Þjóðólfur - 11.04.1903, Blaðsíða 2

58
arflokksins svonefnda sem slíks. Það er ekki
annað en eðlileg og ómissandi fyrirhyggja
gagnvart beggjablandsfyrirliðnnum og
Reykjavíkurliði þeirra. Það væri heimsku-
legt andvaraleysi að trúa þeim mönnum
lengur, viðlíka gáfulegt og að trúa ekki
öðrum til að stela en þeim, sem aðvaraði
mann um það áður, tvímælalaust og und-
ir votta.
En sérstaklega er það siðferðisleg skylda
heimastjórnarmanna, sem borið haía bæði
málin, stjórnarskrármálið og bankamálið,
svo langt á leið til sigurs, að vaka og
starfa nú fram yfir næstu kosningar, enda
stendur nú bara á kollhríðinni.
Velvakandi.
Útlendar fréttir.
—o---
Kanpmannnhöfn 28. marz.
Danmörk. 24. þ. m. fóru fram kosn-
ingar á 7 mönnum í bæjarstjórn Kaup-
mannahafnar. Fóru þær svo, að hægri-
menn urðu ofan á með 2000 atkvæða
mun og komu öllum sínum mönnum að.
Furðar ýmsa á, að svona skyldi fara, en
ástæðan er líklega sú, að allmikið aí
vinstrimönnum hefur greitt atkvæði með
hægrimönnum við kosningar þessar, því
að margir þeirra eru orðnir óánægðir með
bandalagið við sósíalista og hafa heldur
viljað fá nokkra hægrimenn inn í bæjar-
stjórnina, heldur en að sósíalistar yrðu
þar í algerðum meiri hluta, svo að þeir
gætu orðið einráðir um öll fjármál bæj-
arins, þar sem þeir áður voru búnir að
koma einum af flokksbræðrum sínum inn
í fjármálaborgmeistaraembættið. En ept-
ir þessar kosningar eru sósíalistar ekki
nema 19 af 41 í bæjarstjórninni. Flinir
eru vinstrimenn og hægrimenn. Jafnvel
sum blöð vinstrimanna, svo sem »Danne-
brog« og »Köbenhavn« láta vel yfir úr-
slitum kosninga þessara. Það er jafnvel
ekki ólíklegt, að því er ráða má af þess-
um blöðum, að þeir vinstrimenn, er ekk-
ert vilja eiga saman við sósíalista að
sælda, muni skiljast frá þeim, sem halda
vilja bandalaginu við þá.
Noregur og Svíþjód. Fulltrúar beggja
ríkjanna, sem til þess voru valdir að ráðg-
ast um, hvort tiltækilegt væri að aðskilja
utanríkismál Noregs og Svíþjóðar og skipa
sérstaka sendiherra og verzlunarerindreka
(konsúla) fyrir hvort rfkið fyrir sig, hafa
nú komizt að þeirri niðurstöðu, að hvort
ríkið skuli hafa sérstaka verzlunarerind-
reka, en deilan um utanríkisstjórnina (skip-
un sendiherra og ráðherra) skuli fyrst um
sinn látin óútkljáð. Verða þessar tillögur
nú lagðar fyrir þing Norðmánna og Svía,
en enginn vafi þykir leika á,að þær muni
ná fram að ganga. Þetta mál hefur áð-
ur vakið töluverðan ríg milli ríkjanna og
má því ætla, að með þessu sé rutt úr
vegi verulegri tálmun fyrir bróðurlegri
samvinnu milli þeirra. Bæði í Noregi
og Svlþjóð eru menn almennt ánægðir
yfir þessum málalokum.
