Þjóðólfur - 03.07.1903, Blaðsíða 2

io6
arnir Stang og Konow. Loks var sundur-
lyndið í ráðaneytinu orðið svo mikið, að
Sigurdur Ibsen, sem hefur verið aðalfor-
göngumaður samninganna, setti þá kosti,
að annaðhvort yrði Stang að víkja íír ráða-
neytinu, eða hann segði sjálfur af sér og
varð það þá úr, að ráðherramir Stang og
Konow fóru báðir frá.
Alþingi.
i.
Alpmgi var sett í fyrra dag. Séra Jón
Helgason hélt ræðu í kirkjunni út af Esaj.
62. 1.—5. Eptir að þingmenn höfðu safn-
ast saman í þingsal neðri deildar, las
landshöfðingi upp boðskap konungs til
þingsins og lýsti yfir, að það væri sett.
Því næst gekk aldursforseti Árni Thor-
steinsson til forsetasætis, og gekkst fyrir
prófun kjörbréfa. Höfðu þinginu verið
sendar kærur út af kosningu tveggja þing-
manna: Guðjóns Guðlaugssonar 1 Stranda-
sýslu og séra Ólafs Ólafssonar 1 Árnes-
sýslu. Einhver málamyndarkæra hafði
og verið lögð fram, gegn kjörstjóranum í
Snæfellsnessýslu, en kjörbréfaaeild sú, er
hafði hana til urnsagnar sinnti henni ekki,
með þvl að hún snerti ekkert kosninguna.
Um kosningu Guðjóns og séra Ólafs, urðu
allmiklar umræður. Vildu Valtýingar ó-
gilda kosningu Guðjóns, þótt þar væri að
eins um formgalla að ræða áhrærandi fram-
boð G. G., og að hann, sem ekki komst
á kjörfund veðurs vegna, sendi ekki kjör-
stjóra daginn áður tilkynningu um með-
mælendur, en þeir gáfu sig fram á fund-
inum. Gerði dr. Valtýr sig einkum gleið-
an yfir þessu, en það var stungið upp í
hann (af Kl. J.) í sambandi við kosningu
séra Ólafs^ sem meiri misfellur þóttu á,
aðallega frá kjörstjórnarinnar hendi, en
pað vildu Valtýingar telja allt gott og gilt.
Með sinni venjulegu ósvífni og ósannind-
um, skýrir Isafold frá, aðsent(II) hafi verið
austur eptir kæru um kosningu séra Ólafs.
En þetta er auðvitað ekkert annað en al-
ræmdur ísafoldarsannleiki. Kæran var
undirskrifuð af 10 kjósendum á Eyrar-
bakka og fylgdi henni vottorð fráprestin-
um á Mosfelli í Grímsnesi, séra Gísla
Jónssyni. Verður hér ekki skýrt frekar
frá efni þessarar kæru, en ávítur allharð-
ar fékk kjörstjórinn í Árnessýslu, bæði hjá
Klemens Jónssyni og einkum Hermanni
■Jónassyni, eins og Ijósastmun sjást í þing-
tíðindunum. Að lokum var kosning séra
Ól'afs samþykkt með 22 atkv. gegn 3 (10
greiddu ekki atkvæði). Kosning Guðjóns
var tekin gild með um 20 samhljóða at-
kvæðum. Enginn Valtýingur greiddi þar
atkvæði.
Forseti sameinaðs þings var kosinn Ei-
ríkur Briem með 19 atkv. (Hallgr. Sveins-
son fékk 15 atkv.). Varaforseti Júlíus
Havsteen með 19 atkv., skrifarar Hannes
Þorsteinsson og Lárus Bjarnason með 18
atkv. hvor.
Til efri deildar voru kosnir:
með 35 atkv.
— 34 —
— 34 —
— 21 —
— 20 —
Sigurður Jensson . .
Guttormur Vigfússon
Jón Jakobsson , . .
Guðjón Guðlaugsson .
Þorgr. Þórðarspn . .
Valtýr Guðmundsson.
(Valtýingar vildu koma Birni
syni (15 atkv.), Magn. Andréssyni (ióatkv.)
og Ólafi Ólafssyni (15 atkv.) upp 1 deild-
ina í stað Valtýs, Þorgrlms og Guðjóns).
19 —
Bjamar-
Aldursforseti neðri deildar, Tr. Gunn-
arsson gekkst fyrir forsetakosningu þar.
Forseti var kosinn Klemens Jónsson, með
14 atkv. við endurtekna kosningu (fékk
við fyrri kosninguna u atkv.), en vara-
forseti Magnús Andrésson með 13 atkv.,
skrifarar, Jón Magnússon með 13 atkv. og
Árni Jónsson með 12 atkv.
