, Blaðsíða 2

118
þráðarlagningu í sjó. Þesskonar frétta-
þráð, er sem betur fer, líklega útséð
um, að vér fáum úr þessu, þá er
svo happalega hefur tekizt til, að til-
raunir Valtýs til að fá sæþráð upp til
Austfjarða mistókust. Því að slík sæ-
þráðarlagning með landþráð hingað til
Reykjavíkur þaðan að austan, hefði
verið hið hraparlegasta glapræði og
fyrirsjáanlegt stórkostlegt fjártjón fyrir
landið, er það hefði seint eða aldrei
bætur beðið. Því fór nú betur að sú
heimskan er þó væntanlega dauð og
grafin. Og ekki verður það borið í
bætifláka fyrir hana, að uppfundning
Marconi’s hafi ekki verið kunn, þá er
þeir Valtýingar voru að spreyta sig á
þessum Austtjarðaþráð, Ó, nei. En
þeir vitringarnir þóttust vita betur en
Marconi, og fullyrtu að uppfundning
hans kæmí aldrei að neinu liði(U). Það
væri ekki til nokkurs hlutar að bíða
eptir því. Þetta kom beinlínis fram í
þingræðum bæði 1899 og 1901. Þá
mátti ekki heyra nefnt á nafn annað
en þennan sæþráð til Austfjarða. Nú
má búast við því, að þessir sömu
menn treysti sér naumast til að halda
lengur í skottið á hinum fyrri skoðun-
um sínum, en þá eru þeir eins vísir
til að leggjast á eitt í því, að lopt-
skeytastöðvarnar hér á iandi verði
ekki í Reykjavík eða í grennd við
hana, heldur einhversstaðar á Austfjörð-
um, eða sem íjærst þéim stöðutn, sem
vænta má, að mest not hefðu af sam-
bandinu. Því er nú einhvernveginn svo
háttað, að óskiljanleg hlutdrægni eða
ofurkapp ræður opt meiru hér hjá oss
en heilbrigð skynsemi, þá er um ein-
hver framfaranýmæli er að ræða.
En væntanlega verður það hlutverk
hinnar nýju stjórnar vorrar að koma
þessu til framkvæmda á þann hátt, er
haganlegast og jafnframt léttbærast
verður fyrir landið í heild sinni, því
að naumast má búast við, að til fulls
verði gert út um þetta fyr en 1904.
Og er ljúft að þreyja þann tímann.
Þau 3 stórmál, er síðustu árin hafa
nær eingöngu verið á dagskrá þjóðar-
innar: stjórnarskrármálið, bankamálið
og fréttaþráðarmálið eru nú komin í
það horf, sem allvel má við una, og er
það samfara utanaðkomandi atvikum
eingöngu að þakka þeim mönnum, er
skildu málin rétt í upphafi og ekki
létu blekkjast af ryki því, er rótað var
upp í kringum þau, þ e. með öðrum
orðum þeim flokk í landinu, er haft
hefur fyrir augum sanna velferð og
sanna framför þjóðar sinnar í nútíð og
framtíð. Þessu verður ekki móti mælt.
Hefðu Valtýingar mátt ráða 1897
og síðan, hefði engin ráðherrabúseta
hér á landi, engin heimastjórn verið
f boði. „Sá sérstaki" hefði þá setið
rígnegldur úti í Kaupmannahöfn, með
alla yfirstjórn landsins, en skotizt hing-
að að eins á þing.
Hefðu Valtýingar mátt ráða í banka-
málinu 1899 og 1901, eins og þeir
vildu, þá væri enginn landsbanki fram-
ar til, en fjármál vor komin að öllu
leyti í útlendra manna hendur.
Hefðu Valtýingar verið þess megn-
ugir að geta komið til framkvæmda
svo lagaðri fréttaþráðarlagningu (með
sæþráð til Austfjarða og landþráð til
Reykjavíkur) eins og þeir vildu, þá
sætu landsmenn nú með þann bagga,
er þeir gætu hvorki losað sig við né
undir risið, bagga, sem fyr eða síðar
hefði komið þeim algerlega á kné.
Það er hamingju íslands og sönnum
framfaravinum þess að þakka, að ekki
hefur hlotizt stórtjón, stór voði fyrir
landið í heild sinni af hinni svonefndu
valtýsku pólitík, eins og hún htfur ver-
ið rekin síðustu ár, í stjórnarskrármál-
inu, bankamálinu og fréttaþráðarmál-
inu. í ósjó og brimi eru optast nær
3 öldur samferða, hver á fæturannari.
