Þjóðólfur - 10.07.1903, Blaðsíða 2

IIO
Eg er stjórninni sammála um, að leggja
megi þau embætti niður, sem nefnd eru
1 frumvarpinu, en eg vil leggja fleiri em-
bætti niður. Þetta land er svo útbúið af
náttúrunnar hendi, það er svo víðáttumik-
ið og svo strjálbyggt, að það útheimtir
hlutfallslega líklega fleiri embættismenn
en nokkurt annað land, en einmitt þess
vegna er hin ríkasta hvöt til þess að halda
ekki í ónauðsynleg embætti, og þó eigum
vér að minnsta kosti eitt slíkt embætti og
það meira að segja hálaunað embætti.
Eg á við biskupsembættið. Það kostar
oss árlega að skrifstofukostnaði meðtöldum
8000 kr., og kostar oss framvegis árlega
7000 kr., lifi það hinn núlifandi biskup.
Hins vegar er mér ekki kunnugt um, að
biskupinn hafi nokkurt það verk á hendi,
er ekki mætti fela öðrum embættismönn-
um, annáðhvort án kostnaðarauka eða að
minnsta kosti án mikils kostnaðar.
Þegar tímar líða fram og alþýða mennt-
ast betur, mundi og vafalaust verða hægt
að fela ólögfróðum mönnum sum verk
sýslumanna, en það mundi aptur leiða til
þess, að fækka mætti þeim með tímanum.
I öðru lagi finn eg það að frumvarpinu,
að ráðherranum eru ætluð eptirlaun, en
það var við þvf að búast, úr því að honum
voru ætluð eptirlaun í stjórnarskrárfrum-
varpinu. Hinsvegar er það nokkur bót í
máli, að ætlast er til, að eptirlaun ráðherr-
ans fari eptir almennu eptirlaunalögunum.
Ráðherraeptirlaunin eru víða látin vera
helmingur launanna, hvort sem maðurinn
situr lengi í embættinu eða skammt og
verða, þar sem svo á stendur, venjulega
miklu hærri en þau myndu hafa orðið
eptir almennum eptirlaunareglum. Því er
bót að því, að þau skuli reikna sem ann-
ara embættismanna eptirlaun, en sá galli
er aptur á, að konungi er í frumvarpinu
veitt vald til að fara fram úr venjulegum
eptirlaunum, og með því er opnuð smuga
til að hækka þau, fái það ákvæði að
standa.
En þriðji og mesti gallinn á frumvarp-
inu er sá, að það virðfist allt lúta að því,
að hlaða sem mestu valdi niður í stjórn-
arstofunni og það tel eg stóran agnúa
margra hluta vegna.
Þetta land er allra landa verst fallið
fyrir valdasamdrátt (Centralisation). Það
gerir víðátta landsins og strjálbyggð. Það
er óhæfilega umsvifamikið og útdráttar-
samt, að þurfa að sækja til Reykjavíkur
utan af yztu landshornum lof og leyfi til
nálega hvers smáræðis.
, Það á illa við Junderni þjóðannnar að
bæla hana undir opt og einatt smámuna-
samt embættiseptirlit.
Og seinast en ekkí sízt heptir slíkt fyr-
irkomulag framför og þroska þjóðarinnar,
þar sem á hinn bóginn ekkert framar
þjóðina betur en hófleg sjálfstjórn. Það
má að vísu búast við, að þjóðin reki sig
optar á fyrst í stað, alveg eins og hætter
við, að það barnið, sem höndunum er
snemma sleppt af, detti optar en hitt, sem
lengi er leitt, en þjóðin lærir líka fyrir
bragðið fyr en ella að standa á eigin fót-
um. Göngustóllinn er með réttu genginn
úr móð.
Loks tel eg þann fjórða galla á frum-
varpinu, að stjórninni er ætlað að gera út
um þáð einni, hvernig fara skuli með
verk þeirra embætta, er lögð verða nið-
ur. Eg gæti vel skilíð, að þingið vildi
eiga atkvæði um það, að einhverju leyti.
Það má vel vera, að fleiri séu kostirog
ókostir á frumvarpinu, en bæði er málið
nú til fyrstu umræðu og því óheimilt að
fara frekar út í einstök atriði, og svo býzt
eg við, áð sett verði nefnd í það og skal
eg því ljúka máli mínu um leið og eg tek
það upp aptur, að það er allrar virðingar-
vert, hve óeigingjarna og víðast hvar heppi-
lega viðleitni stjórnin hefur sýnt af sér
með frumvarpinu til þess að sníða stjórn-
arstakkinn eptir vexti þjóðarinnar'*.
Hlutafélagsbankinn.
