Þjóðólfur - 01.08.1902, Blaðsíða 1

54. árg.
Reykjavík, föstudaginn 1. ágúst 1 902.
M 31.
Biðjið ætið um
OTTO M0NSTED S
DANSKA SMJÖRLÍKI
sem er alveg eins bragðgott og notadrjúgt og smjör.
Yerksmiðjan er hin elzta og stærsta í Danmörkn, og; byr tii óefað hina heztn
TÖrn og ódyrnstn í samanbnrði við gæðin.
Fæst hja kaupmönnum. ^
Alþingi.
i.
Hinn 26. f. m. var alþingi sett, þriðja
aukaþingið sem haldið hefur verið.
Séra Eggert Pálsson á Breiðabólstað
hélt snjalla ræðu í kirkjunni og lagði
út af Fil. 2,1—4.
Eptir að landshöfðingi hafði sett
þingið og lesið upp boðskap konungs,
skoraði hann á elzta þingmanninn,
Sighvat Arnason, að ganga til forseta-
sætis og gangast fyrir prófun kjörbréfa
og kosningu á forseta hins sameinaða
þings.
Við kjörbréf þingmanna var ekkert
verulegt að athuga. En lagt var fyrir |
þingið eptirrit af rannsóknum, er sýslu- I
maðurinn í ísafjarðarsýslu hafði haldið
snemma í f. m. út af kæru, er hon-
um hafði borizt úr Sléttuhreppi, þess
efnis, að fé mundi hafa verið borið á
kjósendur þar til atkvæðafylgis við
Skúla Thoroddsen og séra Sigurð Stef-
ánsson. Meðal annars sannaðist við
rannsókn þessa, að einn aðalfylgismað-
ur Skúla norður þar hefði fengið 70
kr. sendar frá honum, en hvort maður
þessi hafi varið þeim ólöglega, er auð-
vitað dómaranna að skera úr. Að
greiða farareyri manna frá og af kjör-
fundi, er talið heimilt. Ýmislegt fleira,
er í ljós kom við rannsókn þessa, t. d.
svonefnda „aukaþóknun" til einstakra
kjósenda o. fl. töluvert grunsamt, þyk-
ir ekki ástæða til að gera að blaða-
máli að svo stöddu, meðan rannsóknin
er svo skammt komin. En amtmaður
fyrirskipaði þegar frekari rannsókn, er
hann hafði kynnt sér málsskjölin.
Um mál þetta spunnust allharðar um-
ræður. Hafði Lárus Bjarnason fram-
sögu málsins á hendi fyrir hönd þeirrar
kjörbréfadeildar, er hafði kosninguna í
ísafjarðarsýslu til athugunar, og tókst
honum það mæta vel, talaði með mik-
illi ró og stillingu, en alvarlega. Skúli
bar harðlega af sér alla hlutdeild í sök
þessari, og Kristján Jónsson og Guð-
laugur Guðmundsson studdu mál hans.
Var ræða Kristjáns einkum afarstórorð
og ofstækisfull, en fór alveg fyrir ofan
garð og neðan, enda fékk hann sína
vöru selda hjá Lárusi, og lagði því
ekki út aptur.
Eptir uppástungu framsögumanns
(L. H. B.) var svo látandi ályktun af-
hent forseta og samþykkt með 19
samhljóða atkvæðum:
»Þingið játar að vísu, að ástæða væri til
að fresta samþykkt á kosningu 1. þingm.
ísfirðinga — vegna framkomins gruns um,
að fé hafi verið borið á kjósendur hans —
þangað til próf þau væri til lykta leidd,
er þegar eru fyrirskipuð, en af þvf að sú
frestun annarsvegar mundi útiloka þing-
manninn frá þingi og atkvæðamunurinn
hins vegar milli þingmanna þeirra, er voru
kosnir í Isafjarðarsýslu og hinna, er ekki
náðu kosningu, var allmikill, sættir þingið
sig eptir atvikum við ráðstafanir þær, sem
hlutaðeigandi amtmaður þegar hefur gert,
f því trausti, að þær leiði til að komast
fyrir hið sanna í málinu og samþykkir
þvf kosninguna«.
Aðrar kosningar voru samþykktar
umræðulaust.
Þá var kosinn forseti sameinaðs þings
séra Eiríkur Briern með 32 atkv. (Júl.
Havsteen 1, Hallgr. Sv. 1, einn seðill
auður) en varaforseti Júlíus Havsteen
með 32 atkv. Skrifarar sameinaðs þings
voru kosnir: Hannes Þorsteinsson ineð
21 atkv. og Lárus. H. Bjarnason með
19 atkv. (Sig. Stef. 16, Guðl. Guðm. 14).