í efri deild var kosinn forseti Átni
Thorsteinsson með öllum atkvæðum, vara-
forseti Hallgr. Sveinsson, skrifarar Jón
Jakobsson og Sigurður Jensson.
Minni hlutinn (Valtýingar) tókupp nýja
venju nú við kosningu embættismanna í
þinginu. Við ailar kosningarnar, nema
við kosningu forseta sameinaðs þings og
kosningarnar upp í efri deild, skilaði all-
ur minnihlutinn auðum atkvæðaseðlum
sínum. Er sú aðferð fágæt hér, og hefur
aldrei verið beitt svona eindregið, enda var
auðséð á öllu, að minni hlutinn kom nú
miklu ófriðlegar fram, en á síðasta þingi,
þá er hann hylltist til að kjósa að mestu
leyti sömu mennina og meiri hlutinn kaus,
til að láta líta svo út, sem lítill eða eng-
inn ágreiningur væri í þinginu. En nú
virtist ekki farið í neina launkofa með
flokkaskiptinguna. Ef til vill getur þetta
lagazt síðar, enda munu heimastjórnar-
menn, eins og fyr, fara hóglega og stilli-
lega með atkvæðaafl sitt. Það verður
minnihlutanum að kenna, ef öðruvísi fer.
Nú hafa heimastjórnarmenn 21 atkvæði
í þinginu, Valtýingar 15. Þá er báðir for-
setar deildanna eru taldir frá, hafa heimastj.-
menn 13 atkv. á þingbekkjum í neðri deid
og 6 í hinni efri.
Skrifstofustjóri alþingis er dr. Jón Þor-
kelsson landsskjalavörður.
StjórnarfrumYörpin,
sem nú hafa verið lögð fyrir alþingi eru
19 talsins:
1. Stjórnarskrdrfrv. síðasta þings óbreytt.
2. Fjdrl'óg fyrir árin 1904—1905.
Helztu nýmæli í þ'eim eru, að einum
póstafgreiðslumanni verði bætt við í Reykja-
vlk með 1000 kr. launum, að laun póstaf-
greiðslumanna utan Reykjavíkur verði
hækkuð um 1000 kr., að fjárveitingin til
bréfaburðar í Reykjavík hækki um 200 kr.,
að 8 eldtraustir jámskápar verði útvegaðir
póstafgreiðslumönnum þeim, sem enn vant-
ar þá, og að 800 kr. verði veittar til að
gera við pósthúskjallarann. Þetta eru
helztu breytingarnar áhrærandi póststjórn-
ina.
Til gufuskipaferða gera fjárlögin ráð
fyrir 75,000 kr. tillagi úr landsjóði hvort
árið til hins sameinaða gufuskipafélags,
að því tilskildu, að úrrfkissjóðiverði veitt-
ar 65,000 kr. á ári til ferða milli Kaup-
mannahafnar, Færeyja og Islands, að ferð-
irnar til íslands verði 20, að farið verði
fram hjá Færeyjum í 10 ferðurn út og 11
ferðum utan og að í 8 ferðum út ogóferð-
um utan verði eigi komið við þar, nema á
einum stað vegna pósts og farþega, að 13
ferðir verði famar á öðrum skipum milli
Kaupm.hafnar og Færeyja, og að strand-
ferðunum kringum Islandverði haldið eins
og á fjárhagstímabilinu 1902 og 1903. En
veiti ríkisþingið ekki hækkun á ríkissjóðs-
tillaginu úr 40,000 kr. upp í 65,000 kr. á
ári veitist stjórninni heimild til að verja
allt að 80,000 kr. á ári, til að halda gufu-
skipaferðunum uppi milli landanna og
kringum Island, eins og 1902 og 1903.
Farið er fram á, að laun landsbókasafns-
varðarins séu hækkuð úr 1500 kr. upp í
2000 kr. með því skilyrði, að safninu verði
haldið opnu fyrir almenning hvern virk-
an dag frá kl. 12—3 og 5—7 síðdegis.
Fjárveiting til safnsins að öðru leyti hækk-
uð úr 4500 kr. upp í 6300 kr. Farið er
og fram á, að laun landskjalasafnsvarðar
séu hækkuð úr 1200 kr. upp f 1800 kr.
„Sögufélaginu" eru ætlaðar 800 kr. árlega
og Sigfúsi Blöndal cand. mag. 500 kr. til
að semja íslenzk-danska orðabók. Stung-
ið er upp á, að Jósafat Jónasson ættfræð-
ingur fái 600 kr. hvort árið til ættfræðis-
rannsókna og Bogi Melsteð cand. mag.
1000 kr. árlega til að semja vísindalega ís-
landssögu, jafnframt alþýðlegri sögu og
kennslubók.