Finnland. Rússar halda stöðugt áfram
að beita ójöfnuði við Finna. Embættis-
mönnunum er vikið frá embætti hópum
saman, vegnaþess að þeir hafa ekki verið
svo auðsveipir, sem Rússastjórn hefur ósk-
að og ekki viljað fylgja fram ólöglegum
skipunum frá henni. Fyrir nokkru síðan
var lögreglustjórunum í n borgum vikið
frá embætti og mörgum dómurum óg nú
síðast hafa 43 prestar fengið sömu skil,
af því að þeir vildu ekki stuðla að varn-
arskylduútboðinu alræmda. Það er eng-
inn efi á þvf, að Rússastjórn ætlar sér
að gera Finnland algerlega rússneskt, en
Finnar seiglast á móti í lengstu lög án
þess að grípa til óyndisúrræða.
Bretland. Stjórnin stendur ávallt á
fremur veikum fótum, enda hefur hún
fátt sér til frægðar unnið, síðan hún kom
til valda. Hún hefur enn beðið ósigur
við nokkrar aukakosningar. Eini maður-
inn í henni, sem nokkuð kveður að, er
Chamberlain, enda byggjast allar vonir
hennar á honum, og það er jafnvel ekki
ólíklegt, að hann taki við stjórnarforust-
unni af Balfour innan skamms.
Stjórnin hefur fyrir skömmu lagt fyrir
þingið frumvarptil landbúnaðarlaga
fyrir Irland, sem bæta á úrhinubága
ástandi í írska landbúnaðinum, meðal
annars með því, að létta undir með mönn-
um að eignast ábúðaijarðir sínar, og er
mjög mikið fé veitt í því skyni. Frum-
varpi þessu hefur verið vel tekið af öll-
um flokkum, svo að gera má ráð fyrir,
að það nái fram að ganga.
Frakkland. Eins og að undanförnu vek-
ur viðureign stjórnarinnar við klerka-
s k ó 1 a n a og katólsku kirkjuna mesta
eptirtekt. 54 munkareglur hafa sótt til
þingsins um leyfi til þess, að fá skólá
sína viðurkennda af ríkinu. Nefnd sú,
sam skipuð var til þess, að fjalla um bæn-
arskrár þessar, bjó til þrjú lagafrumvörp
úr þeim og lagði til að fella þau öll.
Eitt af þessum frumvörpum er búið að
bera upp í þinginu. Mótstöðumenn stjórn-
arinnar vildu taka hverja umsókn út af
fyrir sig, en það varð úr, að öllum þeim
munkareglum, sem frumvarpið fjallaði
um, 25 að tölu, var synjað um leyfið í
einu lagi og hinu sama mega þær búast
við, sem eptir eru. Auðvitað eru klerk-
ar og allir þeirra fylgifiskar ákaflega
gramir út af þessu.
Auk skólamálsins á stjórnin einnig í
brösum við katólsku kirkjuna út af skip-
un biskupsembættanna. Stjórnin
þykist ein hafa rétt til þess, að skipa
menn í biskupsembættin, en staðfesting
páfa sé einungis formsök, en páfinn held-
ur því aptur á móti fram, að hann eigi
engu minna þar um að ráða en stjórnin.
Hvorugur málsaðila vill láta hlut sinn og
stjórnin hefur jafnvel haft í heitingum um,
að segja upp sáttmálanum við páfann, ef
klerkar og páfi hefðu ekki hægt um sig.
Þetta kom greinilegast í Ijós í ræðu, sem
Combes ráðaneytisforseti hélt, þá einn
þingmaður kom með uppástungu um það
í öldungadeildinni, að fella í burtu af fjár-
lögunum öll útgjöld til katólsku kirkjunn-
ar. Combes lagði til, að það yrði ekki
gert, en gat þess jafnframt, að ef klerka-
stéttin héldi áfram pólitiskum æsingum
og neitaði að viðurkenna yfirráð ríkisins,
þá mundi verða ógerlegt fyrir ríkið, að
halda sáttmálann við páfa og ef til vill
mundu þá þeir, sem óskuðu afnám hans
og algerðan aðskilnað ríkis og kirkju,
ekki þurfa lengi að bíða þess, að óskir
þeirra uppfylltust. Þessum ummælum
hans var vel tekið.
Frá Balkanskag-anum berast nú fá tíð-
indi. Óvíst er, hvort nokkuð verður úr
uppreisninni í Makedóníu núna í vor.