Leyfishafendur hlutabankans hafa sent
út um England skýrsluyfirlit um banka-
fyrirtækið og horfumar fyrir framtíð þess
hér á landi. Englendingar eru látnir
vita, að þeim gefist kostur á að kaupa
hluti í honum, að byrjað verði með hér um
bil £ 112,000, sem skiptast skulu í 11200
hluti, hvern á £ 10. Til þess að eign-
ast einn hlut, £ 10, þurfi að borga £ 12;
— £ 2 við innritun, £ 3 sem fyrstu
greiðslu og síðan £ tvisvar sinnum
með mánaðar fyrirvara, þegar krafizt er.
í stjórn hans eiga að vera, auk þeirra
þriggja, sem alþing kýs, Ludvig Arntzen
riddari af Dbr. hæstaréttarmálaflutnings-
maður og tveir umboðsmenn enskrahlut-
hafa. Eramkvæmdarstjóri í Kaupmanna-
höfn verður Alexander Warburg, Fríhöfn-
inni og verzlunarmiðlar Rubin & Bing í
Kaupmannahöfn.
í skjali þessu er svo enska verzlunar-
heiminum gefnar upplýsingar um það, að
ísland sé um 40,000 □ mílur (enskar)
að stærð, með um 80 þús. íbúum. Nú
sé að færast fjör í verzlun og atvinnumál
á íslandiog að nota auðsuppsprettur þess.
Laxveiði og fiskiveiðar séu þar stórkost-
lega miklar. Englendingar og Frakkar
veiði nú við Island fyrir um £ 3 miljónir
á ári og geti sú veiði aukist ákafléga.
Hvalveiðar Norðmanna nemi þar á ári
um 3 miljónum króna. Hraun sé víða á
sjávarbotni við ísland og séu þar því ör-
uggir hrygningarstaðir, sem botnvörpung-
ar geti ekki eyðilagt.
Afurðir landbúnaðarins séu sauðfé,
nautgripir og hestar; mikið sé útflutt af
æðardún, en geti mjög vaxið. Utflutn-
ingur smjörs sé 1 byrjun.
íslendingar séu ötulir menn, starfsamir
og áreiðanlegir í viðskipturo. Fjárprettir
og fjárþrot þeirra, er atvinnu reka, megi
heita óþekkt. Lítið sé um glæpaverk og
blá-fátækt sé þar varla til.
Straumur ferðamanna til Islands fari
vaxandi árlega, og ekki geti hjá því farið,
að eins margir muni fara til íslands eins
og Noregs, þegar gufuskipaferðum fjölg-
ar og fregnskeyta-samband er komið á við
umheiminn.
Aðal-útvegir Islands séu nú sem stend-
ur nær því ónotaðir, en álit manna sé, að
þeir beri af öðrum í Norðurálfunni. Lopts-
lagið á vesturströndinni sé líkt og á vest-
urströnd Skotlands; meðalhiti í Reykjavík
sé 53—54° Fahrenheit.
Aður en hlutabankinn hafi fengið einka-
leyfi sitt, hafi stjórnin látið ráðgjafa Is-
lands í Khöfn útvega fullnægjandi upp-
lýsingar. Alit stjórnar þjóðbankans í
Danmörku hafi verið, að aukning banka-
fjár á þennan hátt sé hyggileg og nauð-
synleg. Sömu skoðun hafi verzlunarstétt-
in á íslandi, sem sé nú neydd til að hafa
bankaviðsjripti sín við Skotland og Dan-
mörku.
Hinn litli banki, sem nú sé í landinu,
sé nauðsynlegur sem landbanki, en fáist
ekki við venjuleg bankastörf.
Ætlast sé til, að málmforði hlutabank-
ans verði sumpart í Kaupmannahöfn og
sumpart í London.
Vöruviðskipti Islands við útlönd voru
árið 1899 15 milj. kr. og ætla megi, að
þau séu nú um 18 milj. kr.
I bankaseðlum sé í umferð að meðal-
tali á Norðurlöndum um 45 kr. á mann,
en meira þar sem samgöngufæri eru slæm
og ávísanir eru lítið notaðar; seðlafúlga
hlutabankans 2T/3 milj. kr. og Landsbank-
ans 3/4 mjlj. kr. samanlögð sé því enn
minni fn þetta — miðað við mannfjöld-
ann. 'Sú fjölgun Ibúa og blómgun við-
skiptalífsins á Norðurlöndum, sem vakið
hefur almenna eptirtekt, sé nú að byrja
á Islandi, og lítill vafi geti leikið á því,
að hlutabankinn muni geta fengið leyfi
til auka fé sitt og seðlaútgáfuna eiris og
nauðsyn krefji. I reyndinni mun hluta-
bankinn þannig hafa í hendi sinni alla
seðlaútgáfu landsins í nútíð og frámtlð
og eiga stóran þátt í efnalegum framför-
um þess. En þótt ekki væri tekið tillit
til þess, geti þó ekki hjá því farið, að
viðskiptin í landinu nú og kröfur þær,
sem verzlunin gerir, hljóti að gefa hluta-
bankanum ágætan arð af stofnfé sínu.