Til verklegra fyrirtækja er farið fram á
auknar fjárveitingar í ýmsum liðum, bæði
til búnaðarfélaga, búnaðarfélags Islands,
kennslu 1 mjólkurmeðferð, gróðrartilrauna
(1000 kr. meira), skógræktunartilrauna, til
verðlauna fyrir útfluttsmjör (2000 kr. alls),
til kennslu í kláðalækningum og til útrým-
ingar fjárkláða í Norður- og Austuramt-
inu, til baðlyfjakaupa o. s. frv., alls og alls
miklar fjárupphæðir. Til rannsókna á
byggingaefnum landsins og leiðbeiningar
í húsagerð er gert ráð fyrir 3000 kr. ár-
lega. Til að stofnsetja efnarannsókna-
stofu í Reykjavík er stungið upp á alls
13,500 kr. fyrra árið og 4000 kr. síðara ár-
ið. 2400 kr. á ári eru ætlaðar til launa
handa 2 yfirmatsmönnum á gæðum fisk-
farma í Reykjavík og ísafirði.
Nokkrar fjárveitingar úr síðustu fjárlög-
um eru strykaðar burtu með öllu, en sum-
ar lækkaðar, og þykir óþarft aðgeta þess
sérstaklega.
3. Frumvarp til laga utn aðra skipun d
œztu umboðsstjórn íslands. Frumvarp þetta
er svolátandi:
1. gr. Samkvæmt stjórnarskipunarlögum,
dagseltum í dag, um breyting á stjórnarskrá
um hin sérstaklegu málefni íslands 5. janú-
ar 1874, skal stofna stjórnarráð fyrir ísland
í Reykjavík, og skipa í það landritara og 3
skrifstofustjóra, og veitir konungur þau em-
bætti.
2. gr. Ráðherra íslands skal hafa að
Iaunum 9000 kr. á ári, og skal honum auk
þess látinn í té embættisbústaður og 2000
kr. á ári til risnu. Til að reisa embættis-
bústað og til útbúnings risnuherbergja þar
má verja 50,000 kr. Þangað til ráðherrann
fær bústað þennan til afnota, skal honum
veitt 2000 kr. uppbót fyrir hann á ári. Kostn-
aður við viðhald ráðherrabústaðarins hvílir
á landsjóði.
3. gr. Eptirlaun ráðherra skulu ákveðin
samkvæmt hinum almennu eptirlaunalögum.
Konungi skal þó heimilt, að ákveða * hærri
eptirlaun, þó mega þau eigi nema meiru en
eptirlaun geta hæst verið samkvæmt hinum
almennu eptirlaunalögum.
4. gr. Landritari hefur 6000 kr., og hver
skrifstofustjóra 3500 kr. í laun á ári.
Til aðstoðar og skrifstofukostnaðar má
verja 16,000 kr. á ári.
5. gr. Til að breyta hinum núverandi
landshöfðingjabústað í stjórnarráðskrifstofur
og búa þær út má verja 11,000 kr.
6. gr. Landshöfðingjaembættið, landshöfð-
ingjaritaraembættið og hin umboðslega end-
urskoðunarsýslan skulu lögð niður.
Frá 1. október 1904 skulu amtmannaem-
bættin bæði lögð niður, og stiptsyfirvöldin
jafnframt afnumin.
Landfógetaembættið skal lagt niður þeg-
ar embættið losnar. Til að gegna störfum
þessa embættis má þó verja 2500 kr. á ári,
og skal með konunglegri tilskipun ákveða,
hvernig þeim skuli gegnt.
Á sama hátt skal fyrirskipa, hver störf
amtmanna og sliptsyfirvalda skuli fengin
stjórnarráðinu fyrir Island í hendur, og hverj-
um önnur störf þeirra skuli falin. Þeim
mönnum, er forsetastöðurnar í hinum 4 amts-
ráðum landsins verða fengnar í hendur, má
frá téðum tfma veita 300 kr. endurgjald á
ári í skrifstofukostnað.
