Þjóðólfur - 20.02.1903, Blaðsíða 2

3°
því blaði fyrir undirtektirnar. En ætli
þessu sé ekki líkt farið um fleiri, sem
nú gaspra hæst um friðinn og sam-
komulagið, þótt »Þjóðv.« einn kveði
upp úr. Skúli Th. hefur fyr orðið
opinskárri, en flokkur hans þefði kosið.
[Niðurl. í aukablaði]. ,. ,
A. A.
Elskið friðinn!
Eg skal fyrst leyfa mér að gefa þess í
fréttaskyni, að eg hef í haust haldið tvö
leiðarþing, annað f Fáskrúðsfirði og hitt í
Breiðdal, en hið þriðja er eg hafði ákveð-
ið 8. nóv. á Djúpavogi fyrirfórst vegna
veðurs og vatnavaxta. Á þessum leiðar-
þingum skýrði eg frá öilum þeim roálum,
er alþing hafði til meðferðar í sumar og
gerði grein fyrir gangi og afdrifum hvers
rnáls sérstaklega. Mun öllum hafa þótt
þetta bæði fróðlegt og skemmtilegt, enda
töluverð nýlunda þar, sem leiðarþing hef-
ur aldrei fyr verið haldið í téðum hrepp-
um. Að endingu hvatti eg kjósendur til,
að athuga þau landsmál, er búast mætti
við, að lögð verði fyrir næsta alþing t. d.
landbúnaðarmálið, sjávarútveginn, sam-
göngumálið, um afnáni framtals á lausa-
fé, afnám manntalsþinga, hvalaveiðamálið,
llfsábyrgðarfélög o. fl., koma svo fram með
tillögur sínar á tilvonandi þingmálafundum
1 vor. Síðan hefur pólitíkin sofið sætt og
vært, og friður og ró hvllir yfir öllu, hún
liggur í einskonar vetrardvala, til að safna
nýjum kroptum undir nýjan leiðangur. Þó
hafa einstöku raddir heyrzt, t. d. hefur Jón
í Múla ritað í 43. tölublað „Austra" all-
merkilega grein, sem virðist eiga að vera
trúarjátning allra þeirra, sem bjóða sig
fram til þings við næstu kosningar; hún
er eins og lög gera ráð fyrir — í þremur
greinum, en engin þeirra hljóðar urn gömlu
þrenninguna, en í þess stað um þingræði,
heiðarleik og fjárhagsmál. Þetta er að
vísu góð þrenning, og getur átt allvel við
f hinum pólitisku fræðum, og yfirleitt er
greinin vel rituð, en í henni er lítið ann-
að en það, sem blöðin hafa haldið fram,
ogsem heimastjórnarflokkurinn lagði mesta
áherzlu á í ávarpi til hinnar íslenzku þjóð-
ar í sumar. Þó er þar að minnsta kosti
ein ný kenning og hún er sú: að tæma
algerlega viðlagasjóðinn, og alli lánstraust
landsins, og að því loknu smella tollum og
sköttum á þjóðína. Hvað viðlagásjóðínn
snertir, þá er nú smámsaman verið að
höggva skarð í hann, því þegar tekjur
landsins ekki hrökkva til að borga útgjöld-
in, þá er að hlaupa 1 viðlagasjóðinn; þetta
hefur verið yfir sum fjárhagstfmabil frá
130—150 þúsund krónur, svo það er eng-
in hætta á, að hann mygli sér til minkun-
ar. Að tæma aigerlega lánstraust landsins
er búhnykkur, sem eg get ekki fellt mig
við, og svo mikið er víst, að eigi er sá
bóndi talinn hygginn, sem eyðir fyrst öllu
sínu vaxtafé, og tekur svo lán meðan
hann getur fengið það. Mundi eigi hyggi
legra, að lofa landinu að eiga ofurlítið
eptir af lánstraustinu, en auka heldurtekj-
urnar með því, að fækka dálítið óþörfum
bitlingum, sem ár eptir ár standa í fjár-
lögunum þjóðinni til lítils sóma, og draga
ögn úr eptirlaunafarginu, sem þjóðin er
ávallt óánægð með og óskar stöðugt lag-
færingar á.
