Þjóðólfur - 30.01.1903, Page 1

ft.
55. árg.
MuóÁu/á jMasufaAlTv
Útlendar fréttir.
-o--
Knnpmnnnnhöfn 14. janúar.
Vi'iieznelnmálið. Helztu tíðindin síðast-
liðinn rnánuð hafa verið viðskipti Þýzka-
lands og Englands við Venezuela. Undan-
farin 4 ár hefur þar sífelt geisað horgara-
stríð, og hafa útlendingar, sem þar eru
búsettir, orðið fyrir ýmsum skakkaföllum
í þessum óeirðum. Snemma í í. m. sendu
því bæði Þýzkalands og Englands stjórnir
samtímis Castro forseta skaðabótakröfu
fyrir tjón það, sem þýzkir og enskir þegn-
ar hefðu orðið fyrir, og skyldi henni full-
nægt innan sólarhrings frá birtingu henn-
ar. Þá er ekkert svar kom innan hins
tiltekna tíma, tóku ensk og þýzk herskip,
sem þar lágu fyrir landi, flota Venezuela,
sem reyndar var ekki nema 4 herskip.
Þan gáfust öll upp mótstöðulaust og skip-
verjar gengu á land upp, en tveim af
skipunum var sökktí sjó eptir fyrirmælum
þýzka flotaforingjans. I Caracas urðu
menn mjög æstir út af aðförum þessum,
og var öllum Englendingum og Þjóðverj-
um, er þar fundust, varpað í fangelsi, en
þó sleppt aptur innan skamms fyrir bæna-
stað sendiherra Bandaríkjanna. Múgur og
margmenni gekk í fylkingu um göturnar
með ópum og óhljóðum, og þýzki fáninn
var brenndur á báli. Castro forseti gaf
út ávarp til þegna sinna, þar sem hann
kvað Evrópuþjóðirnar (Engla og Þjóð-
verja) hafa beitt blóðugum rangindum, og
gæti Venezuela ekki þolað slíkt, heldur
yrði að hefjast handa og sýna rögg af sér.
Hann sendi nú einnig sendiherra Þjóð-
verja svar sitt upp á skaðabótakröfurnar,
og neitaði alveg að fullnægja þeim að
nokkru leyti. I Puerto Cabello náði múg-
urinn á vald sitt ensku gufuskipi og rak
hásetana á land, en Englendingar náðu
því reyndar aptur innan skamms. Þeir
kröfðust nú að yfirvöldin bæðu fyrirgefn-
ingar á þessu tiltæki; en er ekkert svar
kom, gerðu tvö herskip, þýzkt og enskt,
skothríð á kastalann í Puerto Cabello.
Nú bættist einnig Italía við og kom með
kröfur gegn Venezuela. Um þetta leyti
sneri Castro sér til Bowen, sendiherra
Bandaríkjanna, er tekizt hafði á hendur
að gæta bagsmuna Englendinga og Þjóð-
verja í Caracas, því að sendiherrarnir voru
farnir úr borginni, og bað hann að fara
þess á leit við Evrópuþjóðirnar, að gert
yrði út um misklíð þessa með gerðar-
dómi. Hann gerði það, en því var tekið
dauflega, einkanlega af Þýzkalandi. Tóku
nú Þjóðverjar og Englendingar öll skip
Venezuelastjórnar og settu herskipavörð
um strendur landsins til að stöðva sigl-
ingar þangað. Þegar Bandarfkin gengu
fastar eptir að fá svar upp á tilboðið um
gerðardóm, kom loks svar frá Englandi,
Þýzkalandi og Italíu, hverju í sínu lagi,
og voru þau ekki mótfallin gerðardómi
með vissum skilyrðum, t. d. að Roosevelt
forseti dæmdi; hafa þau sjálfsagt haft von
um, að Bandaríkin mundu þá finna sér
Reykjavík, föstudaginn 30. janúar 1903.