I athugasemdum stjórnarinnar er með-
al annars komizt svo að orði:
„Ætlazt er til, að haldið sé í Kaup-
mannahöfn afgreiðslu- eða skrifstofu, er
lúti stjórnarráðinu fyrir ísland, og verð-
ur hægt að gera nánari ákvæði um fyrir-
komulag hennar og verksvið eptir að stjórn-
arskipunarlögin hafa öðlazt gildi. Til að
greiða kostnaðinn við þessa skrifstofu ætl-
ar stjórnarráðið sér, undir eins og stjórn-
arskipunarfrumvarpið er samþykkt og stað-
fest af konungi, að koma með tillögu um
það í frumvarpinu til hinna dönsku fjár-
laga fyrir 1904—05 að veittar verði 5,000
kr. á ári, 2,400 kr. af þeim handa forstöðu-
manni skrifstofitfinar, sem eigi er ætlazt
til að hafi veiting konungs, 800 kr. handa
aðstoðarmanni, 400 kr. handa skrifara og
1,400 kr. 1 skrifstofukostnað. Útreikningur
sá, er liggur til grundvallar fyrir þessum
upphæðum, ernú að eins byggður á bráða-
birgðaáætlun um, hve víðtæk og hvernig
þau störf verði vaxin, er ætla má, að fal-
in verði skrifstofu þessari. En óski hinn
væntanlegi Islands ráðherra henni öðru-
vísi fyrir komið, svo hinar áætluðu upp-
hæðir eigi ekki við, mun naumlega verða
neitt því til fyrirstöðu, að þeim verði breytt
seinna. Farið verður fram á, aðhitínauð-
synlegu skrifstofuherbergi verði látin í té
í stjórnarráðabyggingunni.'
Að því er kemur tilútvegunar nægilegs
húsnæðis eptir að hin breytta skipun er
komin á, telur landshöfðingi eigi nauðsyn-
legt, að reisa stjórnarbygging, með því að
breytamegi hinunúverandi landshöíðingja-
húsi í stjórnarskrifstofur, án þess að byggja
þurfi við það, og geti þar þó einnig orð-
ið rúm fyrir dyravarðarbústað. Og telur
hann að kostnaður við þetta eptir laus-
legri áætlun byggingafróðs manns fari eigi
fram úr 5000 kr. Þar við bætist kostnað-
ur við útvegun húsbúnaðar og annara á-
halda, sem sé í eitt stórt herbergi handa
ráðherra með litlu herbergi við hliðina,
eitt stórt herbergi handa landritara, 3 her-
bergi handa 3 skrifstofustjórum, 3 önnur
skrifstofuherbergi, eitt sendiboðaherbergi
og rúm fyrir skjalasafn. Kostnaður við
þetta er áætlaður 6000 kr. — Hins vegar
telur landshöfðingi nauðsynlegt, að reist
sé sérstakt hús til bústaðar handa ráðherr-
anum, og leggur hann til, að það sé byggt
úr tré, sem sé bezt til fallið byggingarefni
eptir loptslaginu. Kostnaðinn við það á-
ætlar hann 40—50,000 kr., en álítur, að fá
megi inn bæði þessa upphæð og kostnað-
inn við breyting og útbúnað landshöfðingja-
hússins við sölu jarðar þeirrar, sem lögð
er til landshöfðingjaembættisins.
Til leiðbeiningar um hina fjárhagslegu
niðurstöðu af lagafrumvarpi þessu er ept-
irfarandi yfirlit sett í athugasemdirnar:
Hin nýju gjöld verða þessi:
Laun ráðherrans og risnufé . . . 11,000 kr.
Laun landritara og 3 skrifstofu-
stjóra........................16,500 —
Aðstoðarfé og skrifstofukostnað-
ur stjórnarráðsins............16,000 —
Tilaðgegnalandfógetastörfunum 2,500 —
Skrifstofufé amtsráðsforsetanna. 1,200 —
Alls 47,200 kr.
Við afnám embætta vinnst þetta:
Laun landshöfðingja . . 8,000 kr.
Til risnu ár hvert . . 2,000 —
og þar að auki ann-
að hvort ár (þingárin)
2,000 kr., eða á ári 1,000 — ,
—---------11,000 —
Laun landshöfðingjaritarans að
meðaltali.................... 2,000 —
Skrifstofufé landshöfðingja . . . 2,400 —
Laun 2 amtmanna, 5,000 kr. hvor 10,000 —
Skrifstofufé amtmanna......... 2,800 —
Laun landfógeta............... 3,500 —
Skrifstofufé landfógeta....... 1,000 —
Útgjöld við hina umboðslegu end-
urskoðun ....................... 4,300 —
Þóknun fyrir að semja landshags-
skýrslur................... 1,700 —
Alls 38,700 kr.
Af þessu leiðir þá 8,500 kr. beinn kostn-
aðarauki á ári. Þar við bætist kostnaður
við ferðir ráðherrans og eptirlaun, svo og
aukakostnaður við útbúning stjörnarbygg-
ingarinnar og við að reisa ráðherrabústað,
en kostnaðurinn við þetta tvennt síðast-
talda mun þó fást inn með því, að selja
embættisjörð þá, er landshöfðingi nýtur f
viðbót við laun sfn, ög er hún ekki talin
með 1 útreikningnum hér á undan.
4. Fjdraukalög fyrir drin 1900 og 1901.
5. Fjdraukalög 1902 og 190J.