Þá kalla sjómenn „ólag", en á eptir
þessum 3 stóröldum verður sjór kyrr-
ari og er það kallað „lag". Þá sæta
vanir sjómenn færi til landtöku. En
Valtýingar vildu sæta „ólaginu", ann-
aðhvort vísvitandi eða óvitandi, hleypa
til skipbrots og farga áhöfn allri. En
því tókst þó að hamla að mestu. Nú
er ólagið riðið hjá, öldurnar þrjár, er
Valtýingar ætluðu að láta hlaupa með
sig á land. Nú eru hinir teknir við
stjórninni og taka land með heilu.
Jafnvel þótt sjór verði ekki með öllu
kyr nú þegar eptir jafmnikið ólag, þá
má búast við, að þrjár jafngeigvæn-
legar öldur, þrír jafnhættulegir boðar
rísi ekki að sinni á hinum íslenzka
pólitíska ólgusjó.
Ban kamál i ð
í dönskum blöðum.
í Kaupmannahafnarblaðinu „Börs-
en“, sem er verzlunar- og fjármála-
blað í miklu áliti, er birt 3. þ. m. ítar-
leg og fróðleg grein um peningamark-
aðinn erlendis eptir Sigvardt Salo-
mon víxlamiðlara í Kaupmannahöfn.
Ber öll greinin vott um, að maður
þessi er mjög vel að sér í bankamál-
um og peningamálum yfirleitt, og er
þvx' skoðun hans á bankamáli voru eins
og það nú horfir við, eptirtektaverð,
en um það fer hann svofelldum orð-
um síðast í grein sinni:
„Fregnin um, að lögin frá síðasta
alþingi um stofnun nýs banka á ís-
landi hafi hlotið staðfestingu, mun varla
vekja mikinn fögnuð, hvorki á tslandi
eða í Danmörku. Auðvitað hljóta
menn að meta þá meginreglu dóms-
málaráðherrans, að synja ekki þeim
Iögum staðfestingar, sem landshöfðingi
hefur veitt meðmæli sín. En í þetta
skipti hefði þó ef til vill verið ástæða
til þess að breyta frá reglunni og láta
alþingi það, sem nú hefur verið kall-
að saman, taka málið til nýrrar með-
ferðar, því að það er alkunnugt, að
síðan að frumvarpið var samþykkt á
alþingi, hefur allt önnur stefna einnig orð-
ið ofan á á íslandi eptir ráðaneytisskipt-
in hér, og það er engin launung, að
hið pólitiska ástand á undan hefur ver-
ið notað til þess að knýja fram stofn-
un þessa banka. Þeim, sem nákunn-
ugir eru högum íslands og einungis hafa
gagn þess fyrir augum, en ekki eigin
hagsmuni. mun vera það ljóst, að slík
bankastofnun mun alls ekki stuðla að
náttúrlegum og heppilegum framförum
í búnaði og verzlun á íslandi. Hinar
mörgu nýju bankastofnanir í Noregi
fyrir nokkrum árum stuðluðu einmitt
mjög að hinum miklu féglæfrafyrirtækj-
um og óhemjulega gróðrabralli, erþá fór
að bera mjög á. Það er almennt kunn-
ugt og viðurkennt, að stjórn lands-
bankans er í höndum mjög dugandi
manna, sem öðrum fremur eru nákunn-
ugir högum íslands síðasta mannsald-
ur. Þess ber að gæta, að landsbanki
íslands er (að nokkru leyti) landsstofn-
nn og veitir því svo sem þjóðbanki
langtum meiri tryggingu heldur en fjár-
gróðafyrirtæki einstakra manna.
Það er því mjög sldljanlegt, að hinn
nýi banki vill gjarnan sameinast gamla
bankanum, en vonandi verður aldrei
neitt úr því. Þeir menn, sem setja
þennan nýja banka á stofn, hafa aldrei
áður svo kunnugt sé, látið sér sérlega
annt um ísand, eða haft neina þekk-
ingu á högum þess. — Ollum þeim,
sem nákvæmlega þekkja hag íslands
er það ljóst, að hæfileg aukning lands-
bankans, svo sem lengi hefur verið í
ráði og nú að nokkru leyti er komin
í framkvæmd, mun vera fullkomlega
nægileg til að uppfylla allar þærkröf-
ur, sem með sanngirni verða til hans
gerðar Og miklu betur geta bætt úr
fjármálum íslands á náttúrlegan, ör-
uggan og skynsamlegan hátt. Veð-
deild sú, sem landsbanki íslands hefur
nýlega stofnað, hefur þróazt á skyn-
samlegan hátt og orðið að miklu gagni.
