Þjóðólfur - 22.05.1903, Blaðsíða 1

55. árg.
Reykjavík, föstudaginn 22. maí 1903.
JK 21.
jfíuAÁidá Jtúi/iýO/lMh
Ofna og eldavélar
s e 1 u r
Kristján Þorgrímsson.
OYENJULEG K03TAB0Ð
Þeir, sem gerast kaupendur að
55. árg. ÞJÓÐÓLFS frá 1. júlí
næstkomandi, geta fengið síðari
hluta þess árgangs til ársloka
fyrir aðeins 2 krónur
og auk þess í kaupbæti;
tvö sögusöfn blaðsins sérprentuð
(11. og 12. hepti) með ágætum
skemmtisögum. En borgun (2 kr.)
verður að fylgja pöntuninni frá mönn-
um. sem ritstjöra biaðsins eru ekki
áður kunnir; áskriptin er jafnframt
bindandi allt næsta ár (1904).
9C Nýir kaupendur geíl sig
fram sem fyrst.
Yel varið fé úr landsjóði,
Það var fyrst í dag, að eg í Búnaðar-
ritinu, 17. árg. (i. hepti), sá III. kafla
hinnar stórmerku ritgerðar Stefáns kenn-
ara Stefánssonar: »Um íslenzkar fóður-
og beitijurtir«.
Þegar eg nú lít yfir bls. 64 og 65, eða
pá opnu í ritinu, þar sem dreginn er
saman í eitt aðalkjarni hinna mikilvægu
vísinda, þá sé eg, hvaða kjörkaup land-
sjóður hefur hlotið, er hann öðlaðist inni-
hald þessarar opnu, fyrir a ð e i n s 3000
kr., þvl að hin dýrmæta skýrsla hlýtur að
gerbreyta búnaðarháttum og allri gras-
rækt hér á landi.
Mig undrar, að ekki skuli hafa verið
skrifað enn stórfengilegra lof um ritgerð
þessa en gert hefur verið, einkum þegar
þess er gætt, að lofið hefur sérstaklega
verið ritað af þeim mönnum, ereinhverra
hluta vegna hafa fundið ástæðu til að
viðra sig upp við herra Stefán.
Eg hef orðið fyrir miklu álasi bæði í ræðu
og riti fyrir það, að eg var eitt sinn svo
blindur, að sjá eigi jafnljóst og sumir aðrir,
nytsemi þessa afarþýðingarmika þrekvirkis,
er hr. Stefán hafði með höndum. En nú
ætti mér ekki að vera vorkunn að sjá, að
þetta álas var mér maklegt syndagjald.
Það er alls eigi hugsun mín, að ræða
hér eins og vert væri um ritgerðina f
heild, eða hvert atriði hennar, sem ástæða
væri þó til, því það yrði stór bók. En
eigi vildi eg sækja um styrk úr landsjóði
til útgáfu hennar, þvf allt það fé, sem
landsjóður getur misst frá sínum óumflýj-
anlegu útgjöldum, verður framvegis að
ganga til hr. Stefáns, svo að hann geti
haldið áfram þessu ómetanlega starfi sínu.
Eg vil því að eins benda á örfá atriði,
eða þau, er þegar í stað gera mesta um-
turnun á búskapnum og hafa almennasta
þýðingu, og ennfremur sýna bezt og sanna,
hve mikið hlýtur að leiða af þessum ís-
lenzku fóðurjurtarannsóknum, er gerðar
hafa verið. Þær prentvillur, sem eru í
ritgerðinni, eru að eins til að skerpa hugs-
un lesarans. A bls. 34 stendur t. d.
að í Festuca rubra sé alls af holdgjafa
5.79% í eggjahvítukenndum efnum. Þessi
tala á að vera 57.87%, og er þó tæplega
skiljanlegt, hve lítið er af eggjahvítukenndu
efnunum, samanborið við amidkenndu
efnin. Þó er útlistun hr. Stefáns á því
atriði enn mikilvægari nýlunda.
Þegar hr. Jósep J. Björnsson lét rann-
saka þurkaða töðu frá Hólum 1886, reynd-
ist vatnið í henni 12.10%. En nálægt 14
árum síðar, er hr. Stefán lætur rannsaka
nokkrarþurkaðargrastegundiraf hinu sama
túni, þá lýtur út fyrir, að vatnsmegnið í þurri
töðu hafi aukizt um 10%. Ef nú þessu
sama heldur jafnt áfram, verður snemma
á næstu öld orðið .þýðingarlaust að þurka
töðuna á Hólum í Hjaltadal, því að hún
verður eintómt vatn eptir sem áður. Má
þá búast við, að kýr standi þar básgeld-
ar, og nauðsynlegt að vita það fyrir. Þetta
sannar einnig vísindalega að eðlilegt er, að
kýr á Hólum hafi á sfðari árum farið lækk-
andi að nythæð, og að nauðsynlegt var
að leggja niður verklega skólann þar, ef
þessi ófögnuður hefur leitt af aukinni
ræktun túnsins.