Friðurinn og lognið af Akureyrj hefur
borizt hingað með norðanáttinni, sem ver-
ið hefur hér að undanförnu. Þessari send-
ingu fagna flestir, því allir elska lognið
og friðinn, einkum ef stormar hafa lengi
gengið og einn er eg af þeim; en þó fæ
eg eigi betur séð, en pólitiskur friður geti
líka orðið fullmikill og þá ef til vill hættu-
legur. Það er t. d. ekki hyggilegt, að
horfa á það þegjandi og aðgerðarlaus, að
verk þingsins frá í sumar sé eyðilagt, og
að engu gert, það verk sem kostað hefur
þjóðina meira en 20 ára stríð og afarmik-
ið fé. Eg veit að vísu, að það muni ekki
heldur vera meiningin með þennan Akur-
eyrarfrið, en meðan vér höfum bæði opin-
bera og eigi opinbera mótstöðumenn í
stjórnarskrármálinu óg máske fleiri málum,
er varðar þjóðina afarmiklu, þá tjáir eigi,
að getast upp og beiðast friðar, enda þó
maður elski hann, þvf takmarkinu verðum
vér að ná, annaðhvort með blíðu eða stríðu.
Máli mínti til sönnunar, skal eg geta þess,
að þegar búið Var að samþykkja stjórnar-
skrárbreytinguna í neðri deild í sumar, þá
leggur hin rangskreiða „Isafold" frá landi
í leiðangur móti heimastjórnarflokknum á
dreka þeim hinum mikla, er hinn víðfrægi
Valtýr höfðingi stýrði forðum, drekinn var
sagður alskipaður hraustum drengjum, en
einkum má þar tilnefna tvo berserki, hét
annar Hávarður höggvandi, en hinn Atli
hinn rammi, þeir voru stafnbúar og sóttu
hart fram, hjuggu og lögðu á báðarhend-
ur til heimastj.flokksins, sem varðist hraust-
lega og hopaði hvergi á hæli, enda bitu
hann eigi járn berserkjanna, þvf hann var
klæddur heimastjórnarbrynju og girtur
frelsissyerði fósturjarðarinnar;sáu þá dreka-
búar eigi annað Vænna, en hætta leiðangr-
inum í svipinn, og var þá drekanum stýrt
beint í suðui, og var það mál manna, að
hann ætti að sigla suður í heim, að leita
uppi dverga tvo svo haga, er smíðað gætu
vopn þau, sem bitu á brynju heimastjórn-
arflokksins. Síðan hefur ekkert frétzt til
drekans mikla né berserkjanna, en ætlun
sumra er það, að hann muni hafa lent í
hafvillum og flækst inn í eitthvert nýtt
lognbelti, sem lagst hefur kringum lönd
öll, eins og Miðgarðsormurinn forðum, og
þar muni hann liggja logndauður til Ragna-
rökkurs. En þrátt fyrir það kvað von
á dvergunum, með vopn það, ergui/nefn-
ist, og það fullyrða fróðustu menn, að það
sé hið langbitrasta vopn, sem heímurinn
eigi nú til í eigu sinni, þegar því sé vit-
urlega beitt, en ekki treysta vísindamenn
sér, að leysa úr þeirri spurningu, hvort
það muni bíta á heimastjórnarbrynjuna.
I öðru lagi siglir ofurhuginn E. Bene-
diktsson jafnt láð sem lög á lekafleytu
þeirri, seip hann nefnir „Nývaltýsku", Qg
siglir fullum seglum, þó gefi á bæði borð.
