Þjóðólfur - 10.07.1903, Blaðsíða 1

55. árg.
Reykjavík, föstudaginn 10. júlí 19 03.
J\ís 28.
Ofna og eldavélar
selur
Kristján Þorgrímsson.
Stjórnarskrármálið.
Samhugra álit nefndarinnar.
Stjórnarskrárnefndin í neðri deild hefur
orðið öldungis samdóma í málinu, og mun
flestum þykja það betur farið. Eru því
fullnaðarúrslit málsinsað sjálfsögðu tryggð á
þessu þingi, og með því loku fyrir skotið, að
uppþotið alkunna 1 því máli vinni því nokk-
urn geig, enda var auðsætt á öllu, að þjóðin
var algerlega móthverf því flani. En mjög
er nú að því róið af einstökum forkólfum
þess, að úrslitum málsins í neðri deild sé
frestað, þangað til Jón Jensson kemur úr
sendiförinni frægu. En auðvitað verður
þvl hvorki hraðað né seinkað með til-
liti til fess. Þingið mun afgreiða málið al-
veg eins ogjónjensson væri ekki til, vissi
ekkert um sendiför hans, og því alls eng-
in áherzla á það lögð, hvort hann verður
kominn eða ókominn, áður en málið fer
úr neðri deild. Að gera sér vonir um, að
sú sendiför geti nokkur áhrif haft á úrslit
þess í þinginu er auðvitað barnaskapur
einn, hégóminn einber.
Að draga málið sérstaklega vegna þess
væri því ástæðulítið. En auðvitað skiptir
það ekki neinu, hvorki til né frá.
Nefndarálit stjórnarskrárnefndarinnar er
svo látandi:
Hin háttvirta neðri deild alþingis hefur
skipað oss undirritaða í nefnd til þessenn
að nýju að athuga frumvarp það til stjórn-
arskipunarlaga, sem samþykkt var af al-
þingi í fyrra, og sem nú, eptir þingrof og
almennar kosningar, er lagt fyrir hið ný-
kosna alþingi til fullnaðarúrslita. Vér höf-
um rætt það og athugað í sambandi við
mótbárur þær gegn einu atriði þess, sem
brytt hefur á síðan á síðasta þingi, og
leyfum oss hér með að láta uppi álit vort.
Það er samhuga skoðun nefndarinnar,
að frumvarpið hafi stórmikla og nauðsyn-
lega stjórnarbót að færa, og getur hún, að
því er pað atriði snertir, látið sér nægja
að skírskota til nefndarálitanna um stjórn-
arskrármálið í báðum deildum alþingis f
fyrra. Nýafstaðnar kosningar hafa sýnt
það ótvírætt, að þjóðin öll eða mjög yfir-
gnæfandi meiri hluti hennar aðhyllist frum-
varpið, væntir sér góðs af því og óskar,
að það sé samþykkt óbreytt, og höfum
vér ekki getað fundið neinn þann agnúa
á frumvarpinu, sem verið gæti því til fyr-
irstöðu.
Til þess að koma í veg fyrir allan mis-
skilning skulum vér taka fram, að vér telj-
um ekki að öllum hinum gömlu stjómbóta-
kröfum íslands sé fullnægt með frumvarpi
þessu; en hins vegar teljum vér stórmikið
unnið af því, sem hefur verið aðalkjarninn
í stjórnbótakröfunum, án þess að neinu sé
sleppt af áðurfengnum réttindum.
