Þjóðólfur - 05.12.1902, Síða 1

ÞJÓÐÓLFUR.
54. árg.
Reykjavík, föstudaginn 5. desember 1902.
JK 49.
Muó/tadá JtfiiAýt.támv
Ræktun landsins.
Eptir Jón Jónntansson.
III.
Grasrækt með sáningu hefur svo marga
kosti fram yfir gömlu aðferðina, að það
getur enginn verið í efa um það, að vér
eigum að breyta til og taka hana upp, svo
framarlega sem hún getur heppnazt og úr
því verður að láta reynsluna leysa. Að
koma þessari breytingu að, er enginn hægð-
arleikur, en það dugar ekki fyrir oss, að
standa lengur í sömu sporum aðgerðalaus-
ir, og kvarta yfir, að þetta og annað sé
ósannað með reynslu, vér verðum að taka
oss verulega fram um það, að útvega oss
þessa reynslu, og ekki megum vér hafa
mörg ár fyrir umhugsunarttma; brýn nauð-
syn knýr oss til að hefjast handa þegar (
stað.
Vér þurfum að fá ítarlegar og áreiðan-
legar tilraunir til að færa almenningi heim
sanninn um það, að sáningaraðferðin get-
ur heppnazt og að hún er ódýrari og arð-
meiri en gamla aðferðin. — Næsta þing
verður að veita fé til siíkra tilrauna og
búnaðarfélag tandsins (eða stjórn þess) að
sjá um, að þeim verði sem fyrst og sem
heppilegast komið í framkvæmd. Vér verð-
um að krefjast þess, að þetta sé gert; vér
höfum ekki efni á því, að vera lengur í
óvissu um jafnþýðingarmikið atriði. Þess
má vænta, að til séu þeir menn, sem þyki
fjárframlögin til landbúnaðarins svo mik-
il, að varla sé færi á að auka þau að mun.
Þetta getur að nokkru leyti satt verið, en
hins ber að gæta, að landbúnaðurinn —
sem aðalatvinnuvegur vor og máttarstólpi
landsins — á heimtingu á því, að sitja fyr-
ir miður nauðsynlegu, sem fé landsins er
varið til. Ennfremur mætti llta á það,
hvort öllu því, sem nú er varið til efling-
ar landbúnaði, sem kallað er — er varið
svo heppilega, að það geti ekki á annan hátt
koinið honum betur að notum, og ef svo
væri, mætti verja einhverju af þvl til áð-
urnefndra tilrauna. Tilraunir þessar verða
að vera svo víðtækar, sem unnt er, spurn-
ingarnar svo fjölbreyttar; með því móti
fæst fyr áreiðanleg reynsla, en þær mega
ekki vera svo strang-vísindalegar, að al-
menningur geti ekkert af þeim lært. Þess-
ar tilraunir verða fyrst að vera gerðar á
einum stað og þeim þarf að vera hagað
þannig, að sem fljótast megi af þeim læra.
Þegar búið er á þessum stað að fá nokk
urnveginn fullnægjandi svör upp á þær
spurningar, sem verið er að leita svara
um, á að fara að gera tilraunirnar víðtæk-
ari, að því leyti, að láta þær ná yfir stærri
svæði, láta hið sama vera reynt á ýmsum
stöðum víðsvegar um land. Þær tilraun-
ir geta skynsamir og athugulir bændur
gert eptir fyrirsögn þess eða þeirra, sem
aðaltilraunirnar hafa á hendi; entilþess að
geta sagt fyrir um slíkt, þarf fyrst með
aðaltilraunum að vera fengin sú reynsla,
sem hægt sé að leiðbeiua eptir. Það á
ekki hér við að fjölyrða um fyrirkomulag
slíkra tilrauna. Vér höfum þar dæmi
Bið j ið æ t í ð u m
OTTO M0NSTED S
DANSKA SMJÖRLÍKl,
sem er alveg eins bragðgott og notadrjúgt og smjör.
Yerksiniðjan er liín elzta og stærsta í Danmörkn, og hýr til óefað liina beztn
vörn og ódýrnstu í samanborði við gæðin.
^ Fæst hjá kaupmönnum. 3*
grannþjóða vorra til eptirbreytni, en það
sem oss ber að leggja kapp á, erað fá til-
raunum komið á fót.
Aðaltilraunirnar Þurfa að vera gerðar á
hentugum stað, þar sem nóg er fyrir hendi
af hentugu landi, sem ódýrt er að vinna,
og þeim þarf að vera stjórnað af þekk-
ingu og áhuga má ekki skorta.