Ofmikil aukning á veðlánum, getur
auðveldlega haft í för með sér líkt
byggingahrófatildur, sem farið er að
verða allískyggilegt á síðustu árum við
hinar mörgu nýju bankastofnanir hér í
borginni.
Landsbanki íslands er ekki neinhluta-
félagsbankastofnun, og þarf því ekki
að hugsa um að græða, en er, sem
betur fer, svo settur, að hann þarf ein-
ungis að taka tillit til sannarlegra hags-
muna íslands."
Svona lítur þessi danski fjármála-
fræðingur á bankamál vort frá almennu
sjónarmiði, og sýnir það, að margir
Danir skilja það rétt og þykir það und-
arlegt, að ísland skuli vilja afsala sér
jafndýrmætum réttindum sem seðlaút-
gáfuréttinum. — En fjármálafræðing-
arnir íslenzku eru á annari skoðun. Þeir
telja rétt þennan einskisvirði eða lítils-
virði, og standast ekki reiðari en ef
talað er um, að vér sjálfir eigum að
hafa not hans. Mikil er spekin mann-
anna! Eða þá samvizkusemin.
Sleggjudómar E. Hjörleifssonar
um alþýðumenntun.
Eg hef ekki séð fyrirlestur Einars Hjör-
leifssonar um alþýðumenntun hér á landi
fyr en f dag, að eg fékk sérprentunina
lánaða; en eg get heldur ekki stillt mig
um, að segja nokkur orð um hann.
Á 3. bls. segir Einar: „Mér er kunnugt
um þá skoðun sumra merkisþresta, að eitt-
hvað töluvert af kvenfólki hér á landi verði
ólœst að kalla má, þegar það er komiðyfir
tvítugt. Eptir ferminguna líta þessarstúlk-
ur aldrei í bók“. Hverjir skyldur þessir
merkisprestar vera? Það er spurning, sem
hlýtur að vakna hjá öllum, sem þetta heyra
eða lesa,. þrí það, sem eg hef kynnzt um
Vestur-, Norður- eða Austurland nær þetta
engri átt, og er jafnlangt frá sannleíkan-
um og austrið er langt frá vestrinu. Það
er annars eptirtektavert, að Einar byggir
alla dóma sína á sögusögn annara, en
ekkert á eigin þekkingu, sem heldur er
ekki við að búast, þar sem hann er alveg
ókunnugur alþýðu manna hér á landi;
hefur víst fáum alþýðumönnum kynnst, en
það tel eg illforsvaranlegt, að byggja allt á
slúðursögum annara, sem flutt er í ópin-
berum fyrirlestri, og óafsakanlegt, aðjafn-
órökstuddir sleggjudómar skuli vera birtir
í Tímariti Bókmenntafélagsins. En sögu-
mennirnir, það eru þó merkisprestar og
áhugasamir kennarar, munu sumir segja;
en trúi því hver sem trúa vill. Gamalt
máltæki segir: „Sækjast sér um líkir o. s.
frv." Ef menn halda, að það séu merkis-
prestar, sem mest slúðra í Einar, þá ætla
þeir víst og, að hann sé sjálfur merkís-
maður, en það er ekki skoðun allra, held-
ur hið gagnstæða, þótt raunalegt sé.
Eg skal fúslega játa, að margt af okkar
alþýðumönnum les ekki vel (o: ekki af
list),'en hitt þori eg að fullyrða, að flest
af fermdu fólki getur lesið, og les sér til
fullkomins gagns flestar bækur, sem fyrir
koma, jafnt karlar sem konur, og því
er það líka rangt hjá merkisþrestinum,
að óvíða sé fólk svo læst, að það geti
lesið „guðspjallamál" séra Jóns Bjarnason-
ar; og það er ennfremur rangt, að lestur-
inn hjá öllum þorranum sé svo staglsam-
ur, að unglingarnir verði ekki taldir bæna-
bókarfærir. Eg skyldi með mestu ánægju
sýna Einari það, ef ástæður leyfðu, því að
eg þekki mörg börn 10 og 11 ára, sem
engin minnkun er að láta lesa húslestur.
Á 4. bls. kemur E. með þann fróðleik,
að kennari einn hafi á stóru svæði rann-
sakað bókabirgðir heimilanna, og að hann
hafi á meiru en helming þeirra ekki fund-
ið aðrar bækur en skyldubækur barnanna,
enga guðsorðabók til lestra, ekki biblíuna
eða neitt annað prentað mál. — Eins og
áður, miða eg minn kunnugleika við það,
sem eg hef farið yfir af Vestur-, Norður- og
Austurlandi,— á Suðurlandi er eg alveg ó-
kunnugur — en hvergi þekki eg, að eins sé
ástatt og kennarimi lýsir því.
