Þjóðólfur - 14.11.1902, Side 1

54. árg.
Reykjavík, föstudaginn 14. nóvember 1902.
Jfd 46.
Biðjið ætíð u m
OTTO M0NSTED S
DANSKA SMJÖRLÍKI,
sem er alveg eins bragðgott og notadrjúgt og smjör.
Yerksmiðjan er hín elzta og' stærsta í Damnörku, og býr til óefað liina heztn
vöru og ódýrustu í samanburði við gæðin.
- Fæst hja kaupmönnum.
Botnvörpubannsundanþága
Guðlaugs sýslumanns
og
leiga á landhelginni.
II.
(Síðari kafli).
Eins og eg hef áður sagt, hafa komið
fram raddir hjá einstöku mönnum í þá
átt, að leigja landhelgina, eða vissan hluta
hennar, og hefur þá helzt verið tilnefnt
svæðið fyrir Skaptafellssýslunum; en bæði
er það, að þetta hefur verið illa undir-
búið, enda raætt mikilli mótspyrnu. Þeir
sem fyrir þessu hafa gengizt, hafa jafnan
ætlað svæðið til notkunar fyrir einstöku
menn, en þar sem einkaleyfi er fengið í
hendur nokkrum mönnum, gætiþaðorðið
til skaða fyrir fjöldann, og þar að auki
lítil trygging fyrir, að þeir gætu eða vildu
uppfylla þau skilyrði, sem sett væru.
Þessvegna er það mjög eðlilegt, að allir
réttsýnir menn hafi viljað sporna við slíku
tiltæki. —
En úr þvf að þetta frumvarp liggur nú
fyrir hjá þinginu óútrætt enn, og það virð-
ist, að löngunin til að leigja landhelgina,
sé mjög rík hjá vissum mönnum, þá þyk-
ir mér ekkert úr vegi, að koma með til-
lögu í líka átt, sem f alla staði er heppi-
legri og sanngjarnari.
Þeir, sem nokkuð þekkja til botnvörpu-
veiða fyrir Suðurlandinu, vita það, að botn-
vörpungar fiska víðast hvar á svæðinu frá
Austurhorni til Portlands, milli Vestmanna-
eyja og lands kringum Einisdrang, og út
af Grindavík, en þar þó ekki fyr en varð-
skipið er farið, vegna þess að þeir geta
ekki fiskað þar fyrir utan landhelgi. En
af því að svæði þetta er svo stórt, en ís-
lenzki flskiflotinn er svo lftill, þá getur
maður ekki beinlínis sagt, að þeir geri
oss mjög mikinn skaða. En aðþeirssek-
ist eptir að fiska í landhelgi, er öllttm
kunnugt, og er ástæðan sú, að á grynnra
vatni er hægra að fiska, og þar fá þeir
venjnlega meiri og betri fisk, en að öðru
leyti fá þeir opt að brúka landhelgina
fyrir ekki neitt, þegar varðskipið er farið,
en þá er það optast á þeim tfma árs, að
haustinu eða vetrinum til, þegar sá fiskur
er farinn af grunninu á djúpið, sem þeir
sækjast mest eptir, og geta þeir því ekki
eins vel hagnýtt sér landhelgina eins og
annars. En þó má maður til að viður-
kenna, að landhelgisvörnin er ónóg, enda
getum við ekki búizt við öðru en svo sé,
meðan Island sjálft leggur hvorki fram
krapta né fé, til að verja sínar eigin eign-
ir fyrir óviðkomandi manna yfirgangi, sem
þó er í sjálfu sér ærið vesalmannlegt, að
vera upp á Dani komnir með þaðaðöllu
leyti, en vilja á sama tíma losast sem
mest við stjórnlegan félagsskap þeirra. En
það er með þetta eins og annað, að »betra
er hjá sjálfum sér að taka, en sinn bróður
að biðja«.
En til þess að losast sem mest við allt
mas um illa passaða landhelgi, er annað
hvort að gera, að hafa sjálfir að meira
eða minna leyti góða fallbyssubáta, sem
værtt hér næstum allt árið, eða þá leigja
landhelgina einhverjum, t. d. Englending-
nm, frá Austurhorni til Reykjaness, um
vissan tíma, svo sem 5 ár.
Fyrsta skilyrðið til að geta leigt land-
helgina, er að gæta hennar vel, að hún
sé ekki notuð í vanþakklæti. Það er
eins með hana, sem hvern annan hlut,
ef menn geta notað hann án þess að borga
neitt fyrir notkun hans, þá eru þeir tregir
til að kasta út peningum, sem frá þeirra
sjónarmiði er óþarft, þar þeir geta fengið
hann endurgjaldslaust.
En úr því að Englendingum þykir mikið
varið í landhelgi okkar, og þeir eiga ekki
hægt með, þótt vörnin sé ekki góð, að
brúka hana eins og þeir vilja, þá væri
ekki ólfklegt, að þeir vildu fá hana leigða
yfir einhvern stuttan tíma, og þannig upp-
fylla óskir þeirra Islendinga, er berjast
fyrir þessu ár frá ári.