Munu menn ætla fyrst að sjá, hvernig
umbætur þær, sem gera á, gefast í fram-
kvæmdinni.
Stndentaóeirðfr. Það er venjulega ein-
ungis á Rússlandi, að getið er um stúd-
entaóeirðir, en nú eru einnig ungverskir
og spánskir stúdentar farnir að fara að
dæmi þeirra og hefja allmiklar óeirðir. Á
dánardegi Kossuths (20. marz) söfnuðust
um 1000 stúdentar umhverfis háskólann
í Buda-Pest og drógu upp sorgarfána.
Síðan gengu þeir undir fána og vöktu
uppnám fyrir framan hús þau, sem ekki
höfðu dregið upp fána. Lenti þeim sam-
an við lögregluna og sló í bardaga. Marg-
ir af stúdentum særðust og nokkrir dóu
skömmu síðar úr sárum. Nefnd af stúd-
entum fékk daginn eptir áheyrn hjá ráða-
neytisforsetanum Szell og kvartaði yfir
aðförum lögreglunnar og krafðist að lög-
reglustjóranum væri vikið frá. Szell kvaðst
mundu rannsaka mál þetta, áður en hann
tæki nokkra ákvörðun. Þessu undu stúd-
entar illa og sögðu: »Ef þér viljið stjórn-
arbyltingu getið þér fengið hana strax«.
I þinginu urðu umræður um þetta mál,
tóku ýmsir f strenginn með stúdentum og
varð gauragangurinn svo mikill, að gera
varð hlé á fundi um stund. Stúdentar
hótuðu að ónýta alla kennslu á háskól-
anum, þar til þeir hefðu fengið þetta mál
útkljáð. Nokkrum dögum síðar tóku þeir
þó aptur að taka þátt í kennslunni og
að líkindum jafnast mál þetta smátt og
smátt.
Á S p á n i hefur einnig slegið í bardaga
milli stúdenta og lögreglunnar.
Á Italíu hafa jafnvel skólapiltar í
latínu- og realskólum gert uppþot út af
því, að ofmiklar prófkröfur væru gerðar
til þeirra. I flestum borgum á Italíu hafa
skólapiltar hætt að sækja kennslu. í
Bologna gengu þeir um göturnar og hróp-
uðu: »Niður með kennslumálaráðgjafann«
þar til herlið skarst í leikinn og tvístraði
þeim.
Ameríka. Námaverkfallið mikla í
Bandaríkjunum er nú algerlega til
lykta leitt með gerðardómi. Gekk hann
heldur f vil verkamönnum. Bandamenn
ætla nú að fara að byrja á að grafa Pana-
maskurðinn og á því verki að vera lok-
ið eptir 8 ár.
I þjóðveldunum í Suður- og Mið-
Ameríku er sífelldar óeirðir og upp-
reisnir, en slíkt er svo altítt, að það þyk-
ir engum tíðindum sæta. — Castro, for-
seti Venezuelu, lagði niðurvöldin um dag-
inn, en tók við aptur skömmu síðar fyrir
bænastað þingsins. Ætla menn, að það
hafi aldrei verið meining hans að fara
frá, heldur hafi hann gert þetta til þess
að auka völd sln.
Verðlagsskýrslumálið.
Mér hefur verið bent á, að „ísafold" hafi
gert mál þetta að umræðuefni í 4., 5., 7,.
8. og 9. tölubl. þessa árgangs.
Eg hafði ásett mér, að ganga þegjandi
fram hjá umræðum um málið, en nú, er yfir-
rétturinn hefur tekið svo röggsamlega og
óvænt í það, og þannig, að því er sumum
kann að virðast, staðfest dylgjur þær, er
bornar hafa verið út um afskipti mín af
málinu, tel eg eptir atvikum rétt að segja
sögu málsins óbjagaða.
