Þjóðólfur - 07.11.1902, Blaðsíða 2

i78
mjög mikið traust til leigjenda sinna, að
þeir mundu varðveita svæðið fyrir öðrum,
og Ijósta upp um þá, ef þeir fiskuðu í
landhelgi leyfisbréfslausir, en það mundu
þeir ekki gera nema fyrst í stað, því held-
ur mundi hver duglegur fiskiskipstjóri líða
það, að aðrir fiskuðu þar, sem ekki hefðu
leyfið, heldur en jafnvel þurfa dögum sam-
an að liggja inn á Vestmannaeyjum eða
Reykjavík, sem vitni í slíkum kærumálum.
Eg er líka fullviss um, ef að gengið yrði
til atkvæða á Islandi um þetta mál, eins
og það hér liggur fyrir, mundi það fljót-
lega dauðadæmt.
Matth. Þórðarson.
Hugleiðingar um höfuðstaðinn.
Eptir Ævar gainla.
II.
Hin einu hlunnindi, er bændur hafa af
stækkun Reykjavíkur er aukinn markað-
ur fyrir afurðir landbúnaðarins, einkum
að því er fjársöluna snertir. En auðvit-
að eru það helzt nágrannahéruðin, sem
þann markað getá notað. Ejártaka í
Reykjavík var sama sem ekki neitt fyrir
10—20 árum, en nú eykst hún stórum á
ári hverju sakir fólksfjölgunarinnar. Og
verðið á fénu hefur síðusta árin verið all-
viðunanlegt, og lítið útlit fyrir, að það
lækki í bráð, að því er snertir sláturfé,
sem höfuðstaðurinn getur tekið við.
Sjávarútvegur bæarins, er svo stór-
kostlega hefur aukizt síðustu árin, befur
að mínu áliti orðið búnaðinum til stór-
hnekkis, einkum vegna þess, að hann hef-
ur dregið og dregur vinnukraptinn frá
sveitunum, sem ekkert mega missa 1 því
efni. Það er eðlilegt, að menn leiti þang-
að atvinnu, þar sem hún er bezt borguð
og uppgripin mest. Og það er gott og
blessað, að ausið sé sem mest upp úr
gullkistu vorri, sjónum. En því er ver og
miður, að það sýnist ekki skarta á öllum,
er þilskipaútveg stunda, að þeir hafi góða
atvinnu, að minnsta kosti ekki á hásetun-
um, því að svo er að sjá, sem mörgum
þeirra verði ekkert við hendur fast. Og
nóg dæmi eru þess, að efnispiitar og reglu-
menn úr sveit hafa orðið að óráðsmönn-
um og slörkurum, undir eins og þeir hafa
orðið hásetar á þilskipum, og mun það
koma af því, að allur þorri þessara manna
verður frábitinn allri vinnu þann tímann,
sem sjór er ekki stundaður, og leggst því
í ómennsku og iðjuleysi, og eyðir öllu því,
sem aflað var vinnutímann, og gott, ef það
hrekkur til. En svona mun það vera í
öllum löndum, þar sem sjómennska er
stunduð að mun. Það er ekki öllum jafn-
sýnt um landvinnu og sjávarvinnu, og
veitingahúsin, sem pumpa gullið úr vösum
sjómanna, eru fjarlægari sveitunum en sjó-
þorpum. Þess vegna verður ráðdeildar-
sömum vinnumönnum í sveit haldsamara
á skildingnum, en þilskipahásetanum, þótt
hann hafi hærra kaup.