Mín skoðun er sú, að ef talað er um
leigu á öllu þessu svæði, sem er um 240
sjómílur á lengd, þá ætti stjórninni að
veitast heimild til, að leigja það ensku
stjórninni, eða enskum botnvörpufélögum
til viss tíma, eins og 5 ára.
Gjaldið virtist mér hæfilegt fyrir allan
tímann 500,000 £ eða 9,000,000 kr., sem
yrði í ársgjald 100,000 £ (1,800,000 kr.),
og skyldi öll leiguupphæðin borgast þannig,
að helmingur sé greiddur fyrir fram, en
hinn helmingurinn á miðjum leigutfman-
um eða með víxil á Lundúnabanka.
Helmingur ársleigunnar eða 900,000 kr.
skyldi renna í landsjóð, 450,000 kr. í ríkis-
sjóð Dana, 225,000 kr. til búnaðar og
nytsamra fyrirtækja í sýslum þeim, sem
liggja að svæðinu hlutfallslega við það,
sem sjómennska hefur verið og er þar
stunduð, en afgangurinn 225,000 kr. til
verðlauna fyrir sjómennsku og fiskiveiðar
annarstaðar á landmu.
Það kann vel að vera, að nokkrum sýn-
ist eg fara með óheyrilega háar tölur, og
að Englendingum mundi ekki detta slfkt
f hug, að kaupa svo dýru verði landhelgis-
réttinn; það mætti vera sem vera vildi
með það; en eg fyrir mitt leyti vildi ekki
selja þessa gullnámu einum eyri ódýrara.
En þar sem eg hef heyrt af sjómanni,
sem hefur verið mörg ár í Ameríku, og
sem eg hef enga ástæðu til að rengja —
þótt Jón Ölafsson hafi ekki heyrt getið
um það — að Englendingar hefðu leigt
landhelgisrétt af Ameríkumönnum til nokk-
urra ára fyrir 5,000,000 dollara (i&'/i
miljón kr.) á ekki stærra svæði en því,
er hér er talað um, sem var þó mörgum
sinnum fjær þeim en ísland, þá ættu þeir
ekki síður að vilja þetta, efþeimáannað
borð þykir nokkuð koma til landhelginn-
ar hér.
Að hinu leytinu er útvegur Englend-
inga svo mikill, ef tekið er tillit til allra
þeirra botnvörpufélaga, þar sem þeir hafa
um 140 slík félög með tæpum 2000 botn-
vörpugufuskipum, að það ætti ekki að
virðast mjög erfitt fyrir þá, eða mikið á
hvert þeirra, að eins tæp 715 £ á hvert
félag, eða um 50 £ (900 kr.) á hvert sikp.
Þetta mundi Englendingum ekki þykja
mikið gjald, ef þeir á annað borð vildu
hafa nokkuð með landhelgisréttinn að gera.
En að þeir mundu vilja, eptir að leigu-
tíminn væri á enda, fiska f landhelgi án
þess að leysa leyfisbréf, það ætti að vera
hægt að fyritmuna þeim; sama hafði átt
sér stað hjá þeim við Amerfku, en þá
hertu þeir svo á lögunum, að hvert skíp,
sem braut landhelgislögin, var gert upptækt
með öllum veiðarfærmn og afla, svo þeir
léku sér ekki að því framvegis.
Það er ekki svo að skilja, að eg sé
þess eggjandi, að landhelgin væri leigð á
þennan hátt, heldur er það, að eg sé ekki
svo mikla hættu fyrir oss, þótt það væri
gert fyrir stuttan tíma fyrir gott endur-
gjald; við gætum hagnýtt okkur eins
fyrir því fiskibanka þá, sem þorskur er fisk-
aður á. En þótt maöur verði að játa, að
eyðileggingin, sem er samfara þessari veiði,
sé mikil, og eigi reiknanleg til peninga-
verðs, þá er þó hér farið fram á endur-
gjald, er ætti að miklu leyti að bæta
landsmönnum það, og væru Islendingar
þá eptirleiðis betur staddir í peningalegu
tilliti, til að vemda réttindi landsins.
Að eg hef skipt upphæðinni þannig, að
ríkissjóður Dana fengi fjórða part af ár-
gjaldinu, er af þvl að eg býst við, að
stjórnin mundi aldrei samþykkja slíkt frum-
varp, nema því að eins, að réttur Dana
við Island yrði ekki á neinn hátt fyrir
borð borinn.
Mfn meining er, að það sé skylda okkar
að færa oss sem bezt 1 nyt þau gæði, sem
náttúran hefur úthlutað oss, að við hvorki
megum láta útlendinga taka þau með
ránshendi, eða selja þeim þau fyrir smán-
argjald, þvf þetta eru dýrir fjársjóðir, sem
margir líta ágirndaraugum til.
Við eigum 2 banka; fiskibankann mikla
við Island, sem hefur of fjár, og lands-
bankann, sem er of fjárvana. Við ættum
að reyna að hagnýta oss sem bezt hinn
fyr nefnda, og þá mun tára að bera minna
á þurðinni í hinum — landsbankanum —
sem vér eigum hvorki né megum fáta
verða útlendum auðkýfingum að herfangi.
