Þjóðólfur - 31.10.1902, Side 1

54. árg.
Reykjavík, föstudaginn Sl.október 19 02.
M 44.
Bið j ið ætíð um
OTTO MONSTED’S
DANSKA SMJÖRLÍKI,_________~
sem er alveg eins bragðgott og notadrjúgt og smjör.
Verksmiðjan er liín elzta og stærsta í Danmörku, og býr til öefað hina beztn
vörn og ódýrnstu í samanbnrði við gæðin.
i*: Fæst hjá kaupmönnum.
Ritd óm u r.
Gtidmundur Fridjómson : ,Úr heimahögum‘.
II.
(Síðari kafli).
Þá kemur þriðji kaflinn »l)ánardægur«.
Að svo stöddu skal eg láta hjá líða að tala
um þau og líta heldur á síðasta kaflann
»Uti og inni«. Þar er allskonar samtín-
ingur, hestavísur og annað rusl, ljóðabréf,
brúðkaupsvístir og ástakvæði. Einkennin
eru hin sömu, sem áður er getið, og má
benda á það með nokkrum dæmum.
»1 skammdegi« er fyrsta kvæðið. Þar
er G. að lýsa skammdeginu. Þ. E. hafði
ort tvö kvæði »Lágnætti« og »Ljóðabréf«,
um sumarið og virðist Guðm. hafa ætlað
að sýna hið gagnstæða í slnu kvæði og
hefur sarna bragarhátt og er í »Ljóða-
bréfinu«. Kvæðið er að nokkru leyti stæl-
ing, en sá er munurinn, að þar sem Þ. E.
sér hið fagra og yrkir um það, þá kveð-
ur G. um það ljóta, og gerir allt yrkis-
efni kaldara, myrkara og ömurlegra, en
það er í raun og veru. Orðavalið og frá-
sögnin leiðinleg að vanda og næsta ófög-
ur. — Þar eru margar vísur um »gamla
Gráná« og lýsingin ekki ósnotur, eða hitt
þó heldur: Rifin eru eins og þau væru
svafin þunnu eltiskinni« og »hrygglengjan
er setin hörðum hnútabrigslum«, »mön
og stertur rúð og rotin« og »stykki«
brotin úr »rifnum hófunum*, »siggí lend«
og stunga marin«. Svona eru flestar lýs-
ingar G., hvort sem hann talar um menn
eða málleysingja. Gamlar konur eru eins
og rykugt vefstólsskrifli út í horni,
»með fingurna knýtta á kraptvana hönd
og kjúkurnar undnar úr liði «(!!)•, himin-
inn er með »hrákagulan góminn«. Sól-
skríkjan »höktir« á fönninni og »sjónin
er karlæg« o. s. frv. — Það er skáldleg
íþrótt og fegurðartilfinning, sem lýsir sér
I þessu og öðru eins.
Þetta er í skammdeginu:
„Loks er hríðin létti för og linnti hrinum,
út að sjáfar úrnum hleinum.
ota ndði eg gönguteinum".
Það sannast hér, sem Jónas sagði, að
ekki er mikill vandi að koma saman er-
indi, svo að hendingar og hljóðstafir stand-
ist á, þegar allt er l'átið fjúka, sem heimsk-
um manni dettur í hug, hortittir, allskon-
ar skrípi og ófreskjur, sem eiga að heita
kenningar. »Urnum« er málleysa, á llk-
lega að vera »úrgum«, nema það sé ný-
yrði höfundarins; fæturnir kallaðir »göngu-
teinar« (skáldlegtl) og að ganga er »að
ná ota gönguteinum. — I öðrum
stað segir:
„Kenni eg lopþu kjúkum í og krumlum dofa.
Allar raddir í mér drafa“ o. s. frv.
Það hefir hlotið að vera hálf-óviðkunnan-
legt, að heyra til skáldsins þegar »drafið«
í honum var svona »margraddað«. Því-
lfk »músík«!
Það er reyndar ekki furða, þó að kveð-
skapurinn gangi hálfstirt hjá honum; hann
segir sjálfur að »mergurinn« sé »frosinn úr
mærðarleggjum« sínum og »gásin flogin«.
— Það er eins og höf. sé að reyna að
stæla það sem lakast finnst í leirburði
verstu rímnabullara.
í »Brúðkaupskvæðum« óskar hann, að
hjónin lifi eins og »í síldum már« ogtal-
ar um »gyðju« sem »hruflist á höfðinu*.
Golan þýtur« þar »himinheið í heilags
anda líki«(!l) o. s. frv.
»Harpa« á að vera vorkvæði. En höf-
undinum lætur ekki að yrkja um það,
sém fallegt er, og verða því sffelldar
endurtekningar í öllu kvæðinu, það sama
kveðið upp aptur og aptur, og þessar
gömlu samlíkingar við ýmsan fatnað, t. d.
»skarlats klæddur serki«, sauma »Sttðra-
fald«, »Motur bláan rekur Rán«, »feldur
grár« og hekla blá«, »belti himinbláins«.