Til efri deildar voru kosnir: Guð-
jón Guðlaugsson (34). Guttormur Vig-
fússon (34), Jósafat Jónatansson (34),
Sigurður Jensson (34), Eggert Pálsson
(33) og Skúli Thoroddsen (18). Næst
fékk Björn Kristjansson 14 atkv.
Að því búnu skiptust þingmenn í
deildir.
í neðri deild var kosinn forseti Klem-
ens Jónsson með 22 atkv., og varafor-
seti Þórhallur Bjarnarson með 22 atkv.
en skrifarar Árni Jónsson með 23
atkv. og Jón Magnússon með 22 atkv.
í efri deild var kjörinn forseti Árni
Thorsteinsson í einu hljóði, varaforseti
Guðjón Guðlaugsson með 6 atkv. eptir
endurtekna kosningu, en skrifarar Egg-
ert Pálsson og Sigurður Jensson með
IO atkv. hvor.
Skrifstofustjóri alþingis er dr. Jón
Þorkelsson landsskjalavörður. Dr. Val-
týr, er almælt var, að sækja mundi
um það starf, mun hafa séð að það
mundi árangurslaust og sótti því ekki.
— Innanþingsskrifarar í neðri deild eru
Jóhannes Sigfússon kennari og Jens
Waage cand. phil. og í efri deild Jón
Þorkelsson cand. jur. og Jón Þorvalds-
son cand. phil., en á skrifstofunni Pétur
Hjaltested cand. phil. og Þórður Jens-
son cand. ph.il.
Stjórnarskrármalið.
Stjórnarfrumvarpið um breytingu á
stjórnarskránni, sem áður er kunnugt,
var til 1. umr. í neðri deild 28. f. m.
Ekki töluðu aðrir í málinu en lands-
höfðingi, Lárus Bjarnason og Guðl.
Guðmundsson. Að loknum umræðum
varð töluvert þref um það, hvort rétt
væri að taka til greina hlutfallskosn-
ingabeiðni frá valtýska flokknum gamla,
af því að engin tilkynning um liðs-
fjölda flokkanna eða um neina ákveðna
flokkasldptingu, hefði komið til forseta,
og hélt landshöfðingi því fram, að hlut-
fallskosning gæti því ekki fram farið.
Lárus Bjarnason lýsti því yfir fyrir
hönd flokks síns, að hann væri ákveð-
inn og héti heimastjórnarflokkur, en
Guðlaugur viðraði fram af sér, að skýra
frá hvað flolckur hans nefndist, en krafð-
ist hlutfallskosningar einbeittlega og
ákvað forseti þá, að hún skyldi fara
fram skriflega, og voru þessir kosnir:
Lárus Bjarnason
Guðlaugur Guðmundsson
Sigurður Stefánsson
Hannes Þorsteinsson
Jón Jónsson
Pétur Jónsson
Ólafur Briem.
Formaður nefndarinnar er Pétur Jóns-
son, en Lárus Bjarnason skrifari.
Hér birtist ágrip af umræðunum:
Landshöfdingi: Eg skal leyfa mér rað
benda h. d. á tvö atriði í athugasemdun-
um við frv. það, sem hér liggur fyrir. Fyrra
atriðið er það, að stjórnin tekur það fram,
að eigi beri að skoða frv. þetta sem samn-
ingagrundvöll, sem megi gera frekari breyt-
ingar á, heldur eins og tilboð, sem alþingi
er í sjálfsvald sett, að taka eins og það er,
eða kjósa heldur frv. frá í fyrra. Þetta
sama, sem hér er tekið fram, er nákvæm-
ar útskýrt í bréfi ráðgjafans til mín, og til
þess að eigi verði hægt síðar að segja, að
eg hafi eigi skýrt allskostar rétt frá orð-
um hans, skal eg leyfa mér að lesa þau
upp úr bréfinu, eins og þau standa þar á
dönsku, og eru þau þannig: „-----erden
ikke sindet at indgaa paa Forslag tilÆnd-
ringer i sit Forslag, herunder ogsaa Re-
daktionsændringer af den Beskaffenhed,
at der kan være Tvivl underkastet, om
Meningen efter dem i Virkeligheden for-
bliver den selvsamme som för“. Hér er
það skýrt tekið fram, að stjórnin vilji ekki
ganga inn á neinar breytingar á frv., ekki
einu sinni orðabreytingar, ef nokkur vafi
leikur á, að þær haggi efninu, og þá mun
þetta þannig að skilja, að ekki hafi hún
á móti því, þótt orðfærið væri lagað, ef
þörf þykir, sé hins að eins gætt, að efnið
breytist að engu leyti.