Vér finnum ástæðu til að taka það fram
sérstaklega, að ákvæði frumvarpsins um,
að ráðherrann skuli bera lög og aðrar mik-
ilvægar stjórnarathafnir upp fyrir konungi
1 ríkisráðinu, er tkki þess eðlis, að sam-
þykkt þess geti á nokkurn hátt valdið vafa
um það, að vér eptir sem áður höldum
óskertum sérréttindum þjóðar vorrar og
landsréttindakröfum hennar. Ákvæðið
verður bersýnilega að skiljast í samræmi
við þá meginsetning, sem stendur íi.grein
stjórnarskrárinnar, að Island skuli hafa
löggjöf sína og stjórn út af fyrir sig í öll-
um þeim málefnum, sem varða það sér-
staklega, þannig, að löggjafarvaldið sé hjá
konungi og alþingi í sameiningu, fram-
kvæmdarvaldið hjá konungi, og dómsvald-
ið hjá dómendum. Konungur getur, eptir
beinum ákvæðum frumvarpsins, ekki falið
neinum öðrum en ráðherra Islands einum
að framkvæma neitt af því æzta valdi,
sem honum ber f löggjöf og landsstjórn
Islands eptir stjórnarskrá þess. Þegar af
þessum ástæðum er óhugsandi, að í á-
kvæðinu um flutning málanna fyrir kon-
ungi í ríkisráðinu felist nokkuð það, sem
veiti öðrum ráðgjöfum konungs nokkurt
vald yfir sérmálum Islands, eða rétt til að
láta þau til sín taka. í ástæðum frum-
varpsins er það og skýrt tekið fram, að
það geti „auðvitað ekki komið til mála,
að nokkur hinna ráðgjafanna fari að skipta
sér af neinu því, sem er sérstaklegt mál
íslands". Þessi orð sýna, að núverandi
stjórn vor er á sama máli og vér um þetta
atriði, og þykir mega telja víst, að yfirlýs-
ing þessi sé sett í frumvarpsástæðurnar
með fullri vitund hinna ráðherranna, og
þannig viðurkennd af þeim.
Á þessum skilningi var byggt, er trum-
varpið var samþykkt f fyrra, og á þeim
skilningi byggir nefndin enn.
Fyrirmæli stjórnarskrárinnar um, að Is-
land skuli hafa stjórn sérmála sinna út af
fyrir sig, kemst nú fyrst til fullra fram-
kværnda að því, er löggjöf og landsstjórn
snertir, nú er stjórnarathöfnin er verk-
lega aðgreind frá öllum öðrum stjórn-
arstörfum í ríkinu, og ráðherrann ásamt
stjórnarráði sínu verður í landinu sjálfu.
Hingað til hefur, eins og kunnugt er, ráð-
herrastörfunum verið gegnt af mönnum,
sem jafnframt hafa haft önnur (dönsk) ráð-
gjafaembætti á hendi, og stöðugt veríð við
hlið konungs. Þegar nú ráðgjafinn flytzt
langar leiðir burtu frá konungi, er hann
þó verður að bera undir helztu mál lands-
ins, verður nauðsynlegt að setja einhverja
fasta reglu um það, hvernig sambandinu
milli konungs og ráðherra Islands skuli
hagað. Vér lítum svo á, að ákvæðin um,
að ráðherrann skuli „fara svo opt sem
nauðsyn er á til Kaupmannahafnar, til
þess að bera upp fyrir konungi í ríkisráð-
inu lög og mikilvægar stjórnarráðstafanir",
sé slík fyrirkomulagsregla, og það er svo
langt frá því, að þar með sé viðurkennt
gildi danskra grundvallarlaga á íslandi,
að því er þvert á móti slegið föstu með á-
kvæðinu, að hér sé um fyrirkomulag að
ræða, sem taki til hins íslenzka löggjafar-
valds að ákveða um, svo sem önnur sér-
stök málefni íslands. Með hinum tilvitn-
uðu orðum er engin heimild gefin til þess,
að sérstakleg málefni íslands séu rœdd
(„forhandles") í ríkisráðinu: þau ákveða
að eins, að ráðherrann hitti konunginn
par, og beri par upp fyrir honum — ekki
öðrum — mál þau, er hann hefur að flytja.
Með því að tiltaka þann stað, vinnst það,
að ekki þarf að setja nein önnur ákvæði
viðvíkjandi því, á hvern hátt ríkisstjórnin
skuli fá vitneskju um, hverju framvindur
í hinni sérstöku löggjöf vorri og stjórn.
