Þjóðólfur - 22.05.1903, Blaðsíða 2

82
mörgum lesendum Þjóðólfs mun ekki gef-
ast kostur á að lesa nú þegar ritgerðina
sjálfa skulum vér stuttlega skýra frá aðal-
inntaki hennar.
Höf. telur það nauðsynlegt, að alþing
setjiþegar í sumar „lög um dbyrgð ráðherr-
ans“. En þar sem 2. gr. stjórnarskrár-
frumvarpsins kveði svo á, að hið samein-
aða alþingi skuli kæra ráðgjafann, geti
það orðið nokkrum örðugleikum bundið,
að fá dóminn, sem á að dæma mál þau,
er rísa af embættisrekstri ráðherrans vel
skipaðan. Höf. telur það auðvitað ákjós-
anlegast, að þingið hefði haft nokkur á-
hrif á, hvernig dómurinn yrði skipaður,
en því er nú ekki að hr.ósa, þar sem þing-
ið getur ekki haft bæði ákæruvald og
dómsvald í sömu málunum. Höf. getur
þess, að fela megi amtsráðum, eða, ef þau
verða lögð niður, sýslunefndum að kjósa
menn í dóm þann, sem á að fara með
mál, er höfðuð yrði gegn ráðherra. Virðist
það vel til fallið og veita um leið nokkra
trygging fyrir því, að dómurinn verði skip-
aður eptir vilja þjóðarinnar.
Þá tekur höf. það skýrt fram, að þing-
inu sé skylt „að gieta sparnadar, er pað
setur lög um laun rdðherrans og eptirlaun",
og eins sé sjálfsagt, að „leggjapau embœtti,
sem megi missa sig, sem allra fyrst niður",
því að annars megi búast við, að þau geti
orðið nokkuð lífseig. Hann vill auka sem
mest „sjdlfstœði lœgti stjórnarvalda og
sveitastjórna" og segir sem rétt er, að fátt
auki þjóðunum meir þroska, en að þær
eigi sem mest með sig sjálfar. Ekkert
hefur t. a. m. átt meiri þátt í, að gera
Englendinga og Norðmenn að hinum táp-
mestu og framkvæmdarsömustu þjóðum
heimsins.
Loks farast höf. þannig orð um atvinnu-
mál vor: „Viðleitni vor verður alltaf að
horfa fram og fyrst pangað, sem umbóta-
pörfin er ríkust, pví að vér höfutti ekkiefni
d, að hafa mörg jdrn í eldinutn í einu. Og
svo sem drepið er d að framan, ríður oss
mest d, að rétta við efnahag vorn, pvi verða
atrinnumálin ogr rerkleg fræðsla aðganga
d undan öðrum mdlum. Þau purfa í raun-
inni fyrst í stað að halda á óskertri um-
hyggju vorri og öllum kr'öptum vorum.
Það er unnið oflítið og offdtt i landinu....
Vér verðum að reyna að koma því svo
fyrir, að vér getum tekið sem flest á heima-
landi og að pví mundi meðal annats hag-
kvœm tolílöggjöf stuðla ..... En eins og
atvinnumdlalöggjöf vor œtti að miða aðpví,
að gera oss sem sjdlfstœðasta, eins œtti öll
viðleitni vor yjirleitt að lúta að pví, að draga
pað sem mest fram og hlynna sem bezt að
pvt, sem er einkenriilegt fyrir pjóðina".
Þetta er nú í fám orðum aðalinntak rit-
gerðar þessarar og teljum vér hana ritáða
af einlægri þjóðrækni og glöggri þekkingu
á stjórnarfari voru og landshögum. Von-
um vér að hún gefi hverjum einlægum
íöðurlandsvin og sönnum heimastjómar-
manni nóg efni til hugleiðinga. En hitt
dettur oss ekki í hug, að hún finni náð
fyrir augum þeirra bræðinganna, ísafold-
arnátthrafnanna og Landvarnarhræðanna.
Líklegast láta þeir hennar að öllu ógetið,
því að sumt í ritgerðinni kemur illa heim
við þá kenningú „svikamíllu"málgagnanna,
að höf. sé foringi allra apturhaldsmanna
á landinu og þýin „Framsóknarflokksins":
„Norðurlandið" og „Þjóðviljinn" taka
löngum í sama strenginn. S.
Bandalagið við ,Landvarnarliðið‘.
