Þjóðólfur - 27.02.1903, Blaðsíða 1

55. árg.
Reykjavík, föstudaginn 27. febrúar 19 03.
M 9.
MuóÁidl jMaSujaAMv
Ofna og eldavélar
s e 1 u r
Kristján Þorgrímsson.
Bankastofnunin
fyrirhugaða.
Síðan þeir Arntzen og Warburg
fengu einkaleyfi til bankastofnunar hér
á landi næstliðið haust, hefur ekkert
lífsmark sézt í þá átt, að þeir ætli sér
í raun og veru að nota þessa heim-
ild, því að ekki verður það talið, þótt
þeir samkvæmt „stórabanka“lögunum
hafi gert íslendingum kost á, að skrifa
sig fyrir hlutum í bankanum. Sá frest-
ur er liðinn 31. marz næstk. Og er
mælt, að enginn hafi enn látið skrá
sig, jafnvel ekki Valtýingar. Þeir virð-
ast nú vera farnir að finna þefinn af
því, að banki þessi spinni ekki silki,
ef hann fær ekki frekari hlunnindi, en
hann hefur nú. Þeir eru því alveg
hættir að skoða hann sem gróðafyrir-
tæki. En helztu burgeisar þeirra vilja
gjarnan komast í ætið á annanhátt, en
með því að leggja fé til. Það er full-
yrt, að 3—4 forkólfar þeirra keppi nú
um bankastjóratignina við þennan nýja
banka. Og væri leitt, ef þetta kapp-
hlaup skyfdi verða þeim að sundur-
þykkjuefni. Hver veit nema á þeim
sannist málshátturinn: „Þá er ölið er
af könnunni er vinskapurinn úti".
Margir eru þeir, sem þykjast jafn-rétt-
háir til að öðlast embætti við bank-
ann. En hverjir hlutskarpastir verða
er ekki unnt að segja. Það getur vel
verið, að þeir Arntzen og Warburg
skjóti þeim ref fyrir rass, er þeir koma
bljúgir og blíðir með umsóknarskjölin,
og láti engan þessara herra fá áheyrn.
En hitt er saint líklegra, að sá eða
þeir, sem hnossið hljóta, öðlist það
að eins með því skilyrði, að þeir skuld-
bindi sig til að vinna að því af ítrasta
megni, að Warburgsbankinn fái nú
þegar á næsta þingi aukin hlunnindi,
miklu rífari seðlaútgáfurétt, en hann
hefur nú og helzt landsbankann í þokka-
bót, því að því markmiði og engu
'óðru stefnir stofnun þessa Warburgs-
banka, ef hann á annað borð verður
settur hér á stofn. Það er enginn
minnsti vafi á því. Og það er ekki
hætt við öðru, en að valtýsku for-
kóifarnir leggi sig enn í líma fyrir
þetta óskabarn þeirra, og geri ekki
fylgi sitt við það endasleppt.
Ástæðan fyrir því, að svo hljótt
hefur verið yfir þessari fyrirhuguðu
bankastofnun til þessa, og að éngar
ráðstafanir hafa enn verið gerðar til
að útvega hér hús o. s. frv.,er sú, að
það a að bíða eþtir þzn, hvernigþing-
kosningarnar fara í vor. Falli þær
Valtýingum í vil, svo að þeir verði í
meiri hluta, þá mun sannast hvað uppi
verður á teningnum á þingi í sumar:
breyting á bankalögunum með aukn-
um hlunnindum fyrir Warburgs-bank-
ann, og að líkindum niðurlagning
landsbankans, sem Valtýingar hafa
stöðugt verið að reyna að koma fyr-
ir kattarnef, þótt þeir neyddust til að
lýsa öðru yfir á síðasta þingi, af því
að þeir höfðu ekki afl atkvæða til að
vinna landsbankanum geig. Kosning-
arnar í fyrra vor féllu svo, og það var
svo eindreginn vilji þjóðarinnar, að
landsbankinn skyldi standa óhaggaður
við hlið hins, að Valtýingar þorðu ekki
að æmta né skræmta á þinginu. En
hitt er eins víst, að Warburg hugsaði
sér til hreyfings þa, ef kosningarnar
hefðu gengiðþeim fvil. Þeir félagarvoru
svo „spenntir" fyrir þeim, að þeir
lögðu fyrir menn að senda þeimhrað-
fregnir utn kosningaúrslitin í hverju
héraði landsins.
En þa brugðust vonirnar algerlega.