Arðurinn af stofnfé þjóðbankanna á
Norðurlöndum sé "frá 7—10 af hundraði
og vegna skorts á bankasamkeppni á Is-
landi vænta leyfishafendur fastlega að
minstakosti io°/o arðs af stofnfé hluta-
bankans.
Alþingi,
11.
Eþtirlaun og ellistyrkur embœttismanna.
Guðjón Guðlaugsson flytur sömu frv. sem
í fyrra um þetta efni. Nefnd í e. d.:
Hallgr. Sveinsson, Eiríkur Briem, Guðjón
Guðlaugsson.
Sveitarstjórn. Frv. frá Birni Kristjáns-
syni og Jóhannesi Ólafssyni um að leggja
megi aukaútsvör á utanhreppsmenn á þeim
stað, sem þeir hafa jörð eða ítök til af-
nota eða eignar eða reka atvinnu. Nefnd
í n. d.: Björn Kristjánsson, Jóhannes Ól-
afsson, Jón Magnússon, Pétur Jónsson,
Hermann Jónasson.
Skipting d Gullbringu- og Kjósarsýslu i
tvö sýslufélög. Frv. frá Birni Kristjánssyni
og Þórh. Bjarnarsyni. Kjósar-, Kjalames-
og Mosfellshr. skulu verða sérstakt sýslu-
félag og heita Kjósarsýsla, allir aðrirhrepp-
ar sýslunnar Gullbringusýsla. Nefnd í n. d-:
Hannes Þorsteinsson, Jón Magnússon, Björn
Kristjánsson.
Bœjarstjórn í Hafnarfirdi. Frá Valtý
Guðmundssyni og J. Havsteen.
Aðflutningsgjald af smjörlíki o. fl. Flm.
Eggert Pálsson. Af smjörlíki skal greiða
10 au. aðflutningsgjald af hverju pd., af
osti allskonar 5 au. og af kartöflum 10 af
hverjum 10 pd.
Afangastaðir. Frv. frá Hannesi Þorsteins-
syni og Ól. Ólafssyni tím að sýslunefndum
veitist heimild til, að greiða úr sýslusjóði
hæfilegt árgjald fyrir áfangastaði í sýslunni,
þar sem hún álítur þá nauðsynlega.
Vegagjald. Frv. frá Ól. Ólafssyni og
Hannesi Þorsteinssyni um að sýslunefrid-
um og hreppsnefndum veitist heimild til,
þar sem þörf krefur, að hækka allt að
helmingi gjald það, sem hver verkfær mað-
ur skal greiða til sýsluvega og hreppavega.
Strandgœzlubdtur d Faxaflóa. Þgsál.till.
frá Valtý Guðmundssyni um að skora á
stjórnina, að hlutast til um, að útvegaður
verði sérstakur fallbyssubátur til strand-
gæzlu á Faxaflóa.
Rdðherradbyrgð. Frv. frá Sk. Thorodd-
sen og Guðl. Guðmundssyni um ábyrgð
hins fyrirhugaða ráðherra. Nefnd í n. d.:
Guðl. Guðmundsson, Lárus Bjarnason
(skrif.), Skúli Thoroddsen, Hannes Hafstein
(form.), Hermann Jónasson.
Hreþpsnefndarkosningar. Frv. frá H.
Þorst. og Ól. Ól. um aðheimilt sé, aðláta
þær fara fram, ef þörf krefur, á hreppa-
skilaþingum á haustin.
Brúargerð d Héraðsvötn. Frv. frá Ól.
Briem óg St. Stefánssyni um að veita megi
27;ooo kr. úr landsjóði til að brúaHéraðs-
vötn hjá Ökrum.
Stœkkun verzlunarlóðar Rvikur. Frv. frá
Tr. Gunnarssyni.
Lóðarsala í Rvík. Frv. frá Tr. Gunnars-
syni um að veita bæjarstjórn Rvíkur heim-
ild til, að taka endurgjald fyrir lóðir, sem
útmældar eru undir hús, og ef hús eigi
verður reist á slíkri lóð, sem keypt er inn-
an 2 ára frá því að kaupm fóru fram, fell-
ur lóðin aptur tilbæjarins endurgjaldslaust.