Menn segja, að stækkun og framför
Reykjavíkur sé komin undir þroska sjáv-
arútvegsins, bærinn standi og falli með
honum, og mun það satt að nokkru leyti,
en fremur þykir mér höfuðstaðurinn standa
þá á óstyrkum, völtum fótum, ef hann á
eingöngu vöxt sinn og viðgang að þakka
eflingu sjávarútvegsins, sem er og verður
jafnan óáreiðanlegri, veikari þátturinn í
atvinnuvegum vorum gagnvart landbúnað-
inum, því verður ekki neitað, því að
gamla orðtakið : »bóndi er bústólpi, bú er
landstólpi«, er staðfest af reynslunni. Hin
fljótteknari, meir hraðfara gróði af sjáv-
arútveginum í bili, verður stopulli til lengd-
ar, það hefur reynslan sýnt. Þungamiðj-
an er og verður landbúnaðurinn. A þró-
un hans og framförum byggist að minni
hyggju ekki aðeins sannaríeg þjóðþrifvor
og velmegun,heldur einnig andlegt sjálf-
stæði vort og þjóðernistilfinning.
Sé það satt, að Reykjavík standi og
falli með sjávarútveginum, þá er auðsæ af-
leiðingin af því, ef þilskipaútgerðin yrði
fyrir verulegum hnekki, t. d. mikilli verð-
lækkun á fiski nokkur ár eða aflabrest,
sem vel getur komið fyrir á þilskipum,
þótt þess hafi ekki orðið tilfinnanlega vart
enn. Afleiðingin yrði nfl. sú, að hús og
lóðir féllu í verði, menn leituðu burt úr
bænum og margar fjölskyldur mundu verða
sendar á sína sveit. Það yrði þrautalend-
ingin. En slíkum sendingum óskum við
ekki aptur heim í hreppana, höfum nóg-
ar byrðar að bera nú, og þar á
meðal ekki léttastar þær, sem oss eru
bundnar á bak af sjávarhreppunum. En
eg vona, að svona löguð apturfarar- eða
hnignunaralda komi ekki yfir Reykjavlk,
því að það væri alls ekki æskilegt fyrir
okkur sveitamennina. En eigi að siður
ber eg dálítinn kvíðboga fyrir því, að sá
vöxtur, sem nú hefur verið á bænum síð-
ustu ár, haldi ekki áfram jafnt og þétt,
án einhvers apturkipps, einhvers hnekkis,
en hversu alvarlegur hann verður, vil eg
engu spá um.
III.
Að því er byggingarnar í höfuðstaðn-
um snertir, get eg ekki lokið eindregnu
lofsorði á þær. Sérstaklega kann eg illa
við að sjá þessa örlitlu kumbalda hingað
og þangað innan um reisuleg hús. Mér
var sagt, að það væri til byggingarnefnd í
bænum, sem ætti að mæla út hússtæði
og segja fyrir, hvernig byggja mætti. En
ekki gat mér sýnst betur, en að sú nefnd
hefði haft aptur augun og gengið sofandi
og meðvitundarlaus að starfi sínu, efþað
er henni að kenna allt, sem eg heyrði
henni eignað. Það var einn kunningi
minn, sem fylgdi mér um bæinn oghafði
sérstaklega gaman at, að benda á hin og
þessi axarsköpt, er hann sagði, að bygg-
ingarnefndin hefði gert. »Taktu eptir
húsinu þarna«, sagði hann »sem stendur
fram I götuna, þú sér, að það er ram-
hornskakkt við næsta hús, og alls ekki í
línu við það, en látið laga sig eptir eld-
gömlum hjalli, sem stendur þarna langt
í burtu og 5—6 nýleg hús á milli. Það
á nfl. að þrengja götuna, þegar þessi hús
eru rifin! Þessi makalausa byggingarnefnd
hefur það optastnær fyrir reglu, að þrengja
allar götur, en breikka aldrei, hún sér
ekki svo langt fram í tíðina, að Reykja-
vík þurfi nokkurntíma á breiðum stræt-
um að halda, en svo lætur hún bæinn
tætast út um öll holt, og veganefndin læt-
ur svo leggja veg á bæjarins kostnað heim
að hverjum kofa, hversu afskekkt ursem
hann stendur«.