Á sama hátt verðum við að sporna gegn
því, eptir því sem 1 voru valdi stendur,
að hinum »bankanum« verði gerspillt af út-
lendum ránsmönnum og yfirgangsseggjum.
Það er heilög skylda vor.
Rvík 3. nóv. 1902.
Matth, Þórðarson.
Ræktun landsins.
Umræðnfimdiir í Bimaðarfélagi Islands.
I.
Barn, sem alltr vilja eiga. — Vedrabrigði.
— Þremtingin. — Villukenningar.
Nýlega birtist 1 blaðinu Isafold grein
eptir Björn Jensson kennara, með fyrir-
sögninni: »Undirstaða landbúnaðarfram-
fara«. Grein þessi vakti þegar allmikla
eptirtekt. Þótti hér venju fremur fast og
djarflega tekið í vissa strengi, og stjórn
»Búnaðarfélags Islands« þóttist eigi mega
leiða slíkt hjá sér, og boðaði því til um-
ræðufundar um þetta mál. Fundur þessi
var svo haldinn á laugardagskveldið 8.
þ. m. í Iðnaðarmannahúsinu. Fundurinn
var mjög vel sóttur og urðu þar ailfjörug-
ar umræður, sem stóðu yfir í nær því 4
kl.st. Hér skal nú lauslega drepið á hið
helzta af umræðunum.
Málshefjandi var höf. áðurnefndrar grein-
ar Björn kennari Jensson; skýrði hann
með fám orðum frá því, að tilgangur sinn
með greininni hefði aðallega verið sá, að
koma hreyfingu á málið, taldi það auð-
séð, að smámsaman myndi þrengja meir
og meir að landbúnaðinum, og hann
stæði jafnvel nú ekki sem glæsilegast, virt-
ist framförunum miða svo hægt áfram, að
nauðsynlegt myndi að reyna nýja leið, og
hin líklegasta væri þá sú, er hann hefði
bent á í greininni. Meiri lfkur til, að vér
með þvl að snúa inn á þessa leið mynd-
um geta greikkað sporið.
Umræður hófust nú um þetta mál all-
ítarlegar og fjörugar á móti skoðunum
þeim, er Björn Jensson hafði haldið fram
í grein sinni. Töluðu einkum þeir Sig. Sig-
urðsson, Einar Helgason, Guðjón Guð-
mundsson, Dr. Jónassen, ogt að nokkru
leyti Björn Bjarnarson. í öllum atriðum
samdómaB. J. var Sigurður Þórólfsson. —
Samdóma í aðalatriðum Jón Jónatansson.
Auk þess tóku þátt í umræðunum þeir
Eggert Finnsson bóndi á Meðalfelli og
Eggert Briem óðalsbóndi í Viðey.
Þeir andmælendur Björns Jenssonarsýnd-
ust dyggilega sneiða hjá því, sem aðal-
lega var mergurinn málsins, nefnilega
spurningin; hvort vér ættum að breyta til
eða ekki — taka upp þá aðferð, að plægja
upp jörðina og fá grasgróðurinn aptur
með sáningu, eða halda áfram gömlu að-
ferðinni. Að vísu lýstu þeir vantrausti
sínu á því að breyta til, en færðu engar
verulegar röksemdir fyrir þessu vantrausti.
Aptur réðust þeir óþyrmilega á bendingu
B. J. um það, hvernig hin nýja aðferð
skyldi viðhöfð, einkum þar sem hann
minntist ásáðskipti; hröktu þeir það ræki-
lega, enda gat engum blandazt hngur um,
að þær voru ekki heppilegar, og B. J.
hafði heldur aldrei haldið þeim fast fram.
Meinilla virtist sumum þeirra vera við það,
að einn af blaðamönnum hér (J. Ól.) hafði
talið aðalkjarnann í grein Björns Jenssonar,
nýung, sem hann hefði fyrstur manna flutt,
gekk sumum þeirra ekki sem bezt að dylja
það, að þeir vildu gjarnan eigna sér fað-
ernið, en það lá reyndar fyrir utan um-
ræðurnar, hitt var mest um vert, að barn-
ið var efnilegt, sem sannaðist með þvl, að
svo margir vildu eiga það.
Óvænt veðrabrigði virtist sumum koma
fram hjá þeim Sig. Sig. og Einari Helga
syni. Þeim, sem eru kunnugir því, sem þeir
hafa áður látið t ljósi um þetta mál, hlaut
að koma það undarlega fyrir, að þeir
skyldu vera svo eindregið mótfallnir B. J.
Aðalatriðið var því: eigum vér að breyta
til eða ekki, eigum vér að halda áfram
gömlu aðferðintii eða reyna nýja ?
Sig. Sig. tjáði sig að vísu ekki mótfall-
inn tilraunum með grasfræsáningu, en á-
leit gömlu aðferðina hentasta fyrir oss fyrst
um sinn, ef öll vandvirkni væri viðhöfð.
Af ræðu E. H. virtist mér, sem þessar
línur rita, helzt mega ráða þetta: Þið
eigið allir að þegja um þetta mál, þang-
að til e g er með tilraunum mínum bú-