Bœjarstjórn Rvtkur. Erv. frá Tr. Gunn-
arssyni um að ákveða megi hæflleg gjöld
fyrir leyfi þau, sem bæjarstjórn og bygg-!
inganefnd veitir, og fyrir þau störf, sem
byggingarfulltrúi, ef hann verður skipaður,
leysir af hendi í þarfir einstakra manna.
Lœknishéraðaskiþun. Frv. frá Sig. Tens-
syni um að skipta Barðastrandarlæknis-
héraði í tvennt, Patreksfjarðarhérað (Rauða-
sandshr., Tálknafjarðarhr., Barðastrand-
arhr. fyrir vestan Vatnsdalsá) og Bíldu-
dalshérað (Suðurfjarðahr. og Dalahr.). Pat-
reksfjarðarhérað skal teljast til 2., Bíldu-
dalshérað til 5. launaflokks.
Brúarkirkja l Hofteigsþrestakalli. Frv.
frá Einari Þórðarsyni uro, að aukaþókn-
un sú, sem sóknarbændum Brúarkirkju hef-
ur verið skylt að greiða prestinum í Hof-
teigi fyrir hverja messuferð, skuli niður
falla við næstu prestaskipti.
Þingnefndir
auk þeirra, sem taldar eru hér á undan.
Fjdrlögin (n. d.): Þórh. Bjarnarson, Tr.
Gunnarsson, Hermann Jónasson, Pétur
Jónsson, Steíán Stefánsson, Jóhannes Jó-
hannesson, Árni Jónsson.
Umboðsstjórnin nýja (n. d.): Jón Magn-
ússon, Skúli Thoroddsen, Hannes Hafstein,
Lárus Bjarnason, Björn Kristjánsson, Jó-
hannes Ólafsson, Ólafur Ólafsson.
Ga^nfroeðaskóli d Akureyri (n- d.): St.
Stef., Hannes Hafstein, Björn Bjarnarson,
Einar Þórðarson, Hannes Þorsteinsson.
Fjdrkldði (n. d.): Ólafur Thorlacius,
Árni Jónsson, Magnús Andrésson, Stefán
Stefánsson, Jóhannes Ólafsson.
Landsreikninganefnd (n. d.): ÓI. Briem,
Guðl. Guðm., Ól. Thorlacius.
' Landbúnaður (n. d.): Hermann Jónas-
son, Eggert Pálsson, Þórhallur Bjarnarson,
Ólafur Briem, Björn Bjarnarson.
Samgöngumdl (n. d.): Lárus Bjaafiason,
Hannes Hafstein, Magnús Andrésson, Ól-
afur Thorlacius, Jón Magnússon, Guðl.
Guðmundsson, Einár Þórðarson.
Kosningalög (e. d.): Eiríkur Briem,
Guðjón Guðlaugsson, Guttormur Vigfús-
son, Hallgrímur Sveinsson, Sigurður Jens-
son.
Heilbrigðissamþykkt (e. d.): J. Jónassen,
Þorgr. Þórðarson, Guðjón Guðlaugsson.
Likskoðun (e. d.): Þorgr. Þórðarson, J.
Jónassen, Gutt. Vigfússon.
Losknishéraðaskiþun (skipting Reykjavík-
urhéraðs, e. d.): J. Jónassen, Þorgr. Þórð-
arson, Valtýr Guðmundsson.
Hagfrœðisskýrslur (e. d.): Eiríkur Briem,
Kristján Jónsson, Sig. Jensson.
Menntamdl (n. d.): Hannes Hafstein,
Stef. Stef., Þórh. Bjarnarson, Herm. Jón-
asson, Björn Bjarnarson.
Skeiðarárhlaupið.
Eldgosið í snnnanverðum Vatnajökli.
Á Urbanusmessudag 25. maí síðastliðinn
hljóp Skéiðará. Hafði hún staðið inni(o:
í jöklinum) allan slðari hluta vetrar og vors,
það er að segja, hún hafði verið algerlega
þur. En það er hún vön að vera, áður
en hún hleypur. Voru menn því alltafað
búast við hlaupinu i vor, og er það ekk-
ert skemmtilegt, að ferðast yfir hinn nær
7 mílna breiða Skeiðarársand, og geta á
hverju augnabliki búizt við að hlaupið
komi á mann. — Síðast er Skeiðará hljóp
veturinn 1897, var austanpósturinn nærri
orðinn fyrir hlaupinu, og slapp nauðug-
lega vestur yfir Núpsvötnin, er voru að
verða ófær. En nú var maður korninn
fyrir r/2 tíma heim að Skaptafelli — sá
bær stendur í háisi austan við sandinn —
er hlaupið byrjaði, var það gamall maður
á mögrum hesti, sem ekki hefði verið skjót-
ur til úndanhalds, og var því guðs mildi,