Þó kveður meira að þessu með refs-
halann (Alopecurus geniculatus) frá hlað-
varpanum í Viðvík, er hafði þurkaður
39.61 % af vatni. Hefði það mikla vís-
indalega þýðingu að vita, hverskonar vatn
það var, er hann hélt svona föstu f sér.
Á vísindamáli kennarans myndi hér þann-
ig komizt að orði: Knjáliðurinn fram
undan prófastinum hafði vindþurkaður
39.61 tftlundir af vatni. Samkvæmt þessu
myndi því vera í hverri hundraðsdeild af
honum óþurkuðum, yfir tvö hundruð hundr-
aðsdeildir af vatni.
Á bls. 63 segir hr. Stefán, að holdgjafa-
efnin hafi langmest búnotagildi, enda er
algengt að meta gildi hverrar grastegundar
nær eingöngu eptir hinum meltanlegu hold-
gjafaefnum, er hún hefur. Verð eg lfka
eingöngu að halda mér að því, vegna
þess að út í smámuni er eigi hægt að
fara í stuttu máli.
Árið 1886 fræddi hr. Jósep J. Björns-
son þjóðina á því, að útheyið á Hólum
væri betra en taðan. Þetta létu menn þá
eins og vind um eyrun þjóta, og héldu
eptir sem áður áfram að bera á túnin.
En nú, þegar litið er á 3000 kr. opnuna,
ættu allir að vakna og sjá hvað til síns
friðar heyrir, því að ef eigi er breytt
framvegis samkvæmt þeirri niðurstöðu, er
fékkst við rannsóknina, þá er starfið ónýtt
og fénu til þess á glæ kastað. Hr. Stefán
sendi út til rannsóknar sýnishorn af töðu
frá túninu á Möðruvöllum, og segir hann
sjálfur, að megnið af töðunni þar hafi
verið eins og sýnishornið.
Þetta sýnir svart á hvftu og sannar á
vísindalegan hátt, að sjálfsagt er að hætta
að rækta túnin. Það kveður svo rammt
að því með töðuna, að hún er mikið verri
en störin, þursaskeggið, brokið, mýrafinn-
ungurinn, sefið og eltingin, sem rannsakað
var. Að sönnu er ljósastörin (Carex
rostrata) frá Áshildarholtsvatni í Skaga-
firði lakari en taðan frá Möðruvöllum,en
það bætir aptur upp, að sama tegund frá
Hraunum í Fljótum, er þar á móti betri
en taðan.
Þegar nú þess er gætt, að aðalgrasið f
töðunni frá Möðruvöllum var snarrótar-
puntur (Aera cæspitosa), en snarrótarpunt-
urinn er beztur af hinum rannsökuðu teg-
undum, þá er auðsætt að hinar grasteg-
undirnar í töðunni, t. d. smárinn, hafa
verið mikið lakari en hin lélegasta útheys-
tegund, er rannsökuð var.
Af vanalegum túngrösum hafa 6 teg-
undir verið rannsakaðar, einar út af fyrir
sig. í þessum tegundum eru að meðal-
tali samkvæmt skýrslunni 11.83% af melt-
anlegum holdgjafasamböndum. Þegar nú
þess er gætt, að »i 'snarrótarpuntinum er
ÍS'93% af meltanlegum holdgjafasambönd-
um, og mest var af honum í töðunni frá
Möðruvöllum, þá er erfitt að skilja, að
í töðunni skyldi eigi vera nema 6.69% af
meltanlegum holdgjafasamböndum. Mestar
líkur eru þvf til, að töðugresið missi mikið af
hinum meltanlegu holdgjafasamböndum sfn-
um við að blandast saman. Og þótt þetta
sé mér og öðrum fáfróðum óskiljanlegt, þá
er þó sjálfsagt að verja stórfé af landsjóði
til að rannsaka vísindalega, hvort eigi
þyrfti að aðskilja töðustráin á sumrin og
hafa sérstakan geymslustað fyrir hverja
tegund.