Hann stefnir í norður og hyggst að „inn-
taka“ höfuðstað íslands fyrst, og síðan allt
landið, rífa svo íslandsráðgjafann út úr
ríkisráðinu og gera hann að jarli eða kon
ungi yfir Islandi. Það er eigi gott að segja,
hvað þessum fullhuga tekst og svo miki<)
er víst, að enginn hefur enn yogað, að
leggja að fleytunni hans, þó hún sé bæði
gömul og fúin. í þriðja lagi þeysir meist-
ari Eiríkur Magnússon fram á hinn póli-
tiska vígvöll og fer svo mikinn, að flest
hrekkur fyrir og hefur enginn ráðizt í gegn
honum nema Skapti Jósepsson, enda er
hann talinn tröll að burðum, en sökum
elli er hætt við hann mæðist á sprettinum.
Það virðist meining meistarans, að kippa
þeirri meinloku úr kolli Dana, að ráðgjafi
Islands þurfi að bera hin sérstöku málefni
Islands fram fyrir konunginn í ríkisráðinu,
en hætt er við, að það gangi lítið betur,
en að ná heiðninni forðum úr hausnum á
Þór.
Af þessu framansagða er auðséð, að nú
er lítil friðarvon. Eg fæ eigi betur séð,
en hér sé um tvo kosti að ræða. Annar
sá, að gefast upp og beiðast friðar, en hinn,
að ganga fram og berjast, sem eg álít
miklu myndarlegra, með því líka, að
heimastjórnarflokkurinn frá í sumar mun
hvergi hopa á hælí, þegar um velferð fóst
urjarðarinnar er að ræða; eg hefi meira
að segja mikla ástæðu til aðætla, að allir
þeir sem óhikandi gieiddu atkvæði með
stjórnarskrárbreytingunni í sumar, þeir
mundu gera það einnig næst, ef þeir ættu
kost á því, en það er undir kjósendunum
komið. Þó vér elskum friðinn, þá verð-
um vér samt sem áður með djörfung og
fúllri einurð, að verja gerðir vorar ogeigi
láta eyðileggja þá frelsisbyggingu, er vér
unnum að í sumar og sem vér að sumri
ætlum aðgera svo tráusta, að hvorki dvergv
ar fié nokkur töfrakraptur fái'hehrii grand-
að, og að í skjóli hennar blómgist friður,
og eining, djörfung, drenglyndi óg allar
þær dyggðir, sem fleygja þjóðunum fram
til fullkomnunar og farsældar. —
Þverhamri 12. jan. 1903,
Ari Brynjólfsson.
Sjónleikar.
F~
Leikfélag bæjarins hefur nú síðast leik-
ið hið nýja leikrit Indriða Einarssonar
„Skipið sekkur", og hefur aðsóknin
að leik þessum verið mjög mikil þau 4
kveld, er hann hefur verið leikinn. Mun
þetta ekki eingöngu stafa af því, að leik-
urinn er fslenzkur, þótt það sé reyndar
þungt á metunum, heldur af því, að öllum
þorra manna þykir leikurinn góður, og
margir eru enda stórhrifirir af honum. Það
má og vel vera, að hann sé einna skárstur
þeirra leikrita, er Indriði hefur hingað til
sarnið, en það út af fyrir sig er engin sönn-
un þess, að leikurinn sé ágætur. Aðalefni
hans er í stuttu máli þetta: Drykkjugjarn
og óspilunarsamur verzlunarstjóri, Johnsen
að nafni, hefur kvænzt til fjár, og
sóað eignum konu sinnar, en haldið hana
hart og jafnan verið vondur við hana. Þau
eiga eina dóttur barna Brynhildi. Áður
en frú Johnsen giptist hafði hún ást á
Hjálmari nokkrum og þau hvort á öðru.
En hann lét það aldrei beinlínis í ljósi
við hana, og svo giptist hún Johnsen, til
að sýna að.hún gæti verið án Hjálmars,
úr því að henni leiddist eptir bónorði
hans. En hann hætti við nám, varð að
eins cand. phil. og fór að búa upp f sveit
með ráðskonu (?), því að hann kvæntist
ekki, syrgði ávallt Reykjavíkurrósina sína.