En það er viðurkennt, að hún hafi eðli-
legan rétt til þess, er Danmörk ber alla
ábyrgðina gagnvart öðrum þjóðum.
Ennfremur vinnst það, að ráðherra Is-
lands verður til staðar til að standa fyrir
máli sínu og Islands, ef einhver annar
ráðgjafi konungs skyldi hreyfa nokkru, er
kæmi of nærri sérmálasviði íslands. Auk
þess hefur þetta fyrirkomulag þann kost,
að það er í fullu samræmi við stjórnarháttu
ríkisins. — Þótt vér nú ekki getum séð,
að það sé „stjórnarfarsleg nauðsyn" að
velja þetta fyrirkomulag, þar sem væntan-
lega mætti finna aðra vegi, sem ekki
kæmi 1 bága við stöðu þá í ríkinu, sem
íslandi er mörkuð 1 gildandi' lögum, þá
sjáum vér ekki annað fyrirkomulag hag-
felldara og umsvifaminna en það, sem
frumvarpið fer fram á, og viljum vér ó-
hikað aðhyllast það, eins og það liggur
fyrir, með þeim formála, er að framan
greinir.
Staða ráðherra íslands verður í veru-
legum atriðum frábmgðin stöðu hinna
annara ráðherra konungs. Hann verður
skipaður eptir stjórnarskrá Islands, ekki
eptir grundvallarlögunum. Hann er ís-
lenzkur embættismaður, búsettur á Islandi,
launaður af landsjóði Islands, ekki af rík-
issjóði. Hann hefur að eins á hendi sér-
mál Islands, og má ekki gegna neinu
öðru ráðgjafaembætti. Valdsvið hans ligg-
ur fyrir utan valdsvið grundvallarlaganna og
dómsvald ríkisréttarins. Hann ber ábyrgð
fyrir alþingi einu, er ljóslega sést á þvi,
að orðin „fyrir sitt leyti" Í3. gr. stjórnar-
skrárinnar eru felld úr 1 frumvarpinu.
Hann svarar til sakar fyrir hæstarétti, og
á ekkert sæti í rlkisþinginu né atkvæði
um málefni konungsríkisins, eins og á hinn
bóginn hinir ráðgjafarnir geta ekki með
undirskript sinni gefið gildi neinum á-
kvörðunum viðríkjandi þeim málum, er
liggja undir verksvið hans. Hann situr
ekki í ríkisráðinu að staðaldri, heldur kem-
ur hann þar að eins endrum og sinnum
í ákveðnum erindum. Hann á ekki sæti
á ráðgjafasamkundum (Ministerraad), og
málum þeim, sem hann flytur, getur ekki
orðið ráðið til lykta á þann hátt, sem ræð-
ir um í 16. gr. hinna dönsku grundvallar-
laga, heldur verður hann jafnan að leita
úrskurðar konungs eins í ríkisráðinu. Hann
verður laus við flokkaskiptingar og stjórn-
arskipti í Danmörku, en stendur og fellur
með fylgi því, sem hann hefur á alþingi
og á Islandi, enda göngum vér að þvl
vísu, að hannverði skipaður af konungin-
um með undirskript ráðgjafans fyrir Is-
land.
Staða íslandsráðherrans í ríkisráðinu er
þannig allt annars eðlis en ríkisráðsseta
ráðgjafans fyrir Island hefur verið f fram-
kvæmdinni til þessa. Sérstaða hatis í rik-
isráðinu er nú orðin sjálfsögð og ómótmœl-
anleg, og þess vegna er ekki lengur á-
stæða til að hafa móti því, að hann beri
þar upp sérmál vor fyrir konung.