Nú hefur »Norðurland« 2. þ. m. kveð-
ið upp úr með það, hvernig háttað sé
þessu kátlega bandalagi Valtýinga við
Landvarnarliðið. Reyndar vissu menn það
fullvel áður, en það er samt gott að fá
hreinskilnislega játningu um það frá einu
aðalblaði »Framsóknarflokksins« svonefnda.
Það kemur nfl. upp úr kafinu hjá því, að
»Framsóknarflokkurinn« hefur gengið 1
bandalag við Landvarnarliðið, til þess að
fella heimastjórnarmenn frá kosningu, en
ná sínum mönnum sem flestum á þing,
svo að »Framsóknarflokkurinn« hefði yfir-
tökin í öllu, næði völdunum, en til
þess treysti hann sér ekki nema með
Landv.manna hjálp, með öðrum orðum:
Landv.liðið er notað sem skálkaskjól til
að styðja sem flesta Valtýinga inn á þing,
en þá koma dagar ogþákomaráð. Land-
varnaruppþotið segir »NorðurIand« að
verði hjaðnað niður og steindautt 2—3
vikum eptir þingsetningu, þess vegna sé
ekki neitt athugavert fyrir »Framsóknar-
flokkinn* að hossa þessum bráðfeigu börn-
um á kjöltunni fram yfir kosningar og
láta þau æpa með sér, því að vera megi,
að einhverjir blekkjist á því hrópi. Meðal
annars segir »N1.«, að það hafi ekki verið
»nokkur glæta af von um, að fá aptrað
kosningu bankastjóra Tr. Gunnarssonar á
annan hátt en í samvinnu við »Landvarn-
ar«liðið«. O, jæja, vesalir gerast þeir nú
Valtýingarnir, er sigurvonin hjá þeim er
engin,nema hið »fámenna ogfeiga« Landv.-
lið, sem »N1.« kallar svo, dragi hlassið
með þeim. En ekki verður annað séð
á »Norðurlandi«, en að Valtýingar ætli
sér að gabba bandaliðið, og láta það deyja
kerlingardauða á næsta þingi. Landvarn-
armenn halda því hinsvegar fram, að þeir
hafi beztu vonir og enda ákveðin loforð
um, að flestir eða allir Valtýingar, er á
þing komast nú, verði »Landv.«stefnunni
fylgjandi og ætli sér að breyta stjórnar-
skrárfrv. í þá átt = ónýta stjórnarbótina.
Þeir segjast því vinna ágætan sigur á
næsta þingi (sbr. »Ingólf«), en Einar Hjör-
leifsson málpfpa Valtýinga, bandamanna
þeirra, telur Landvarnarmenn bráðfeiga,
segir að þeir lognist út af á næsta þingi.
Þar skiptir nokkuð í tvö horn. En rit-
stjóri »Ingólfs« og ritstjóri »Norðurlands«
eru líka báðir »skáld«, að eins hafa þeir
skipt um hlutverk, þannig, að ritstj. »Ing-
ólfs« yrkirum »vonir« Landv.manna, glæsi-
legar sigurvonir, en ritstj. »Norðurl.« yrk-
ir um »dauða« þeirra, spáir þeim feigð.
Bjargráð.
Hörmulegt er til þess að vita, hvernig
gengur með þessa árlegu skipskaða hér
við land á opnum skipum, án þess að
nokkuð hafi verið gert, til að reyna að
draga úr því manntjóni, er átt hefur sér
stað árlega, svo að segja meira og minna
kringum allt landið. Það er alkunnugt
opt og mörgum sinnum, er skipskaði
verður, þá er þegar bezt lætiír einum eða
tveimur mönnum bjargað af kjöl skipsins
og optsinnis engum. Opt ber það við
og ekki sjaldan, þegar skipi hvolfir, að svo
og svo margir komast á kjöl skipsins af
skipshöfninni, er á honum rúmast. Og
hvað tekur svo við vanalega ? Það, að
von bráðara kemur ein ólagshryðjan, er
sópar næstum öllum mönnunum af kjöln-
um, vill til að einn verður eptir, sem
annaðhvort kemur af því, að hann hefur
mætt minnstum hrakningi áður, eða þó
fremur af hinu, að hann er frískari og
öflugri kraptamaður en hinir, til að geta
haldið sér á kjölnum. Þvf eins og allir
vita, er ekkert til að halda sér í annað,
en blautur, háll og afsleppur kjölurinn,
og mörgum kalt á höndum í þeim kring-
umstæðum. Opt eru það að eins fáar
mínútur, er líða frá því þessir mörgu sóp-
uðust af kjölnum þar til hjálpin hefði
komið, annaðhvort af sjó eða úr landi,
en þá er a!It um seinan, þá eru þessir
mörgu sokknir og sjást ekki framar.