»pélls í feldi* »sumargöngu kjóll«, sgyltir
prjónar, »ársalur nætur«, »rauð húfa« —
»gyrð í guðvefskjól« o. s. frv. Sumþessi
orð eru reyndar falleg f sjálfu sér og fara
vel hjá ýmsum skáldum, en hér er þeim
svo margvelt í leirnum, að þau verða ó-
hafandi. Þessi klæðasamlíking, sem skáldi
tekur þó eptir öðrum, kemur fyrir eitt
hundrað til tvö hundruð sinnum
í bók hans. Það er hægt að gefa út
dávænt ljóðasafn, þegar svona drjúglega
er farið með lítil, aðfengin efni.
Páll Ólafsson orti einu sinni vísu sextán-
mælta, mjög vel kveðna, sem byrjar svo:
„Land kólnar. Lind fölnar.
Lund viknar. Grund bliknar o. s. frv.
G. F. kveður í svipuðum stíl um »Veðra-
brigði« á þessa leið:
„Lundin hryllist. Loftið grdnar.
Ljósið villist. Sjónin trylist.
Jörðin spillist. Himinn hldnar.
Hjarnið gyllist. Tunglið fyllist"’
Vilja menn nú bera þetta saman við vísu
Páls? Hér er málvilla undir eins í fyrsta
orði (»Lundin hryllist«). Allt versið aum-
asta hnoð, og orðin tekin sitt úr hverri
átt og hvert á móti öðru, t. d.: sLoptið
gránar« um leið og »himinn hlánar«. —
Það er ekki mikið gefandi fyrir svona »sam-
setning«. Ekki bæta heldur hinar þrjár
vfsurnar upp, sem kveðnar eru um sama
efni undir venjulegum bragarhætti.
»Mansöngur (úr óprentaðri sögu)« hefði
betur verið óprentaður ásamt sögunni, því
að sannarlega hafa rnenn fengið nægilegt
sýnishorn af »munablómum« höf. Þetta
bætir heldur ekki um. Það er »alveg sama
tóbakið* og hin ástarkvæðin.—Sumstað-
ar bregður fyrir svipuðum stíl og í Bósa-
sögu, sem ekki er vert að fara út í. Ein-
kennileg er þessi vísa:
Æðra lífs að lindum kraup
laukur trúar minnar,
þegar mér f munninn draup
munngát sálar þinnar".
Það er ekki gott að vita, hver þessi dularfulli
»trúar-laukur« er, eða »sálarmunngátið«,
sem lekur upp 1 munn skáldsins.
» Veikindastunur« eru kvæðabrot í fernu
lagi, sem bera það með sér, að höf. hef-
úr ekki verið heilbrigður þegar hann setti
þau saman. Hann llkir líkama sínum við
bæjarskrifli, sem hann kallar »hreysi and-
ar« sinnar og kveður þar um 5 vísur. Er
tilgerðin fram úr hófi í þessum vfsum
eins og víðar, t. d.:
„Það hefur hrikt í hurðarlokum,
hjarta míns um langan tíma“.
Svo kvartar hann um »marr« og »þrot-
lausan súg«, slönutð hjör« og »lokur
veikar«.
„Sé þeim fjöndum leyft að leika
lausum hala á nefndu(H) pingi" o. s. frv.
Þetta »nefnda þing« er hjartað í Guð-
mundi. Loksins biður hann guð að »laga
þennan »dyragalla«—og »láta ítaksrétt-
inn falla«. Þessi skáldlega samlíking
hefur átt að verða þyngri á metunum hjá
skaparanum, en venjulegarlátlausar bænir.
— í öðru versi kallar hann dauðann »karl-
ugluna«. Síðasta stunan er bezt, ogvirð-
ist höfundurinn hafa verið búinn að fá
rænuna aptur, þegar hann orti hana; ekki
var það þó drottinn, sem líknaði honum,
heldur annar:
„Taurn minn einhver djöfull dregur,
drottni eru nú fáir kærir.
Mér eru vegir flestir færir,
flestir — nema lífsins vegur".
Að draga taum er sama og að liðsinna.
Vísan skýrir þá frá því, að eínhver djöf-
ull veitir höfundinum lið, enda kemur
það sér vel, því að nú eru fáir orðnir
guði kærir; hann er hættur að skipta sér
af mönnunum. Vegna þessarar handleiðslu
djöfsa gengur skáldinu vel, og eru flestir
vegir færir, nema »lífsins vegur«, því að
þangað — inn í hitnnaríki — fer skoll-
inn ekki með hann. Við þessa liðsemd
hættir skáldið að stynja.
I »Samkomuvísum« er höf. að dást að
því, hve náttúran sé ljúf og laðandi, og
veiti öllum skepnum hlutdeild í unaði
sínum:
„Þvf hverju sínu barni ból
hún býr f sömu kör".