Annað atriðið, sem eg vildi minnast á,
er þhð, að í athugasemdunum við frv. bein-
ir ráðgjafinn því að þinginu, að heppilegt
væri, að það léti í Ijósi til leiðbeiningar
fyrir stjómina skoðun sína á því, hvernig
heppilegast mundi vera að koma í kring
breytingum þeim á æztu umboðsstjórn
landsins, sem samfara hljóta að verða eða
samfara geta orðið stofnun hins innlenda
ráðgjafaembættis og niðurlagning lands-
höfðingjaembættisins. Vil eg skjóta þvt
til h. d. til yfirvegunar, áður en hún kýs
nefnd þá, sem eg geri sjálfsagt ráð fyrir,
að skipuð verðií stjórnarskrármálinu, hvort
hún vilji fela hinni sömu nefnd á hendur
að taka lfka til yfirvegunar breytingarnar
á umboðsstjórninni eða skipa sérstaka
nefnd til að íhuga þetta.
Ldrus Bjarnason: Þá er nú loksins upp-
runninn sá dagur, sem vér heimastjórnar-
menn höfum lengst þráð.
Þingi og þjóðer í dag,þrdtt fyrir al/t,
gefinn kostur á heimastjórn aí þeirri stjórn,
sem meiri hluti alþingis, eða að minnsta
kosti meiri hluti efri deildar bar ekki til
meira traust en svo, að hann lagði fyrir
hana 13. ág. í fyrra sumar sama frumvarp-
ið, Hafnarstjórnarfrumvarpið, og hann bauð
íhaldsstjórninni sáluðu í þingbyrjun.
Skýjaborgirnar, sem svo voru kallaðar
í fyrra, eru komnar niður í jörðina, eru
drðnar að kastala, kastala, sem vonandi
enginn lengur þorir að ráðast á, kastala,
sem allir nú þykjast elska, sem allir nú
þykjast hafa byggt.
Eg skal fúslega kannast við það, að það
skiptir minnstu máli um faðernið, sjé barn-
ið að eins efnilegt; en það verð eg þó
jafnframt að segja, að foreldrinu er ekki
láandi, þótt það vilji ekki láta óviðkom-
andi mann eigna sér efnisbarnið þess, eins
og aptur á móti hitt er auðskilið, að sá,
sem ekki hafi átt barnaláni að fagna, gjarn-
an vill eigna sér efnisbarnið. Það leiðir
heldur ekki til neins, að þrátta um fað-
ernið. Vér eigum hvort sem er ekki von
á Salómon með sverðið, til þess að bjóða
oss upp á að skipta króanum.
Rauði þráðurinn í baráttu okkarheima-
stjórnarmanna hefur alltaf verið tvíþættur.
annar sá, að stjórnsérmálanna ætti heima
í landinu og hinn sá, að þjóð og þing
hefði hæfileg tök á stjórninni.
Fyrri þátturinn er fenginn oss rauður og
traustur. Ráðherrann okkar hefur með
Alexandersegg skynseminnar höggvið sund-
ur Gordiusarhnúlinn, sem útlendir og inn-
lendir íhaldsmenn hnýttu löndunum Dan-
mörku og Islandi saman með. Ráðherrann
verður allt af að vera við hlið konungs,
sögðu kreddumennirnir. Það eru 350 mílur
milli konungs og íslendinga, svo að ráð-
herrann getur ekki allt af veiið við hlið
konungs, úr því að hann á að mæta á al-
þingi; en hvort hann er lengur eða skem-
ur við hlið konungs, skiptir ekki máli, sagði
ráðherrann, því má hann sitja á Islandi.
Þetta er svo skýrt og skorinort, að það
hlýtur að ganga inn í hvert höfuð.
Hinn þráðurinn er ekki alveg bláþráða-
laus; þingið verður að hafa tök á stjórn-
inni ef vel á að fara, bæði siðferðisleg tök
og haldi þan ekki, þá lfka lagatök. Sið-
ferðislegu tökin eru fengin, úr því að stjórn-
in á að sitja hér í landinu og sækja laun
sín og virðingu sína 1 hendur þinginu, en
það vantar ekki lítið á lagalegu tökin. Vér
heimastjórnarmenn höfðum hugsað oss,
að stjórnin ætti að bera ábyrgðgerða
sinna í landinu sjálfu, en því miður
verður nú væntanlega ekki girt fyrir það
í pessu frumvarpi, en frumvarpið opnar
mögulegleika til þess að bæta úr því með
sérstökum lögum.
Vér heimastjórnarmenn, eða að minnsta
kosti nokkur hluti vor, hefðum og helzt
kosiðf að stjórnin hefði ekki getað gefið
út bráðabirgðarfjárlög ofan í þingið, en
þess eigum vér heldur ekki kost.
Vér hefðum og margir hverjir helzt kos-