Af því þessi eru mörg dæmin, hefur
mér hugkvæmst, hvort ekki væri reynandi,
að útbúa lítilsháttar björgunarfæri á kjöl
skipanna, en það er á þann hátt, að
bora nokkur göt í gegnum kjölinn, setja
þar í mjóan, en sterkan kaðal, ogstanga
saman enda kaðalsins, og á þann hátt búa
til 4—6 björgunarhringi svo víða, að mað-
ur komi báðum höndum í sama hringinn,
þó maður væri með vetlinga á höndum.
Á þann hátt gætu menn haldið sér 1
hanka þessa hvað sem á gengi, meðan
skipið væri á hvolfi, þangað til hjálpin
kæmi, annaðhvort af sjó eða úr landi.
Eg ætlast til, að hafðir væru þrír hank-
ar út úr hvorri hlið kjalarins á öllum
stærri skipum, en tveir að eins hvoru
megin á öllum þeim minni.
Gerlegt væri að bora ekki götin á kjöl-
inn eptir beinni línu, svo síður sé hætt
við, að kjölurinn klofni.
Sjálfsagt væri að endurnýja hanka þessa,
annast um, að þeir einlægt væru öflugir
og áreiðanlegir, hvað sem fyrir kynni
að koma. —
Mín fasta sannfæring er, ef menn al-
mennt hefðu þennan útbúnað á skipum
sínum, og gerðu sér það að fastri reglu,
mundu færri menn hér eptir en hingað
tii, verða sjávarins og dauðans herfang.
Gamall sjómaður.
Mannflutningar.
Eg var að líta í Þjóðólf frá í fyrra dag.
í útl. fréttum þar er getið mikils fólks-
útflutnings frá Noregi og útflæmings af
Finnlandi fyrir tilhlutun Rússa. Um hall-
æri í Svíþjóð er áður kunnugt.
Slíkar ástæður er líklegt að Ameríku-
agentar noti sér, og að þangað stefni
aðalstraumur útflytjenda frá löndum þess-
um. En á Island bendir víst enginn
þessu fólki »á bezta skeiði«, sem er að
leita sér bústaða. Og þó er það einmitt
fólk frá þessum löndum, sem líklegast
væri að þrifist hér, eins og eg hefi áður
bent á í Þjóðólfi (byggja því Snæfellsnes).
Félög myndast í öllum mögulegum (og
ómögulegum) tilgangi, en hvenær mynd-
ast félag af Is 1 en d i n g u m til að »byggja«
ísland ?
10. maí 1903.
B. B.
Nýjar bækur
sendar Þjóðólfi, frá „Det nordiske For-
lag" i Kaupm.höfn.
Skottefruen. Söguleg skáldsaga eptir
Carl Evald, 1.—2. hepti. Bók þessi
kemur út í 25 heptum og kostar hvert
25 a. Saga þessi gerist á 16. öld. Aðal-
persóna hennar, sjálf „Skotafrúin" er norsk
aðalsmannsdóttir Anna Rustung, dóttir
Kristofers Þrándarsonar (Rustung), er var
nafnkunnur maður í Noregi á sinni tfð, og
meðal annars sendur með herskip til Is-
lands ásamt Axel Júl 1551, þá erþeiráttu
að taka Jón biskup Arason, en gripu í
tómt. Anna dóttir hans kynntist um 1560
Bothwell jarli, sem flestum mun kunnur
úr sögu Maríu Stúart. Þá var Bothwell
sendiherra í Kaupmannahöfn, og nam
Önnu á burt með sér, með því loforði að
kvongast henni, að þvf er hún sagði, en
úr því varð ekkert, og skildi hann hana
eptir f Niðurlöndum slyppa. Eptir það
dvaldi hún optast í Noregi og hitti þar
Bothwell 1567, er hann var fluttur þangað
sem fangi. Hún var enn á lífi 1607. Um
æfintýri þessarar konu ritar Ewald hina
stóru, sögulegu skáldsögu sína, og má
geta nærri, að þar kenni margra grasa.
Carl Ewald er sonur hins nafnkennda
danska skáldsagnahöfunds H. F. Ewalds,
en hefur ekki fyr fengizt við að rita sögu-
legar skáldsögur, það eru helzt kýmnis-
sögur og æfintýrasögur, er hann hefur
ritað, og í blöð ritar hann feikimikið,
allt létt og lipurt og smáskrítið. Eru rit
hans mjög lesin meðal Dana.