Eg fór að skyggnast eptir, hvort þetta
væri satt, sem kunningi minn sagði, og
það reyndist keiprétt.
»Þú getur fengið meira að heyra«, sagði
hann, af afreksverkum byggingarnefndar-
innar okkar. »Líttu á þessa beinu, lag-
legu götu, sérðu ekki að nýtt hús stend-
ur þarna þversum í henni? Þeir eru svo
meistaralegir í því að loka götunum, setja
hús þvert fyrir, það tekur sig llka svo
laglega út, er svo fallegt fyrir augað. Og
hérna sérðu nú Þingholtsstræti« bætti hann
við, er við höfðum gengið spölkorn lengra.
»Það hefði verið laglegt framhald þessar-
ar götu, ef henni hefði verið haldið
beint áfram t. d. suður undir Gróðrar-
stöðvarveginn. En þeim vísu herrum í
byggingarnefndinni þóknaðist ekki að hafa
það svo. Þeirsögðu »stopp« á miðri leið,
leyfðu einum húseiganda að hlaða grjót-
garð þvert fyrir götuna(H) kringum lóð sína.
En þú skalt ekki furða þig á þessu. Ax-
arsköptin eru svo mörg, að þau verða
ekki mæld, og Reykjavík verður aldrei
nema afmán að útliti með þessu lagi«.
Þá er hann hætti lestrinum sagði eg:
Eg sé, að þetta er allt saman satt hjá
hjá þér, en það er annað, sem vekur meir
eptirtekt vor sveitamanna, er vér komum
hingað til bæjarins, af því að það kem-
ur beinlínis upp í nefið á okkur og ætlar
að drepa okkur bókstaflega, og það er sá
andstyggilegi ódannn og fýia, sem leggur
upp úr safnforum ykkar og rennustein-
um. Mig furðar á, að Reykjavíkurbúar
hrynja ekki niður sem flugur í einhverri
skæðri drepsótt, er kemur yfir bæinn vegna
þessa óþolandi lopts, sem þið andið að
ykkur daglega, einkum í sumarhitanum.
Eg hef víða farið um landið, og hvergi
orðið var við annað eins »pestarlopt«,
ekki einu sinni í allra óþrifálegustu sjó-
þorpum innan um úldið slor og annað
»svínarí«. Viltu ekki segja mér dálítið
um þetta, kunningi! Er það ekki bæjar-
stjórnin ykkar, sem á að annast um þrifn-
að og hreinlæti bæjarins úti við?
»Bæjarstjórnin«! sagði hann, þar greipstu
á kýlinu; og svo fór hann að raula:
Þessi blessuð bæjarstjórn,
eg bið fyrir mér í leynum o. s. frv.
í Þórisdal 1902.
Fimmtudaginn í 22. viku sumars lögð-
um við 4 félagar af stað, til að fara í
Þórisdal, — dalinn sem sögurnar segja að
Þórir jötunn hafi búið í, og Grettir Ás-
mundarson á að hafa dvalið hjá einn
vetur. Þeir sem í förina fóru, voru þeir
bændurnir: Ásmundur Eiríksson á Apa-
vatni, Guðmundur Jónsson á Þóroddsstöð-
um, Stefán Jónsson í Arnarbæli og eg,
sem skrifa þessar línur; var hver okkar
með 2 hesta, annan til reiðar, en hinn
undir hey og mat. Ætlað var okkur í
sömu förinni að ná í fjallleitamenn þá,
er leita um vesturhluta Grímsness-afréttar,
sem liggur vestur og norður að Skjaldbreið,
allar götur niður undir Þingvallasveit.