Það er þá upphaf þessa máls, eða rétt-
ara sagt, þessara mála, því að málin voru
upprunalega 3, að prófasturinn í Snæfells-
nessprófastsdæmi sendi styptsyfirvöldunum
30. júlí 1901 kæru'sérá Helga Árnasonar í
Olafsvík, dags. 13. og kæru séra Jóseps Hjör-
leifssonar á Breiðabólstað, dags. 29. s. m.,
yfir því, að vaðmál hefði verið skafið út úr
verðlagsskýrslunum úr Breiðuvíkur- Mikla-
holts- og Skógarstrandarhreppi haustið 1900
og voru allir 3, svo sem við mátti búast,-
sammála um, að fela yrði málið „óviðriðn-
um" dómara".
Amtmaður fyrirskipaði síðan rannsókn með
bréfi, dags. 9., meðt. 21. sept. 1901 og eg
tók fyrsta próf í malinu 26. s. m. Eg kall-
aði fyrstan manna til yfirheyrslu Sæmund
kaupmann Halldórsson, er gegndi embætti
mínu í utanlandsfjarveru minni frá 2. nóv-
br. 1900 til 9. maí 1901, og síðan skrifara
hans og verzlunarþjón Ágúst Þórarinsson
Það gerði eg til þess, að komast strax ept-
ir því, hvar verðlagsskýrslunum mundi hafa
hafa verið breytt. Báðir þessir menn báru
það undir eiðstilboð, að allarpessar 3 skýrsl-
ur hefðu komið á sýsluskrifstofuna eptir að
eg var farinn til útlanda og að þær hefðu
allar verið með sömu ummerkjum, er þær
komu þangað og þær voru með f réttinum
26. sépt., enda könnuðust hinir ákærðu
hreppstjórar við það, að þeir hefðu eigi sent
skýrslurnar frá sér fyrri en eptir að eg var
farinn. Hreppstjórinn í Skógarstrandar-
lireppi, Jón heitinn Jónsson á Narfeyri, og
hreppstjórinn í Miklholtshreppi, Stefán Guð-
mundsson á Borg, og meðsemjandi hans,
Oli oddviti Jónsson á Stakkhamri, könnuð-
ust og við það, að þeir hefðu skafið vað-
málsverðið út, en báru fyrir, að hlutaðeig-
andi prestar hefðu tekið vaðmálið upp í
skýrsluna upp á sitt eindæmi og annar
presturinn enda þvert ofan í mótmæli með-
semjenda sinna, og því hefðu þeir talið sér
bæði heimilt og skylt, að draga vaðmálið
út úr skýrslunum, er þeir urðu þess varir,
að það hafði verið tekið upp. Hreppstjór-
inn í Breiðuvíkurhreppi, Ármann Jónsson á
Saxhóli, er samið hafði skýrsluna ásamt
séra Helga einum,þóttist hins vegar ekkert
um útsköfunina vita, en kannaðist þó við,
að skýrslueyðublaðið hefði verið óskafið
þegar hann tók við því á manntalsþingi
vorið 1900, að skýrslan hefði ekki verið í
annars manns vörzlum en sínum frá því að
hún var samin og þangað til hún var send
á sýsluskrifstofuna og að hún liti alveg eins
útnú eins og þegar hann sendi hanaþangað
í nóvbr. 1900.
Eg sendi amtmanni síðan frumprófið 6.
desbr. 1901, og gat þess jafnframt, að ekki
mundi leiða til neins að höfða mál á móti
ofangreindum mönnum, með því að eg leit
svo á og lít enn svo á, sem ekkert hegn-
ingarvert hafi sannazt upp á þá, en amt-
maður fyrirskipaði samt málshöfðun móti
þeim öllum.
Eg höfðaði stðan mál á móti Stefáni
hreppstjóra og Óla oddvita og því lauk hér
með sýknu þeirra 20. maí 1902, og sagði
amtmaður mér, er eg kom á þing um sum-
arið, að sér Kkaði dómur minn vel.