Jú 5.
skylt að stuðla að því, að dómnum yrði
fullnægt, og ef til vill hlaupa undir bagga
með Venezuela, ef vandræði yrðu með að
greiða skuldirnar. En Roosevelt neitaði að
dæma í máli þessu og vísaði þeim til al-
þjóðadómstólsins í Haag; það er í annað
skipti, sém Roosevelt forseti hvetur til að
sinna þessari stofnun; það var fyrir hans
tilstilli, að fyrsta málið kom fyrir Haag-
dómstólinn í sumar, málið milli Banda-
ríkjanna og Mexíkó. Evrópuveldin hafa
þá loks gengið að því fyrir sitt leyti, að
málið komi fyrir Haagdómsiólinn, en setja
þó ýms skilyrði, t. d. að fyrst verði að
greiða fé það, sem Venezuela hefur þegar
viðurkennt að skulda. Herskipavörzlunni
verður ekki létt fyr en samkomulag er
fengið. Hefur hún þegar valdið miklu
tjóni, og eru illar horfur, ef hún skyldi
vara lengi. Þjóðverjar hafa tekið um 50
venezuelönsk skip á höfninni í Puerto
Cabello og fundu í þeim 30,000 dollara,
er þeir slógu eign sinni á. Um áramótin
var útrunnið vopnahlé það, sem uppreisn-
armenn höfðu gert við stjórnina, og tóku
þeir þá þegar aptur til vopna, en hingað
til hefur stjórninni veitt betur. Eptir síð-
ustu fréttum að dæma er óvíst, hvort leit-
að verður til Haagdómstólsins með mál
þetta. Castro hefur að vísu gengið að
skilyrðum Evrópuveldanna, en hann hefur
falið Bowen Bandaríkjasendiherra sem fttll-
trúa Venezuelu að semja við sendiherra
Englands, Þýzkalands og Ítalíu á fundi í
Washington, en einungis ef það takist
ekki, skuli málinu vísað til gerðardómsins
í Haag. Þykir sumum kynlegt, að Evrópu-
veldin skuli láta útkljá mál þetta, sem þau
byrjuðu svo geyst, með sætt eða gerðar-
dómi. Ástæðan er víst að nokkru leyti
sú, að þau eru hálfsmeik um, að Banda-
rfkin mundu beita Monroekenningunni til
að veita Venezuela lið, ef berlega kæmi
til ófriðar. En auk þess eru Englending-
ar yfirleitt óánægðir með afskipti stjórnar-
innar af þessu máli, og jafnvel fylgismenn
hennar hafa látið í Ijósi óánægju sína yfir
þeim. Englendingar eru búnir að fá nóg
af Búastríðinu og langar ekki til að hleypa
sér aptur út í ófrið fyrst um sinn, og sízt
í bandalagi við Þýzkaland, sem þeir skoða
sem óvin sinn síðan á dögum Búastríðs-
ins. Skáldið Rudyard Kipling hefur sýnt
hvernig Englendingum er innanbrjósts við
Þjóðverja í níðkvæði, sem hann hefur ort
um þá; ávítar hann þar landa sína fyrir
að hjálpa fjandmanninum (Þýzkalandi) við
fjárheimtur, áðttr en þornað sé blóð kapp-
anna úr Búastríðinu, sem svívirtir hafi ver-
ið af Þjóðverjum. Það er jafnvel alls ekki
ólíklegt, að mál þetta hefði getað orðið
ráðaneytinu Balfour algerlega að falli, ef
því hefði verið haldið áfram á sama hátt
og það var byrjað, því að ráðaneytið stóð
þegar áður á völtum fótum, einkum vegna
fylgis síns við hin illræmdu skóialög, sem
loks voru samþykkt af þinginu 17. f. m.
Við allar aukakosningar, sem fram fóru
síðastl. ár beið stjórnin ósigur. Chamber-
lain hefur þvf einskis 1 að missa, þó hann
sé að heiman um þessar mundir. Hann
hefur valið sér hið góða hlutskiptið, að
fara sem friðarins engill til Suður-Afriku.