Það má því geta nærri, hvort áhuginn
er nú minni hjá þeim og fylgifiskum
þeirra á því, hvernig kosningarnar muni
ganga, enda hefur aldvei verið jafn-
mikill viðbúnaður af hálfu Valtýinga
til að ná meiri hluta á þing, eins og
nú, aldrei jafnmikill undirróður og
ærslagangur. Þeir vita hvað við ligg-
ur. Það er ekki vegna stjórnarskrár-
málsins, sem þessi spenningur er í
mönnunum. Þeir munu naumast hugsa
til annars. en að samþykkja það ó-
breytt, þótt þeir láti líklega við hina
svonefndu „Landvarnarmenn" til að
ánetja þá til kosningafylgis, en gabba
þá svo sem þussa, þegar þeir eru
búnir að hafa gott af þeim í kosninga-
baráttunni. Og er „L.v.m." það hæfi-
legt, úr þvf að þeir ætla sér að slá
pjönkum sínum saman við þessháttar
fólk og fela sig forsjá þess. Það hef-
ur engan svikið hingað til, eða hitt
þó heldur.
Það er því alls ekki stjórnarskrár-
málið, eða forlög þess, sem er efst á
baugi í valtýska liðinu við væntan-
lega kosningabaráttu í vor, heldur það
mál, sem mest logn hefur hvílt yfir
nú upp á síðkastið, og það er banka-
malið. Það er málið, sem Valtýing-
ar hafa í bakhöndinni Það á að
„lagfœra“ það á næsta þingi, laga
skekkjuna, sem á því varð 1901, þá
er sá „óhappafleygur", sem ísafold þá
kallaði, komst inn í það, að lands-
bankinn skyldi standa við hlið hluta-
bankans. Skyldi það ekki vera dýr-
mætt, að verða svo liðsterkur á næsta
þingi, að geta kippt þessum „óhappa-
fleyg" aptur burtu úr lögunum! Þá
væri Warburg skemmt og Valtýing-
ar hefðu þá loks áunnið það, sem
þeir hafa ávallt verið að streitast við,
að leggja alla peningaverzlun í land-
inu undir útlendan banka-, fá útlend-
ingum í hendur einveldi í peninga-
málum landsins, en afhenda þeim með
húð og hári þá peningastofnun, er
landið sjálft á. Þetta er einn aðal-
þátturinn, og einhver sá allra sterkasti
í valtýsku pólitíkinni, enda í fullu sam-
ræmi við alla þá stefnu. Þetta þykir
nýja sambandsliðinu þeirra „landvarn-
armönnunum" ekkert athugavert eða
ískyggilegt. Þeir sjá hvergi neina
hættu fyrir sjálfstæði landsins nema
í rfkisráðinu. En að landið verði fjár-
hagslega háð og bundið á klafa við
erlent peningaokurseinveldi alla sína
tíð, það er ekkert ísjárvert. Nei, síð-
ur en svo. Bara að íslandsráðgjafi
komi aldrei í ríkisráðið, þá stendur
alveg á sama, þótt fjármál landsins og
löggjöfin öll liggi undir stöðugum auð-
valdsáhrifum frá hálfu þeirrar stofnun-
ar, er eingöngu hugsar um að skara
eld að sinni eigin köku og sinna gæð-
inga. Og engin spilling er verri en
sú fyrir nokkra þjóð, en sú spilling,
er leiðir af áhrifum ófyrirleitins auð-
valds á fulltrúa. þjóðarinnar og þjóð-
ina í heild sinni. Og sú spilling get-
ur fest svo djúpar rætur, að hún verði
alls ekki upprætt. Jafnvel á síðustu
árum hefur ekki verið laust við, að
bólað hafi á þessari spillingu á þingi,
bæði f hlutabankamálinu og landhelg-
issölumálinu. Og enn er þó enginn
„stóri banki" kominn á fót, engin ein-
völd útlend peningastotnun. Hvað
mun þá síðar verða? Hversu sjálf-
stæðir munum vér íslendingar verða í
fjármálastjórn vorri, þá er fram líða
stundir, og landsbankinn er horfinn,
en öll peningaforráðin komin í hend-
ur hlutabankans ? Þá verður ekki rík-
isráðssetan erfiðasta og hættulegasta
okið, sem þjóð vor á undir að búa.
Þá verður sjálfstæði vort hneppt í
annan haldbetri og sárari fjötur. En
þá er seint að sjá það. Og við það
ok verður erfitt að losast.