Það er líklega helzt á litlu svæði í kring-
um Faxaflóann, t. d. á Álptanesinu 1 Garða-
hverfinu, að svo aumlega er ástatt, og má
það furðu gegna, að fróðleiksfýsnin og
ljós menntunarinnar skuli ekki hafa skinið
skærar en svo yfir það pláss, sem er þó
svo nærri Flensborgarskólanum. — I Þing-
eyjarsýslu vona eg, að þau heimili séu fá,
þar sem árlega sé ekki keypt eitthvað
af nýjum bókum, og eitthvert blað haldið,
Eg skal reyndar játa, að þau eru ekki ölL
mjög uppbyggileg blöðin okkar, því það
sem Einar segir um „sum“ blöðin, finnst
mér eiga ágætlega við „Isafold", meðan
hann var meðritstjóri hennar.
Áhugaleysið í öllum efnum telur E. vera
þroskaskort, óþroskaðan skilning, óþrosk-
aða tilfinningu, óþroskaðan vilja, og af
sömu rótum er samtakaleysið runnið; en
hitt dettur honum ekki í hug, að áhuginn
sé daufari og samtökin minni fyrir ein-
angrun manna upp um sveitir og út um
annes, strjálbyggðina, langræðið og veg-
leysurnar. Þeir munu þó fleiri, sem telja
þetta hafa talsverða þýðingu.
Þá er það gómsæt rúsína á 10. bls., þar
sem E. heldur, að enginn geti kennt börn-
um nema sá, sem tekið hefur kennarapróf
í Flensborg. Allir gagnfræðingar, búfræð-
ingar og kvennaskólastúlkur eru óhæf —
nema gagnfræðingar frá Flensborg? — Eg
skal sízt neita, að fátt sé meira vandaverk
en kenna börnum, svo vel sé, og óefað
eru þeir nokkrir, sem við það fást, sem
ekki eru sem bezt hæfir til þess; enmeiri
þýðingu hafameðskapaðir hæfileikar manns,
en kennarapróf, þótt frá Flensborg sé.
Þaðan hafa líka kornið lélegir kennarar,
því „þótt náttúran sé lamin með lurk
o. s. frv."
Eg skal fátt tala um skilning kvenna-
skólastúlknanna á kvæði séra Mattíasar,
en með allri virðingu fyrir honum, efast
eg um, að hann hafi sjálfur skilið kvæðið
betur en stúlkurnar.
Að „Kvöldvökurnar" séu óhæf barnabók,
er ný uppgötvun, því ef þar eru ekki til
góðarbarnasögtir, þá eru þær hvergi til; hitt
er annað mál, hvort málið á þeirn sé gott
eða ekki. Kvöldvökurnar gela, í höndum
góðs kennara, verið einhver bezta barna-
bók, þrátt fyrir það, þóttmálið sé óvandað.
Þá er það ein nýja kenningin, að skól-
ar ferðist um! Eg, að minnsta kosti þekki
ekki til þess, og hef aldrei fyr heyrt getið
um umferðaskóla, en umferðakennara hef
eg marga þekkt, og veit vel, að þeir hafa
sumir gert ómetanlegt gagn.
Bamafræðsluvanrækslan er að ætlun E.
H. svo mikil hér á landi,‘og skilnings-
leysið á mikilvægi menntunarinnar, að
engin trygging er íyrir, að skólamir verði
notaðir eins og skyldi, og umsjónin víst
að mjög miklu leyti hvergi til, nema á
pappírnum, skólanefnumar gersamlega
eptirlitslausar, því að eptirlit skólanefnda
og presta metur E. að e?igu, þar sem þau
hafi ekkert vit á því. Þetta er meining
E. H., og hún verður manní að eins skilj-
anleg á þann hátt, að wírtóprestarnir
séu svo sorglega fáir, því sjálfsagt hafa
þeir þó bæði vit og vilja í bezta lagi. —
En ef ekki má trúa öllum þorra presta
okkar fyrir eptirlitinu nfeð barnaskólunum,
þá fer að vandast málið, og fáir líklega
færir um það, nema Einar sjálfur ogkenn-
arinn. Því þótt kunnugir menn telji hann
bera eigin hagsmuni meira fyrir brjósti en
heill almennings með öllum sínum starf-
andi áhuga, þá ætti slzt að leggja trúnað