Það er hörmung til þess að hugsa, að
öld eptir öld hafa menn þreytt sig á að
rækta túnin, einungis til þess að fá verra
gras. En nú verður að treysta því, að
þetta 3000 kr. starf hr. Stefáns, komi í
veg fyrir slíka heimsku framvegis. Það
sannast í mörgu, að betra er að vita en
vita ekki. Það hefur t. d. verið álitið, að
snarrótarpunturinn væri með hinum lakari
punttegundum á túnum, en nú er hið
gagnstæða vísindalega sannað. Ágæti
hans er svo mikið, að hann jafnast fylli-
lega á við blessaða mýraeltinguna (Eqvi-
setum palustre). Hingað til hafa menn
verið svo fáfróðir, að álíta t. d. Poa prat-
ensis og ^Alopecurus geniculatus væru
betri en mýraeltingin. En það er nú öðru
nær en svo sé, því að mýraeltingin reynd-
ist að vera önnur bezta tegundin, sem
rannsökuð var, og hafði 15.86% af melt-
anlegum holdgjafasamböndum. Að sönnu
getur hr. Stetán þess á bls. 59, að stein-
kenndu efnin í eltingunni séu svo mikil,
að það dragi að líkindum úr fóðurgildi
hennar, eða ekki ólíklegt, þegar til lengd-
ar lætur, að það geti truflað meltingar-
starfsemina. Það mun þvl bezt, að gefa
að eins visk af mýraeltingu, sem krapt-
fóður með hinni ónýtu töðu, i staðinn
fyrir olíukökur eða annað þesskonar.
Allt hefur verið öfugt. Menn hafa ver-
ið svo fáfróðir hingað til, að þeir hafa á
sumum stöðum reynt að fjarlægja undir-
grunnsvatnið, með því að grafa djúpa
skurði fyrir ofan túnin, eða á annan hátt
að ræsa þau fram. Með þessu hafa þeir
ætlað að útrýma snarrótarpuntinum og
ellingunni, og fá í staðinn þær grasteg-
undir, sem þeir í einfeldni sinni álitu
kraptmeiri. En nú er það sannað, hve
fjarstætt þetta hefur verið. Bezt er að
súr sé í túnunum og þau dúi undir af
vatni fram á sumar, því að þá er mest
tryggingin fyrir, að snarrótarpunturinn
og eltingin vaxi.
Þá er það og sannað, að þursaskeggið
(Elyna Bellardi), er ein með betri fóður-
tegundum. Það vex einkum í þurrum ó-
ræktarmóum. I staðinn fyrir túnin, sem
nú eru, þyrfti því að undirbúa land, er
hefði eptirfylgjandi kosti: Hér og þar
væru harðir og þurrir óræktarmóar, þar
sem þursaskegg yxi, en milli þeirra væru
mýrardrög með mýrareltingu, en í aflið-
andanum þar á milli væri rök og súr
jörð með snarrótarpunti.
Hve afarþýðingarmikil framför væri að
þessu, frá hinu núverandi ástandi, sést
bezt á stuttum útdrætti úr hinni merki-
legu skýrslu, er allir verða að kynna sér
nákvæmlega.
Meltanleg holdgjafasambönd:
Taða frá Möðruvöllum 6,69%
Snarrótarpuntur . . . 15,93%
Þursaskegg .... 11,44%
Mýraelting .... 15,86%
Á þessu geta allir séð, að það er nokkru
betri einn heyhestur af þessum þrem sið-
asttöldu tegundum, en tveir af töðunni.
Þetta hefur sýslunefnd Eyfirðinga að lik-
indum vitað, og því hefur hún matið
Möðruvelli svo lágt, af því jörðin hafði
þann mikla ókost, að hafa jafn-stærst tún
hér á landi.
En stjórn búnaðarfélags íslands hefur
eigi vitað þetta, þegar hún lét prenta fóð-
urskýrsluformið, því að annars hefði þar
verið lagt öðruvísi í fóðureiningar. Slíkt
þarf auðvitað nauðsynlega að laga, því að
óviðfeldið og villandi er, að hin sama
stjórn gefi út athugasemdalaust, það sem
er gagnstætt hvað öðru. Og þess ber
henni vel að gæta, að íslenzkur skepnu-
magi segir ekkert á móti erlendri vísinda-
legri rannsókn.
Þingeyrum 25. aprfl 1903.
Hermann Jónasson.
Horfurnar.
Ritgerð eptir Lárns H. Bjarnason.
Þar sem ganga má að því vísu, að
stjórnarskráin nái fram að ganga í sum-
ar, virðist vera full ástæða til, að vekja
eptirtekt kjósenda á merkri ritgerð eptir
Lárus sýslumann Bjarnason, er ræðir
um nokkur mál, er skipta þjóðina mjög
miklu, og munu verða efst ábaugiáþingi
okkar í sumar. Ritgerð þessi birtist í þ.
á. Andvara og hefur verið útbýtt í sér-
prentun hér 1 bæ og víðar. En af því að