Bankamálið er að voru áliti langí-
skyggilegasta málið, sem nú er á dag-
skrá, eða getur orðið það í afleiðing-
um sínum, ef þjóðin hefur ekki vit
eða vilja til að sjá fótum sínum for-
ráð. Sumir kunna að ætla, að það
sé nóg trygging, að valtýsku þing-
mannaefnin í vor séu látin vinjia eins-
konar eið að því upp á „æruogsam-
vizku", að þeir skuli ekki á þe.ssu
kjörtímabili gefa atkvæði með því, að
leggja niður landsbankann og afhenda
hann hlutabankanum, eða veita hluta-
bankanum meiri hlunnindi, en hann
hefur nú. En það er til lítils að reiða
sig á slík loforð, að minnsta kosti hjá
þeim, sem kunnir eru sem gegnsósað-
ir Warburgsliðar. Það er svo hægt
að smjúga frá slíkum loforðum, með
ýmsum útúrdúrum og afsökunum í
þeirri von, að það gleymist, hverju
mennirnir hafa lofað. Kjósendur geta
því alls ekki trúað þeim þingmanna-
efnum, sem kunnir eru að stæku með-
haldi með Warburgsbankanum, hvort
heldur sem það stafar af matarást,
skammsýni eða öðru verra. Það skipt-
ir ekki svo miklu.
Hin ýyrirkugaða bankastofnun og
bankamalið í heild sinni verður að
vera eitt með allra fremstu malum á
kosningaþrógramminu í vor samhliða
stjornarskrarmálinu, engu síður.
Eins og mönnum er kunnugt, hefur
allur þorri heimastjórnarmanna frá önd-
verðu eindregið stutt landsbankann, en
barizt á móti niðurlagning hans og
einveldi hlutabankans. Þjóðin á því
að vísu að ganga, að menn úr þeim
flokki muni halda þeirri sömu stefnu
óbrjálaðri á þingi. Hún getur öruggt
reitt sig á þá í því máli.
Það er annars ákaflega undarlegt,
hve miklu kappi, mikilli harðneskju
hefur verið beitt af hálfu Valtýinga,
til að ryðja hlutabankanum braut. í
engu öðru landi mundu landsins eigin
synir hafa tekið höndum saman við
erlenda fjárgróðamenn, til að svipta
sitt eigið land, svipta peningastofnun
þá, er landið á, hinum afarmikilsverðu
hlunnindum af seðlaútgáfuréttinum, og
fá hann erlendum mönnum í hendur.
Þetta er eitthvert hið allra sorglegasta
tákn tímanna á þessum síðustu árum,
og sá svarti blettur verður aldrei af-
þveginn. Þessi aðferð réttlætist ekki
við það, að landsbankinn hefurhaft ófull-
nægjandi fjármagn handa á milli, því
að það var ekkert auðveldara, en að
breyta fyrirkomulagi hans, efla hann
með lántöku og veita honum leyfi til
seðlaútgáfu í réttu hlutfalli við fyrir-
liggjandi gullforða. En þetta mátti
ekki heyrast nefnt á nafn hjá valtýsku
vitringunum, er var illa við banka-
stjórann, sem pólitiskan mótstöðumann
sinn og létu óvildina gegn honum bitna
á stofnun þeirri, er hann veitti forstöðu.
Skaðsamlegri og ranghverfari pólitík
er víst varla unnt að hugsa sér. Og
eptir þessu er allt annað þeim megin.
Nú er ekkert um annað að gera, en
ná í völdin, ná í sínar hendur yfir-
stjórn landsins og um leið stjórn hluta-
bankans. Þá hyggja þeir, að þeir
geti fyrst stigið duglega á hnakka
mótstöðumanna sinna. En þá er bar-
áttunni er orðið svo háttað, er hún orð-
in skollaleikur einn, mjög viðsjárverð-
ur skollaleikur, þar sem teflt er af
blindu kappi um velferð lands og lýðs.
Þessvegna verða kjósendur til alþing-
is í vor, að gjalda varhugá við þeim
mönnum, sem þekktir eru að stæku
hlutabankafylgi, því að þeir verða
lausir á svellinu f stuðningi við lands-
bankann, er á þing kemur. Það sann-
ast.
Athugavert réttarástand.
Skoplegt gjafsóknarfargan.
Það mundi þykja saga til næsta bæjar,
annarstaðar en hér á landi, ef dómendur
í yfirrétti landsins færu að ásækja með
málaferlum ritstjóra opinberra blaða, fyrir
það að þau leyfa sér að minnast á úr-
skurði eða dóma réttarins á sama hátt og
allur almenningur dæmir um þá, en þó
algerlega hlutdrægnislaust án allra móðg-
unaryrða. Það er hrein og bein skylda
blaðanna, að geta um sllka dóma og úr-
skurði, sem almenning varða og skýra