Þar sem vér þannig erum fullkomlega
sannfærðir um, að það ákvæði frumvarps-
ins, sem um hefur verið rætt hér að
framan, geti ekki á neinn hátt skert rétt-
indi eða sjálfstæði Islands, né dregið neitt
af þvf valdi, sem landstjórninni ber eptir
1. gr. stjórnarskrárinnar, úr höndum henn-
ar, en vér hinsvegar álítum stórmikið upp-
fyllt af sjálfstjórnarkröfum þjóðarinnar
með þessu frumvarpi, er það verður að
stjómskipunarlögum, þá hikum vér eigi
við að ráða hinni háttvirtu þingdeild til
þess að samþykkja frumvarpið óbreytt f
öllum greinum.
Alþingi, 8. júlí 1993.
Lárus H. Bjarnason. H. Hafstein.
formaður. skrifari og framsögum.
Eggert Pálsson. Guðl. Guðmundsson.
Hannes Þorsteinsson. Magnús Andrésson.
Skúli Thoroddsen.
Fyrirkomulag
nýju stjórnarinnar.
í síðasta blaði var prentað í lieild
sinni frv. stjórnarinnar um skipun hinn-
ar æztu umboðsstjórnar hér á landi,
þá er nýja stjórnarbreytingin er kom-
in á, og vísast því til þess hér. Við
l. umræðu málsins í neðri deild 4. þ.
m. tók Lárus Bjarncáson sýslumaður
fram ýms höfuðatriði, er heimastjórn-
arflokkurinn mun leggja áherzlu á í
þessu máli, og var ræða hans á þe*sa
leið:
„Eg stend upp nánast til þess, sem að-
alframsögumaður stjórnarskrárnefndariinn-
ar hér í deildinni í fyrra, að færa stjórn-
inni verðugar þakkir fyrir -það, hve iið-
lega hún yfirleitt hefúr tekið í bendingar
nefndarinnar.
Stjórnin fer eigi að eins fram á, að lögð
verði niður þau embætti, sem neðri deild-
arnefndin í fyrra lagði til að yrðu lögð
niður, heldur fer hún jafnvel feti framar,
þar sem farið er fram á það í frumvarp-
inu, að endurskoðunarsýslanin verði lögð
niður. Það hefur nú að vísu ekki mikla
þýðingu, með því að í hennar stað þarf
að stofnsetja endurskoðunarskrifstofu í
ráðaneytinu, en sýnir þó, að stjómin er
ekki hrædd við breytingar. Að öðru leyti
má segja, að bendingar nefndarinnar séu
þræddar, því að það er ranghermt í at-
hugasemdum stjórnarinnar við frumvarpið.
að neðrideildar-nefndin hafi verið mót-
fallin því, að amtmannaembættin væru
þegar í stað lögð niður. Það var efri-
deildar-nefndin, sem var því mótfallin.
Neðrideildar-nefndin lagði þvert á móti
til, að þau yrðu lögð niður „sem bráðast".
Það er alltaf álitamál, hve hátt skuli
launa hin og þessi embætti. Það kann
að vera, að sumum þyki laun nýju stjóm-
arembættismannanna full há, en eg verð
að segja, að þau eru svo hófleg, sem eg
gat búist við af [stjórninni, enda þótt því
skuli eigi neitað, að hægt muni vera að
gera þau enn aðgengilegri fyrir þjóðina.
Þá verð eg og sérstaklega að lýsa gleði
minni yfir því, að stjórnin hefur fallizt á
bendingu nefndarinnar um það, að kom-
ast megi af með „lítilsháttar afgreiðslu-
stofu" í Kaupmannahöfn, sem á að lúta
beint undir stjómarskrifstofuna í Reykja-
vík. Það sýnir, að stjórnin ætlast engu
síður en þingið til þess, að þungamiðja
nýju stjórnarinnar eigi að vera í Reykjavík
og ætti þetta að vera góð bending til þeirra
manna, sem óttast eða þykjast óttast, að
stjórnin vilji mýla oss með heimastjórnar-
frumvarpinu frá 1902.
Eg hef þá talið kosti stjórnarfrumvarps-
ins og vík þá að ókostunum, seni eg tel
á frumvarpinu.
Y