Eg gerði ítrekaðar tilraunir til þess að
ljúka máli Ármanns um pama leyti og hinna,
en þá hafði séra Helgi, sem þó hafði kært
málið, stælt Ármann, eptir því sem Ármann
skrifaði mér 14. júní 1902, til þess að ó-
hlýðnast skipan minni, og síðan, er eg sendi
eptir Ármanni, reynt, eptir þvf, sem 2 vitni
hafa borið fyrir rétti, að fá mann, enda á
sjálfan hvítasunnudag, til að taka Ármann
af útsendurum mínum. Ármann sagði mér
seinna, að auk séra Helga hefði Kristján
Þorgrímsson 'í Reykjavík stælt sig upp í ó-
hlýðni við mig, og eitthvert tal þóttist hann
lfka hafa átt við Kristján Jónsson yfirdóm-
ara um mál sitt. Vegna tregðu Ármanns
og rúmlegu hans í sumar, varð mál hans
ekki útkljáð í héraði fyr en 18. okt. f. á.
Hins vegar komst aldrei svo langt, að
mál yrði höfðað gegn Jóni heitnum á Narf-
eyri. Hann lagðist banaleguna eptir miðj-
an apríl 1902 og héraðslæknirinn réði
í bæði skiptin, sem eg leitaði álits hans,
bæði fyrri og seinni hluta legunnar, skrif-
lega frá, að taka Jón fyrir rétt.
Af því, sem hér er sagt, mun hver heil-
brigður maður sjá, að mér getur ekki verið
til að dreifa um neina hlutdeild f því, að vað-
málsverðið var skafið út úr framangreindum
skýrslum haustið 1900, enda mun enginn
hafa talið sér fært, að telja almenningi trú
um pað, en hitt er látið klingja, að eg hafi,
mér til kjörfylgis, stuðlað að því, að tóvara
var ekki verðlögð í svo mörgum hreppum
hér haustið 1899, að hún yrði tekin upp á
verðlagsskrá sýslunnar, en það er jafnósatt
ög hitt, enda gat mér ekki gengið nein
kjörfylgisþörf til þess, því að sýslunefndin
hafði vorið 1899 í einu hljóði skorað á mig
að gefa kost á mér, og jafnframt heitið þvf,
að fyrra bragði, að styðja kosningu mína
móti hverjum sem væri.
Tildrögin til þess, að tóvara loksing var
feld úr verðlagsskránni eru allt önnur. Þau
liggja blátt áfram í nýju verðlagsskýrslulög-
unum, sem voru birt almenningi í Stjórnar-
tíðindunum í desember 1898, enda hef eg
haft þann sið, síðan eg tók við sýslunni,
að skýra, svo sem sjá má í þingbók-
unum, fyrir bændum á manntalsþingum öll
þau lög, er komið hafa út milli manntals-
þinga. Á manntalsþingum i89(ý skýrði eg
þannig, meðal annara laga, nýju verðlags-
skýrslulögin frá 6. nóv. 1897, sagði bænd-
um, hvað útheimtist til þess að taka bæri
þá og þá v,öru upp í verðlagsskýrslurnar,
sem sé, i., að varan væri þeirrar tegundar
sem venja er að telja til verðlagsskrár, 2.,
að varan hefði „gengið" kaupum og sölum
þ. e. verið seld og keypt nokkuð almennt,
3., fyrir peninga, 4., f hreppnum þar, sem
hún er verðlögð, 5., frá 1. okt. fil jafnlengd-
ar næstliðið ár. Og eg þori óhræddur að
leggja það undir úrskurð allra löglesinna
manna, óvina jafnt sem vina, að því að
eins er skylt að verðleggja einhverja vöru-
tegund, að hún fullnægi öllum nýnefndum
skilyrðum. Annað mál er hitt, að taka md
vöru upp í verðlagsskýrslu, þótt hún hafi
ekki gengið f hreppnum móti peningum á
síðastliðnu ári, en þó því að eins, að hún
gangi þar venjulega kaupum og sölum fyrir
peninga.
Áður en nýnefnd lög komu út, var verð-