Skyldum við ná þeim á laugardagskveld,
eða snemma næsta dag. Fyrsta daginn
fórtun við upp í Laugardal, og tjölduðum
þar við Snorrastaði; var veður þann dag
fagurt og blítt. Við komum seint í tjald-
stað, löngu eptir dagsetur, enda fórum við
ekki hart inn dalinn, sem opt vill verða,
þá maður ríður um fagurt hérað í góðu
veðri. Mér datt í hug þá umkveldið, að
óvtða gæti að líta fegri bletti en Laugar-
dalinn, að minnsta kosti hef eg ekki séð
þá, nema ef vera skyldu sumir blett-
irnir 1 Mývatnssveit í Þingeyjarsýslu. Morg-
uninn eptir lögðum við af stað skömmu
eptir fótaferðatíma, og riðum sem leið
liggur inn á Hlöðuvelli; þar létum við
hestana eta nægju sína, og sjálfum okkur
gerðum við sömu skil, héldum við svo
áfram í náttstað, sem í þetta sinn var á
svokölluðum Fífilvöllum. Þar er náttstað-
ur fjallsafnsmanna þeirra, er leita miðhluta
Grímsness-afréttar; er þar hagi mjög lítill,
og verður að binda hestana yfir nóttina.
Þennan dag var snjóhrakningur á fjöllum,
og fengum við dimmviðri inn eptir, en um
kveldið birti til, og sáum við þá austur
og vestur, suður og norður. Var kveldið
yndislega fagurt, þarna inn við jöklana.
Kl. U/2 um nóttina vöknuðum við, og
fórum að gefa hestunum, og kl. 4 vorum
við komnir á stað, héldum við svo í út-
suður, vestur fyrir svokallaðar Lamba-
hlíðar, sem er innsta kennileitið á afrétti
Grímsnesinga. Norðan undir endanum á
hlíðum þessum vissum við, að norðurend-
inn á Þórisdal var. Hér sprettum við af
áburðarhestunum og skildum dót okkar
eptir, því enginn okkar vildi bíða, meðan
hinir færu í dalinn. Héldum við svo á-
fram góða stund með alla hestana, og
stefndum á dalmunnann. Skammt fyrir
utan hann er stór móbergssteinn. 4^/2
faðmur á lengd, 2 f. á breidd og 4V2 al.
á hæð. Suðurhlið steinsins er slétt, og á
hana er höggið þetta letur:
B. G.
1812 (?)
E. K. Þ. A. F.
G. S.
V. . . .
Gizkuðum við á, að Björn Gunnlaugsson
landmælingamaður hefði höggið efstu staf-
ina1). Þeir vora máðir orðnir, en höfðu
verið mjög vel gerðir. Um hina stafina
vitum við ekkert, hvers fangamörk þeir
eru.
Meðan við athuguðum steininn með
1) Sé ártalið 1812 rétt lesið, hefur Björn
Gunnlaugsson ekki klappað það, því að hann
kom ekki í Þórisdal fyr en 1835. Fanga-
mörkin koma heldur ekki heim við fanga-
mörk fylgdarmanna Éjörns í Þórisdalsferð
hans. Þau er því höggin af öðrum.
Aths. ritstj.
stöfunum, kom sólin upp og gyllti efstu
jökulhúfurnar í norðri. En hvað allt er
fagurt og tilkomumikið upp við jöklana
í góðu og björtu veðri! Áfram héldum
við svo inn í dalmunnann, sem er rétt
fyrir innan steininn, varð þá fyrir okkur
smá jökulá, er úr dalnum fellur, dreifist
hún um sléttan sandinn utan við dalend-
ann, og hverfur þar ofan f sandinn og
jökulgrjótið. Gilið, sem úr dalnum fellur,
er þröngt, en ekki mjög illt yfirferðar, og
komum við félagar öllum hestunum með
heilu og höldnu inn í dalinn.