Sjálfsagt virðist að gera þessar aðaltil-
raunir hér sunnanlands, en á hvaða stað
þær eru gerðar, hefur 1 sjálfu sér ekki mik-
ið að þýða, ef staðurinn er hentugur; auð-
vitað geta orðið skiptar skoðanir um það,
hvar þær eigi að vera, en hitt vona eg,
að flestir, sem nokkuð skyn bera á sííkt,
geti orðið samdóma um það, að tilraun-
irnar eigi ekki að vera í R’eykjavík; til
þess vantar einkum hentugt land o. fl. —
að hafa þær þar sem svo hagar til, er einung-
is til þess að gera þær margfallt dýrari en
þær þyrftu að vera. Aðalatriðið, sem
þessar tilraunir eiga að fást við, er rækt-
un á innlendu grasfræi og þess ber þá um
leið að gæta, að þar sem tilraunirnar eru
framkvæmdar, sé kostur á að fá með litl-
um kostnaði nægilegt af hinum helztu gras-
frætegundum til að byrja með o. fl. þar
að lútandi. Þetta atriði er sérlega mikils-
vert, því takist það, að tá til muna rækt-
að af innlendu fræi, er stórt spor stigið í
framfaraáttina fyrir búnað vorn, og pd
fyrst er verulegra framfara að vænta í jarð-
rækt vorri.
En það er eitt, sem oss skortir til þess,
að nokkur nýbreytni til umbóta í jarðrækt
vorri komist á og það er verkleg kunn-
átta; úr þeirri vöntun er auðvelt að bæta
dálítið, og afamauðsynlegt, hvort sem
þessi áðurumgetna nýbreytni verður upp
tekin eða ekki, því skortur á verklegri
kunnáttu er eitt af því, sem tilfinnanlega
hefur staðið búnaði vorum fyrir framför-
um. Eg skal t. d. nefna piægingar — að
þær nái útbreiðslu, er þýðingarmikið at-
riði fyrir búnað vorn, og stórmikil breyt-
ing til umbóta, og að koma henni á er,
eða að minnsta kosti ætti að vera, talsvert
auðveldara en nýbreytnin með fræsáningu,
því að líkindum efast enginn um það, að
það er ódýrara að vinna með hestunum,
sem vér höfum nóg af, heldur en að nota
til heyvinnu dýra og lítt fáanlega vinnu-
krapta.
Embættismenn á þingi.
Eins og öllum er kunnugt, eiga að fara
fram kosningar til alþingis á næsta vori,
og verða þær kosningar mjög þýðingar-
miklar fyrir þjóðina, enda eru margir, sem
bera kvíðboga fyrir því, hvérnig þær muni
fara. I fyrra voru miklar æsingar víða í
sveitum um kosningarnar, því þá var verið
að deila um Hafnarstjórn og heimastjórn,
en sem betur fór, urðu heimastjórnarmenn
f meiri hluta, og því fengurn við von um
hina margþráðu heimastjórn. Nú er ekki
lengur að öllum Ifkindum deilt um þetta
atriði; þótt valtýsku flokksmennirnir sumir
séu ekki sem bezt ánægðir með úrslitin
frá síðasta þingi. En nú er annað, sem
keppnin verður um, og það er fíkn em-
bættismannanna að komast á þing við
næstu kosningar, og leikur mönnum grun-
ur á, að þeir muni hugsa sér að láta taka
fyrir launalögin upp á nýtt, og bæta kjör
sín. Það var mest áherzla lögð á Iauna-
lögin á fyrstu löggjafarþiiigum okkar, og
svo er smámsaman verið að lagfæra eitt
og annað embætiismönnum í hag sfðan;
en í sjálfu sér er önnur hætta enn lakari
en þetta, ef að meiri hluti þingmanna
verður úr embættismannaflokknum.
Þegar stjórnin er orðin innlend, þá
er gert ráð fyrir, að þingræðið verði meira
hjá okkur en hefur verið hingað til, en
til þess að það verði, þarf nieiri hluti
þingsins eða þingmannanna að vera óháð-
ur stjórninni, en embættismennirnir geta
ekki álitizt að vera henni óháðir, afþeirri
einföldu ástæðu, að það má víkja embætt-
ismönnum úr embætti án dóms, ef
stjórninni mislíkar eitthvað við þá, og get-
ur því verið hættuspil fyrir embættismenn
aðsetjasig algerlegaupp á móti henni, og
ef margir embættismenn eru þingmenn, eða
ef þingið er borið ofurliða af þingmönn-
um úr emhættismannaflokknum, þá geta
menn búizt við, að þingið beygi sig undir
vilja og vald stjórnarinnar, og þá verður
afleiðingin sú, að það er stjórnin ein, sem
ræður, en hefur þingið algerlega á sínu
valdi, og þá verðum við ver farnir í stjórn-
raálum vorum, en við erum nú. Og þetta
er hættan, sem nú vofir yfir okkur.