25. nóv. steig hann á skip í Portsmouth,
og rnánuði slðar lenti hann í Durban í
í Natal; var honum tekið þar með mikl-
um hátfðabrigðum. Hann hefur haldið
hverja ræðuna á fætur annari í borgum
þeim, sem hann hefur numið staðar f, og
prédikar þar óspart frið og jafnrétti. Hann
er nú kominn alla leið til Transwaal og
ætlar að kalla þar saman til fundar við
sig fulltrúa frá öllum stéttum til að ræða
um, hvernig bezt verði bætt úr hinum
bágborna hag landsins.
Borg'arastríðið í Marokkó. Síðan
snemma í haust hafa verið sífelldar óeirðir
í Marokkó. Soldáninn, Abdul Aziz, er
vinveittur Evrópumönnum. Hefur hann
farið að ráðum þeirra í ýmsu, verndað
kristniboða og gert ýmsar umbætur í ríki
sínu. En þessi nýbreytni mælist misjafn-
lega fyrir þar í landi, og hefur nú sfðast
orðið orsök til uppreisnar. Foringi upp-
reisnarmanna kallast Bu-Hamara, og þýð-
ir það spámaður eða eitthvað því um lfkt.
Hann hvetur alla til að ganga út í helgan
ófrið gegn hinum vantrúaða soldáni.
Ætlar hann annaðhvort sjálfur að gerast
soldán eða setja til valda eldri bróð-
ur soldáns, sem setið hefur í fangelsi af
því að hann stendur nær til ríkisstjórnar
en Abdul Aziz. Rétt fyrir jólin vann Bu-
Hamara mikinn sigur á soldáni, er missti
um 2000 manna í þeirri orustu og varð að
hörfa inn í höfuðborgina, Fez, með það
lið, sem hann hafði eptir, en uppreisnar-
menn nálguðust borgina. Bu-Hamara sett-
ist reyndar ekki strax um borgina, en nú
búast menn við, að innan skamms muni
til skarar skríða með honum og soldáni,
og þykir soldán eiga illt aðstöðu. Talað
hefur verið um, að England, Frakkland
og Spánn og jafnvel Italía, muni ætla að
taka f taumana, ef á þarf að halda. í
dag barst hraðfrétt um, að soldán hafi á
ný beðið ósigur og hafi að öllum líkind-
um flúið.
Æflntýri krónprinsessnnnar á Snxlnndi.
Rétt fyrir jólin barst sú fregn út um allan
heim, og þótti tíðindum sæta, að Lovísa
krónprinsessa í Saxlandi hefði flúið burt
frá manni sínum og ættingjum, og tekið
sér bólfestn í Genf með manni nokkrum
belgiskum, sem Giron heitir. Giron
þessi, sem kvað vera forkunnar fríður
sýnum, hafði verið kennari barna hennar
nokkra hríð og hafði fallið vel á með
honum og krónprinsessunni, en í byrjun
f. m. var honum vísað í burtu frá hirðinni,
því að krónprinsinn hafði komizt á snoðir
um samdráttinn. Rétt á eptir fór krón-
prinsessan til foreldra sinna í Salzburg, en
nóttinamilli n. ogi2. f. m. flúði húntilGenf.
I Salzburg hitti hún bróður sinn, Leopold
erkihertoga, og var líkt ástatt fyrir honum.