En svo kemur hann eptir mörg ár (um
20?) til bæjarins norðan úr Iandi með 6
gráa hesta til reiðar, og gengur rakleiðis
heim til frú Johnsén, þó ekki án þess, að
láta vita um heimsókn sína áður. Og und
ir eins og þau hafa heilsazt eru þau kom-
in út í ástamál, og tala um fyrri daga, og
það er síðan hefur á dagana drifið. Bryn-
hildur dóttir hennar hefur þá trúlofazt í
þessum svifum ungu læknisefni, en John-
sen er fullur að slarka einhversstaðar inn
við ár, kemur fullur heim og ætlar að berja
konuna, en samt fer hann og hún á dans-
leik í klúbbnum (Reykjavíkurklúbbnum)
um kveldið, og þar „fjollar" hann, en frú-
in danzar við Hjálmar, og veitir honum
leyfi til að koma heim til sín um nóttina
eptir dansinn, til áð ráðgast um, hvað
gera skuli, en Johnsen leggur á stað til
veiða upp á heiðar. Hún veit, að Johnsen
er kominn á heljarþremina, og muni verða
að fara frá Verzluninni. Honum mistekst
einnig að fá lán hjá nízkum vini sínum
Thorkelín nokkrum, steinolíukauprnanni.
Og það hjálpar ekki þótt hálfbróðir frú-
arinnar, Einar nokkur, sera er við verzlun-
ina hjá Johnsen, leggi sig í líma til að bjarga
mági sínum. Rétt á eptir að Johnsen fer
af dansleiknum fullur um miðja nótt með
skotvopn sín upp á heiðar, fer Hjálmar
að hitta frúna, en unnusti Brynhildar og
nokkrir með honum taka bát, og ætla að
sigla sér til skemmtunar eptir „ballið“, en
það hvessir sviplega og bátnum hvolfir.
Unnusti Brynhildar drukknar, og er bor-
inn heim til móður hennar, meðan hún
situr á tali við Hjálmar og lofar honum
hálft um hálft að strjúka með honum norð-
ur. Svo kemur hinn sviplegi dauðdagi
Kristjáns, og bréf utanlands frá að John-
sen sé settur frá verzluninni. Svo talast
þær mæðgurnar við, og móðirin heldur
fast við áform sitt að fara með Hjálmari,
þrátt fyrir allt, en ákveður svo allt í einu
að fara hvergi, þá er dóttir hennar segir
henni, að hún ætli að vera kyr á heimil-
inu, og taka á sig þá byrði, er móðir
hennar hafi varpað af sér. Johnsen ætlar
svo að skjóta sig, er hann veit um, að
hann er settur frá verzlunarforstöðunni,
og getur ekki borgað skuld sína við eig-
anda verzlunarinnar, en mágur hans kem-
ur í veg fyrir það, og fær hann til að fara
til Ameríku þá þegar, en Einar tekur við
forstöðu verzlunarinnar, og lofar að taka
Brynhildi til skripta í búðinni. Leikurinn
endar á því, að Johnsen „stingur at“ til
Ameriku, hefur stuttar kveðjur við konu
sína, og segir henni að sækja þegar um
skilnað, en hún festir samt rós í hnappa-
gat hans um leið og hanú fer.
Sem lýsipg á íslenzku nútíðarlífierlít-
ið.í leikinn varið. Það er ekkert eða sár-
fátt í honúfn sérkennilegt fyrir íslenzkt
þjóðlíf, gæti alveg eins verið danskur,
þýzkur eða eriskur, að undanskildum
mörgu reiðhestunum hans Hjálmars.
Það er allt og sumt. Og sumt í leikn-
um er allóeðlilegt, og byggingin ekki sem
allra föstust eða samkvæmust. En hann
fer allvel á leiksviði, þvf að Indriði hefur
gott auga fyrir því atriðL Qg margt í
leiknum er vel sagt og aljskáldlega, t. d.
í samtali þeirra Hjálmars og frú Johnsen.