Babel og Bibel. Fyrirlestur eptir Fried-
rich Delitzsch þýzkan háskólakennara.
Fyrirlestur þessi, sem haldinn var i3-jan.
1902 í þýzka Austurlandafélaginu, liefur
vakið afarmikla eptirtekt um allan hinn
menntaða heim, og afarmikið verið um
hann deilt. Vilhjálmur keisari, er lét höf.
halda hann sérstaklega fyrir sér og hirð-
inni hældi honum mjög, og var nær orð-
inn stimplaður vantrúarmaður af rétttrú-
uðum þýzkum guðfræðingum fyrir bragðið,
svo að hann varð að gera grein fyrir því
opinberlega á prenti, hvernig hann liti á
málið. Var ekki laust við, að skopast væri
að guðfræði keisara í þessari yfirlýsingu.
Hér er ekki rúm til að skýra frá aðalefn-
inu í þessum einkennilega fyrirlestri, er
vakið hefur svo miklar umræður í erlend-
um blöðum og tímaritum. En aðalatriði
hans er að færa sannanir fyrir því, í sam-
bandi við nýjustu fornmenjarannsóknir í
Assyríu, að Gyðingdómurinn sé af babyl-
ónskum uppruna, að hugmyndir Gyðinga
um guðdóminn (Jahve) og trúarbragða-
kerfi gamla testamentisins sé að tnestu
leyti runnið frá hirðingjaþjóðflokkum f
Assyríu. Er fyrirlestur þessi hinn fróð-
legasti, þótt vafasamar kunni að vera sum-
ar ályktanir höf. 50 myndir eru f bókinni,
þar á meðal ein af Hammurabi (Amrap-
hel) konungi og önnur af drottningu Sar-
danapals.
Moses. Eptir A. S. Poulsen biskup í
Vébjörgum, og
Fader Vor. Eptir J. H. Brochmann,
hvorttveggja guðfræðileg „uppbyggingar-
rit", mjög vönduð að frágangi öllum.
Yíirlýsing.
Rangfærsla og hártognn hrakin.
Rétt í þessum svifum barst mér í hend-
ur Isafold 9. þ. m. innihaldandi bréfkafla
úr Fljótshlíðarhreppi ds. 27. apríl, enda þótt
sennilegast sé, að höfundurinn hafi í Rvlk-
urferð sinni nýafstaðinni fengið hjálp rit-
stjórans eða hins nýbakaða vinar síns fyrir
utan Rangá til þess að semja hann. Þvf
vart hafa þau skynlausu nautin, er hann
teymdi suður, getað leiðbeint honurn við
ritsmíð þessa.
Að sönnu er það hverjum manni sýni-
legt, að bréfkafli þessi er einn af hinum
nautslegu en þó máttleysislegu tilraunum,
til þess að aptra kosningu landshöfðingja
M. Stephensens til þingmennsku hér í
sýslunni. Og mun sú tilraun vissulega ekki
reynast árangursfyllri en aðrar tilraunir í
sömu átt. En af því að bréfkafli þessi
inniheldur rangfærslu og hártogun á mín-
um orðum, vil eg ekki láta honum ómót-
mælt.
I bréfkafla þessum er svo frá skýrt, að
eg hafi á fundi í Teigi sagt, eða gefið í
skyn, aðsásem fyrsturhafi átt upptökinað
framboði landsh. M. Stephensen til þing-
mennsku fyrir Rangæinga, hafi verið rakari
Árni Nikulásson. Þessa framsetningu höf-
undarins á orðum mínum lýsi eg með
ölluósanna, hvort sem hún sprettur fremur
af heimsku eða illgirni. En hitt kannast
eg við, að eg hafi gert — eins og eg líka
geri enn — að neita því, að eg hafi fyrst-
ur manna stungið upp á þingmenusku við
landshöfðingja. Og því til sönnunar benti
eg á það á téðum fundi, að áður en eg
hefði nokkurt tal átt við landshöfðingja
þessu viðvíkjandi, hefði það verið komið
1 almæli í Rvlk, að landshöfð. mundi má-
ske gefa kost á sér til þingmennsku fyrir
Rangárvallasýslu, og hefði Árni rakari
Nikulásson — eins og Tómas sjálfurhefði
undan kvartað — sízt sparað að halda þvl
á lopti, bæði við Reykvíkinga og Rangsé-
inga.
Og í þessum orðum mínum liggur alls
ekki það, að hr. Árni Nikulásson hafi átt