Þegar kemur inn fyrir þrengslin í daln-
um, víkkar dalurinn mjög, er þá jökull-
inn (Skjaldbreiðarjökull, norðvesturhornið
á Langajökli) á vinstri hönd, en Björns-
fell (fjallarmur, er gengur úr jöklinuin) á
hægri, og liggur dalurinn sem næst frá
útsuðri til landsuðurs, ganga þar inn í
jökulinn krókar og kimar, með ávala hól-
um og hæðum. Gengum við félagar 2
til norðurs upp á þessar hæðir, en 2 héldu
áfram með hestana; voru þar dálitlir
grasstráateygingar, og lambagras sáum við
þar á tveim stöðum, uppblásnar einirræt-
ur sáum við þar á einum stað. Gróður
var hvergi í dalnum annarstaðar en á
þessum hæðum. Við, sem gengum inn í
krikana, náðum brátt hinum, sem með
hestana fóru, og héldum svo allir áfram.
Þegar inn í miðjan dalinn er komið, beyg-
ist hann lítið til suðurs, og sáum við þá,
að innst í honum gengur skriðjökull þvert
yfir hann, frá jöklinum að fellinu fyrnefnda.
Inn að skriðjöklinum komum við hestun-
um, þar bundum við þá, og gengum allir
á jökulinn. Skriðjökultunga þessi er hvorki
há né breið, á að gizka */4 míla á breidd.
Fórum við suður á syðri brún hennar, og er
dalurinn þá á enda, því þá vorum við
komnir að syðri enda Björnsfells; sáum
við þá allar götur austur með jöklinum,
yfir allan Tungnamanna-afrétt. Þarna syðst
á skriðjökulsbrúninni stönzuðum við dálitla
stund, að skoða útsýnið, sem öllum okk-
ur fannst mikið um, héldu svo 2 okkar
til hestanna sömu leið, en við Ásmundur
gengum upp á brúnina á Langajökli, var
þar illt yfirferðar, jökulsprungur oghálka.
Við komust samt klakklaust upp á brún-
ina, og hvílíkt útsýni ! hvílík Ijómandi
fegurð! Þarna lá allt Suðurlandsundir-
lendið fyrir neðan okkur eins og sundur-
flett landabréf, með sínu mismunandi og
fjölbreytta landslagi.
Þeirri stundu gleymum við aldrei.
Svo héldum við niður jökulinn til fé-
laganna, sem voru búnir að gefa hestun-
um, og þarna innst í Þórisdal átum við
miðdegisverð; og hvað ætli sé langtsíðan, að
miðdegisverðurhefur verið snæddurí Þóris-
dal? Að llkindum ekki síðan á dögum Þóris
gamla! —Þá er nú hægt að fara fljótt yfir
sögu okkar félaganna. Við héldum sötnu
leið, sem við fórum inn dalinn og stöns-
uðum lítið, fyr en hjá steininum fyrnefnda,
nema að 2 okkar eltu nokkuð 2 lömb,
sem við fundum norðanvert á miðjum
dalnum. Á steininn grófurn við með stór-
um og djúpum stöfum ártalið 1902. Kom-
um við svo að farangri okkar kl. 2^/2 e.
h. og vorum þá búnir að vera um 8 klt.
í dalnum. —
Að dalurinn hafi fyrir nokkrum hundr-
uðum ára verið grasi- og jafnvel skógi
vaxinn, er mjög sennilegt. Á það virðist
gróðurvottur sá benda, sem enn er þar.
Áþreifanlegasta sönnunin eru einirræturnar,
og mjög langt getur varla verið síðan að
einirinn hefur staðið þar föstum fótum,
það sýna stönglarnir. — Hugur gamla
Þóris hefur ekki verið nógu heitur, þegar
tímar liðu, til að halda vörð yfir bústað
sínum, fyrir vatni og jöklum, og því er
Þórisdalur svo kominn, sem hann nú er.
Við félagar héldum svo vestur á Kalda-
dalsveg, og »riðum mikínn«, komumst í
náttstað til leitarmanna um kveldið, eptir
bjartan, bllðan og skemmtilegan dag. —
Vaðnesi 7. okt. 1902.
Bjarni Eggertsson.