Hann hafði atsalað sér öllum réttindum
sem meðlimur austurrísku keisaraættar-
innar, með því að hann ætlaði að ganga
að eiga stúlku af borgarastétt, er Vilhelm-
ine Adamowicz heitir. Hann fylgdist
með systur sinni til Genf ásamt unnustu
sinni, og hafa þau öll búið saman í veit-
ingahúsi einu þar í borginni. Blaðamenn-
irnir hafa streymt að úr öllum áttum til
þess að hafa tal af þessum æfintýrahetjum,
og þeir, sem ekki hafa getað náð fundi
þeirra, hafa hver í kapp við annan logið
upp samræðum við þau til að setja í blöð-
in. Sagt er, að krónprinsessan hafi átt
mjög illa vist við hirðina, því að konung-
ur er ákaflega vandlætingasamur og þolir
engan veraldlegan gleðskap í nánd við
sig. Það voru ávallt hafðar stöðugar gæt-
ur á henni, og allt sem hún gerði, var
sagt konungi og krónprinsi, og henni jafn-
vel refsað, ef eitthvað þótti athugavert við
framferði hennar, en með því hún er glað-
lynd og frígeðja, þoldi hún illa þennan
aga. Svo kom þessi fríði barnakennari
til hirðarinnar og hann hefur sjálfsagt verið
llkari henni að skapferli en maður henn-
ar og aðrir venzlamenn. En það leið
ekki á löngu áður það vitnaðist, að þau
hneigðu hug hvort til annars. Segir krón-
prinsessan, að henni hafi þá verið nauð-
ugur einn kostur að flýja, þvf að bæði
við hirðina í Dresden og hjá foreldrum
sínum hafi henni einungis verið gefinn
kostur á að kjósa, hvort hún vildi heldur
ganga 1 klaustur eða vera sett á geð-
veikraspítala. Krónprinsessan er ólétt, og
kveður hún Giron vera valdan að því.
Nú hefur verið skipaður sérstakur dóm-
stóll til að dæma mál krónprinsessunnar,
og krefst krónprinsinn löglegs hjónaskiln-
aðar við hana, en á því eru ýms vand-
kvæði, því að þau eru kaþólsk og gefin
saman að kaþólskum sið, en kaþólska
kirkjan viðurkennir ekki hjónaskilnað; að
minnsta kosti þarf samþykki páfa til þess.
Þýzkaland. Loks er þá tolllagafrum-
varpid samþykkt í ríkisþinginu, en það
tókst þó einungis með því, að beita hinu
megnasta gerræði og rangsleitni við minni
hlutann. Eins og áður er getið, kom meiri
hlutinn því fram, að afnema atkvæða-
greiðslu með nafnakalli. En er það dugði
ekki og menn voru eigi að síður smeikir
um, að frv. yrði ekki útrætt, kom Kard-
orff með tillögu um, að frv. skyldi sam-
þykkt „en bloc“, þ. e. í einu lagi. Er þar
með girt fyrir, að unnt sé, að ræða um
hinar einstöku greinar frv. og greiða atkv.
um þær hverja út af fyrir sig. Minni hl.
kvað tillögu þessa vera brot á þingsköp-
unum og stjómarskránni, og spunnust út
af þvf ákafar umræður, er stóðu marga
daga, um það, hvort leyfa skyldi að bera
tillöguna undir atkvæði. Forsetinn varð
alltaf að vera að taka fram i fyrir ræðu-
mönnum; einu sinni hringdi hann svo á-
kaft, að forsetaklukkan sprakk; hávaðinn
varð stundum svo mikill, að ekki heyrðist
nokkurt orð og slíta varð fundi í miðju
kafi. En þegar þessum umræðum ætlaði
aldrei að linna, kom meiri hl. með aðra
tillögu álíka gerræðisfulla. Hún fór fram
á, að forseta væri 1 sjálfsvald sett, hvort
hann leyfði þingmanni að taka til máls
viðvíkjandi þingsköpunum, og ef hann
gerði það, mætti það ekki vera lengur en
5 mfnútur. Að lokum varð að skera um-
ræðurnar niður og tókst þá loksins að fá
samþykkta tillögu Kardorffs 2. des., ein-
mitt 50 árum eptir stjórnarskrárbrot Napo-
leons 3., og var þess getið í sumum blöð-
unum, að það hefði hittst vel á. Umræð-
urnar urðu þá svo ákafar, að varaforset-
inn annar, sem þá hafði forsæti, gat ekki
við neitt ráðið og fékk krampagrát, er
hann fór úr forsetasætinu. Hinn varafor-
setinn varð líka alveg ruglaður. Loks var
tolllagafrumvarpið samþykkt að morgni
hins 14. des. (kl. 4V2), þá er fundur hafði
staðið í 18V2 tíma kl.stund Sósíalisti einn
hélt þá ræðu í 8 stundir samfleytt. Sjálf-