Eins og allir vita, er og hefur verið mik-
ið unnið að því, að koma embættismönn-
um á þing. Og nú kvað í ýmsum sveit-
um hvað kappsamlegast að því starfað, og
haft fyrir ástæðu, að þeir séu einu menn-
irnir hér á landi, sem séu færir um að
sitja á löggjafarþingi voru, og einu rnenn-
irnir, sem viti hvaða lög þurfi til þess að
lækna þjóðarmein vor og rétta við búskap-
inn til sjávar og sveita. En eins og öllum
gefur að skilja, vita þeir þetta ekki nema
í gegnurn þá menn, sem stunda þessar at-
vinnugreinar, og fara svo eptir áliti þeirra
með tillögur í þessum málum. Það er
jafnan viðkvæðið hjá embættismanna-
sinnum, þegar talað er um alþýðumann
| sem þingmannsefni, „að það sé hreinasta
hreyksli fyrir kjördæmið, að senda lftt eða
ómenntaðan mann á þing, þegar kjördæm-
ið eigi völ á mikilhæfum lærðum manni,
til þingmanns fyrir kjördæmið", og fara
þá að vitna í rit Páls Briems og fleiri um
menntunarástandið hjá okkur, þar sem
„íslenzka alþýðan sé ekki á hærra stigi en
tyrknesk alþýða“. Og svo er búið að berja
þetta inn í höfuðið á ýmsum úr alþýðu-
flokknum, að þeir eru farnir að missa
traustið á sjálfum' sér í því að hafa vit á
að hugsa um sinn eigin hag; og ef
öll alþýða vor missti þannig traustið á
sjálfri sér, þá erum við illa farnir sem þjóð,
en líklegast að þeir áminnstu rithöfundar
séu þá búnir að ná takmarki sínu, með
það, að geta einir ráðið og stjórnað allri
alþýðunni eptir sinni vild. Þeir hugsa sér
óefað að gera hana þá rlka og sæla með
kjör sín, en það getur líka brugðizt. Vér
verðum því að hafa það hugfast, að við
viljum vera sjálfstæðir menn og þjóð með
frjálsri alþýðu, sem hefur óbifanlegt traust
á sjálfri sér. En því miður er nú víða
farið að bera á því, að alþýðan eða megin-
þorri hennar er að verða háðari bæði auð-
valdi og embættisvaldinu. Þótt illt sé til
þess að vita, þá kom þetta talsvert í Ijós
á stöku stöðum við síðustu kosningar.
Aptur var í sumum sveitum sýndur frá-
bær dugnaður og sjálfstæði við kosning-
arnar, til dæmis hjá Húavetningum, þar
sem þeir höfðu flesta ríkismenn, em-
bættismenn og alla kaupmenn sýslunnar
á móti sér, og einhvern mikilhæfasta em-
bættismann landsins í boði á móti bónda
og unnu stóran sigur. Nú er Húnvetn-
ingum fullljóst, og mörgum fleirum, hvaða
erindi að embættismenn vorir eiga á næsta
þing. Það er nú altalað, að Páll Briem
ætli enn að reyna að komast að þmg-
mennsku hjá Húnvetningurn við næstu
kosningar. En almennt er því spáð, að
Húnvetningar muni ekki missa svo mikið
af sjálfstæði sínu þetta eina ár, að
þeir stuðli að því, að veikja þingræðið á
tnóti stjórninni. Og eg veit, að þegar
alþýðan á Islandi fer sjálf að hugsa um
málið, þá verður henni fulljóst, hver hætta
henni getur verið búin af því, að löggjaf-
arþing hennar sé meiri hluti embættismenn,
og þá sannar hi'tn það, hvort hún er
ekki á hærra menntastigi en tyrknesk al-
þýða. En einmitt nú við næstu kosning-
ingar, er teflt um þingbundna stjórn, þar
sem alþýðan ræður mestu í löggjafarþing-
inu, eða um stjórn með tóma embættis-
menn á þingi. Því að-auðvitað er, að hvort
sero verður ofan á, þá rná alþýðan, sem er
meiri hluti þjóðarinnar, lifa undir þeim
lögum, sem þing og stjórn skapa henni.
Það mun lengi elda eptir af því stjórnar-
fyrirkomulagi, sem við nú fáurn, og á því
alþýðan, sem ein getur ráðið þingkosn-
ingum ekki sökina nema á sjálfri sér, ef
illa fer. Það þarf ekki að óttast fyrir, að
lagafrumvörpin geti ekki verið vel úr garði
gerð, þótt þingmennirnir séu fleiri úr alþýðu-
og starfsmannaflokknum, þar eð stjórn-
in sjálf semur vandasömustu lagafrumvörp-
in, og svo má búast við, að allir þeir
konungkjörnu séu lærðir rnenn og líklega
embættismenn.
Eg vona að þú, Þjóðólfur minn, flytjir
þessar fáu línur lesendum þínum; þú hef-
ur lengi og vel barizt fyrir heimastjórninni
og unnið sigur, og leiðbeint alþýðunni í
því efm, og muntu enn leiðbeina henni
við kosnmgar.
Allraheilagramessu 1902.
Bóndi.