Og þá er meta skal kostina, og gallana
hlutdrægnislaust og tekið er tillit til þess,
hve leikritaskáldskapur er hér á lágu stigi,
verður ekki annað sagt með sanngirni, en
að höf. hafi tekiztvonum framarmeð þenn-
an leik sinn, og að hann eigi miklu frem-
ur skilið viðurkenningu en vanþökk fyrir
hann, þótt ekki geti komið til nokkurra
rnála að setja hann á bekk með fremstu nú-
tíðarleikritum nágrannaþjóðanna, eins og
sumir hrifnir áhorfendur hafa jafnvel látið
sér um munn fara. Slík fjarstæða nær
auðvitað ekki nokkurri átt. En ieikurinn
er góðra gjalda verður yfirleitt, og réttara
að líta meir á kostina, en berja mjög í
brestina, enda eru smíðalýtin sjáanleg án
þess hverjum manni, sem með rólegri
íhugun og ofurlítilli „kritik" athugar leik-
inn vandlega. Og er Indriða það enginn
vansi, þótt hann hafi ekki smíðað néitt
frábaertlistaverk, því að þaðauðnast fáum.
Málið á leiknum er lítt vandað og all
óíslenzkulegt víðast hvar.
Um leikendurna er ekki margt að segja.
Flestir leika fremur laglega og enginn illa.
Það er svona miðlungsframmistaða yfir-
leitt. Frk. Gunnþórunn hefur vandamesta
hlutverkið (frú Johnsen) og fer mjög vel
með það að vanda, því að hún leikur á-
vallt betur en 1 meðallagi og opt ágætlega,
I þessum leik er það í betra lagi, jafn-
vel frekar, Annarstaðar t. d. í „Heimkom-
unni" og „Paradfsinni", lá hlutverkið
samt betur fyrir frk. G., en í þessum leik.
Hið viðkvæma, veiklaða ög dréymancli
tilfinningalíf, á hún töluvert erfiðara með
að sýna, en sterkar, þróttmiklar geðshrær-
ingar, blandaðar þótta, háði og fyrirlitn-
ingu. I slfkum hlutverkum tekst henni
opt ágætlega. Helgi Helgason leikur einn-
ig Hjálmar furðuvel.
Eptir því sem leikur þessi hefur verið
sóttur hingað til má búast við, að hann
verði heillaþúfa fyrir félagið. Og er vel
að svo verður. En undarlega má þeim
mönnura verá varið, sem ekki geta tára
bundizt í leikhúsinu, er þeir sjá þennan
sorgarleik.
Nýjar bækur
sendar Þjóðólfi frá „det nordiske For-
lag“ í Kaupm.höfn.
Den döde Fos. En Historie fra Ödemar-
ken. Eptir Per Hallström (16. bindi
af ritsafninu „det nordiske Bibliotek").
Saga þessi gerist lengst upp til fjalla í
Norður-Svíþjóð, þar sem „náttúran talar
ein við sjálfa sig“. Aðalhetjan er maður,
sem færst hefur margt í fang, verður gjald-
þrota og kemst í volæði, en lifir þó í von-
inni um auð og allsnægtir, með því að reisa
sögunarmylriu upp f fjÖHúnum og breyta
farvegi árinnar, sem á að fleyta viðnum
til sjávar, og það tekst honum. Hvérfur
við það hár foss, er var f ánni, og þykist
þá maðurinn hafa sigrað alla örðugleika,
og hyggur ána skipgenga til sjávar, fer á
bát niður eptir henni til að sannfæra alla
um stórvirki sitt, e,n á miðri leið afsegja
fylgdarmenn hans að fýlgja honum lengra,
því að fossarnir neðar í ánni hafi ekki
breytzt, en hann vill ekki hlusta á þá og
heldur áfram, og ferst hann á þeirri leið.
Saga þessi er vel rituð, og á að sýna, að
mennirnir géti ekki gert sér náttúruöflin
undirgefin nema með viti og hyggindum, én
refsidómur komi yfir hvern þann, er fyr-
irhyggjulaust og með yfirlæti ætli sér að
raska hinni venjulegu upphaflegu rás hlut-
anna. Náttúrulýsingarnar í bókinni eru
mjög góðar og lyndiseinkunnir hinna fáu
íbúa þar í fjöllunum eru látnar standa í
nánu sambandi og samræmi við hina hrika-
legu, einmanalegu náttúru, er hefur mót-