Það á heldur illa við að hafa orðið »kör«
í þessu sambandi. Kör er sæng Heljar
og ból örvasa gamalmenna, sem ekki
geta haft fótavist. Mildi og gæzka nátt-
úrunnar er svo táknað með svona orði,
hún er látin gera öll börnin karlæg!
»Ljóðabréf« til Jóns í Múla er mjög
langdregið og »beitarhúsalegt« í meira
lagi. Stíllinn þreytandi, eins og í sumum
gömlum tíðavísum. Ymislegt er þar þó
nýstárlegt, t. d. að sumartíðin er látin
»gala«, »ljóðadís hans leikur sér á lipr-
um kattarfótum«(!!) og höf. líkir sál-
inni sinni við ffkinn sælkera eða mathák:
„Meðan hrím og hríðarél
húss við gluggann loddi,
sdlin gleypti, og saddist vel,
scelgœtið frá Oddi“.
Einna skringilegast er þó, þegar hann er
að kvarta um, hve erfitt sé að fást við
þetta »langa hróðrarhjal* sitt. Hann
hefur heldur engan frið, þvf að:
„Barna minna gems og hjal
glepur mig og tefur“.
Þetta væri ekki kynlegt — en svo kemur
það upp úr kafinu, að þessi börn eru
ennþá ófædd, eins og skáldi segir í næstu
vísu: •
„Enginn má þau enn þá sjá
inn i húsum vörmum [hortittur],
glókoll þeirra glansar á
guðs í náðar örmum".
Svo er ekki þar með búið, heldur segir
skáldi frá því, að á ókomnum tíma »bir t-
ist« heilags anda þytur«(l!) í bað-
stofunni og hann flytur krakkana í bæ-
inn.—Þaðáaðvera eitthvað hátignarlegt,
skáldlegt og tilkomumikið í þessari frá-
sögn!
í »aldamótakvæði« kemur einna ber-
legast fram, hversu höf. hefur það til að
þynna út og stæla kvæði Bólu-Hjálmars.
— Hjálmar kveður:
Sjáið hvað eg er beinaber,
brjóstin visin og fölvar kinnar.
Eldsteyptu lýsa hraunin hér
hörðum búsifjum æfi minnar.
Kóróna mín er kaldur snjár,
klömbrur hafísa mitt aðsetur.
Þrautir mínar í þúsund ár
þekkir guð einn og talið getur".
En Guðmundur hefur það svona:
„Ströndin nakin beinaber,
byggðin öll í sárum.
Blóðlaus fleiðrin, bris og kaun
blöskra vitund þinni.
Þúsund ára þrek og raun
þjaka fóstru minni.
Reyndar verður ekki annað sagt, en G.
hafi opt ver tekizt að »bræða, steypa og
móta hið dýra feðragull«, heldur en í
þetta skipti, þótt versnað hafi það í með-
förunum.
í síðasta kvæðinu, sem heitir »Þorra-
þula«, er himtiinum lýst svo, að hann er
í fyrsta lagi »allur heilahvítur«(!!),íöðru
lagi: »hörkugulur« og í þriðja lagi
»1 aus vi ð ro ða«(!!):
„himininn allur heilahvítur,
hörkugulur og laus við roða".
Það er ekki lítil list í þessu. Guðm. virð-
ist einkarlagið að fara með liti, nóttin er
græn, tunglsgeislarnir »látúnslitir«, him-
ininn »brákagulur«, »hörkugulur« eða
»heilahvítur« o. s. frv. Mest nýjung eru
þó »x-geisl a-undr al i tirnir«(!!) sem
hann yrkir um, og þyrfti hann að fræða
mannkynið betur um þá, en hann hefur
gert, því að litarskraut þessara geisla,
sem hann þekkir svo vel, er öðrum ó-
þekkt með öllu.
Vér höfum gengið fram hjá erfiljóðum
höfundarins. I heild sinni er þó sá kafli
kvæðanna skárstur, þótt langt sé frá að
nokkurt kvæði taki þar fram öðrum slík-
um kvæðuAi, sem ort eru daglega að
kalla má. Fest eru þau mjög einhliða og
og tilbreytingalaus, eins og annar kveð-
skapur höf., en vér teljum óþarft og óvið-
eigandi, að sýna fram á slíkt með dæm-
um. Ein tvö eða þrjú kvæði höfum vér
fundið í flokknum »Uti og inni«, sem
mega teljast heldur lagleg, einkum »Til
vinar míns«, sem líklega er bezta kvæðið,
sem Guðmundur hefur ort.
M á 1 v i 11 u r finnast nokkrar 1 bókinni,
en þó vonum minna í samanburði vi^
aðra ókosti. Höf. talar um teina og tinda,
»sem bera við himinn«, en á að vera:
ber við himinn. Tindana ber við him-
ininn — er rétt, en rangt: Tindarnir bera
við himininn. »Lundin hryllist«, er rangt;
»mig hryllir« (við e-u) er sagt, en ekki
»eg hryllist«. »Urinn« fyrir úrugur«,
»drepa höfði« fyrir drúpa af höfði.