Þjóðólfur - 10.07.1903, Blaðsíða 3

III
að hann var kominn afsandinum. Hlaup-
ið byrjaði á mánudag fyrir hvítasunnu, en
á hvítasunnudag var það farið svo að réna,
að póstur komst vestur yfir sandinn með
fylgd tveggja valinna manna, Þorsteins
Guðmundssonar og Stefáns Benediktsson-
ar bænda í Skaptafelli. En þó hlaupið
stæði eigi lengur en þetta, var það eitt
með hinum stærstu og næsta óguriegt, enda
var eldgos því samfara í Skeiðarárjökli(?),
sem optar hefur átt sér stað meira eða
minna, er Skeiðará hleypur. Kom eldur-
inn upp norður og vestur af svokölluðu
Grænafjalli, sem liggur norður af Eystra-
fjalli, var það á fimmtudaginn 28. maí,jók
það ei lítið vatnsflóðið, er jökullinn bráðn-
aði, leitaði það framrásar með svo miklu
afli, að það sprengdi upp skriðjökulinn að
framan og bar fram jökulstykki, sem eptir
sögusögn póstsins eru yfir 60 feta há, en
ofan á þeim eru svo aptur víða önnur
25—35 feta þykk: þekur þessi íshrönn nú
margar □ mílur af Skeiðarársandi ofan
rá jökli og fram til sjávar (c. 5 mílna
veg), og sandinn fyrir framan Öræfin aust-
ur á móts við Hof svo þétt, að ekki verð-
u.r á milli komizt nema upp undir jökli.
Eru aðalhlaupin 4 fram úr jöklinum auk
margra smærri, það austasta austur undir
Öræfum, en þaðvestasta á svokallaðri Sig-
urðarfit, og er þá eptir '/3 sandsins vestur
að Lómagnúp, en voðahlaup var og í
Núpsvötnunum, (sem eru vestast á sand-
inum), þó eigi fylgdi þar jökulhrönn. —
Ógurlegast var hlaupið á fimmtudaginn
og föstudagsnóttina, þá er eldgosið byrj-
aði og var mest. Vatnið spýttist upp um
sprungurnar, er komu í jökulinn í háum
súlum, en jörðin og öll hús í Skaptafelli
og Svínafelli i Öræfum léku á reiðiskjálfi,
og það svo, að rúður brotnuðu í glugga
á Skaptafelli, en dynkirnir og smellirnir
heyrðust alla leið austur í Hornafjörð, því
vestanátt var. Um kveldið og nóttina lýsti
svo af eldinum, sem steig hátt í lopt upp
og leiptraði út úr reykjarmekkinum, að
birtu sló á jörð og vötn alla leið út í
Alptaver, og það kl. að ganga n um
kveldið. Reykjarmökkinn lagði fram yfir
Öræfin, huldust toppar fjallanna fyrir ofan
Sandfell og Hof svörtum reykjarbólstrum,
en blossar og eldingar leiptruðu út úr
þeim fram yfirbæina, jafnframt skalfjörð-
in, er jökullinn var að springa og voru
smellirnir meiri en nokkurt fallbyssuskot.
Varð það sambland allt svo ógurlegt, að
allt fólkið í Sandfelli (séra Ólafur var sjálf-
ur með tveim börnum sínum nýfarinn
vestur) flýði austur að Fagurhólsmýri. Til
allrar hamingju fylgdi þá eigi öskufall að ,
mun mekki þessum, og eldgosinu vægði
næsta dag, enda fór þá hlaupið að réna.
— Einar bóndi Bjaroason í Skaptafelli,
sem er orðinn gamalj maður, segir þetta
hlaup með þeim allra stærstu, sem komið
hafi í sinni tfð, en hann er þar borinn og
barnfæddur og hefur dvalið þar allan sinn
aldur.
Til að sýna vatnsmegnið og afl hlaups-
ins skal þess getið, að á laugardaginn fyr-
ir hvítasunnu var verið að skipa upp úr
timburskipi í Vík í Mýrdal í logni og dauð-
um sjó. Allt í einu umhverfðist sjórinn,
varð kolmórauður og með svo sterkum
vesturstraum, að uppskipunarskipið varð í
snatri að losa allar festar frá skipinu. 16
— 18 menn reru því tómu fyrir timbur-
fleka, sem búið var að mynda að nokkru
leyti, er ólgan kom f sjóinn, en samt hrakti
þá svo af straumnum, að þeir voru nærri
komnir öpp 1 urðina hjá Reynisfjalli, en
þá slitnaði til allrar hamingju flekinn apt-
an úr skipinu, sem þeir ei höfðu viljað
sleppa, björguðust þeir svo á tómu skip-
inu nauðuglega 1 land upp í svokallaðan
„bás“ undir Reynisfjalli, en þá orðið ó-
lendandi við sandinn vegna brimólgu.
Timburfiekinn hefur ekki séstsíðan. Svona
var kraDturinn f hlaupinu mikill, og er þó
afarlangur vegur til Víkur austan af Skeið-
arársandsfjörum.
Meiri og minni reykjarmökkur hefur
staðið upp úr eldvarpinu síðan. En í
gærmorgun (10. júní) gaus upp ákaflega
stórum reykjarmekki biksvörtum, sem óð-
fluga breiddist yfir mikinn hluta loptsins,
en minnkaði þó aptur eptir nokkurn tíma,
þó óx hann aptur síðar um daginn mjög
mikið, ekki rigndi ösku úr honum hér á
Síðunni, enda stóð norðvestan andvari
nokkuð á móti honum. En í Fljótshverfi,
einkum á Núpsstað, rigndi talsverðum sandi,
og mjög hætt við, að meira hafi kveðið
að því í Öræfunum, því þar lagði mökkinn
kolsvartan yfir. Nú í dag hefur mikið
minna borið á honum, enda loptið verið
fullt af öskumistri. Hvað úr þessu gosi
kann að verða veit maður ekki, en von-
andi er, að það geri engan verolegan ó-
skunda.
Prestsbakka á Síðu 11. júní 1903.
Magnús Bjarnarson.
Bókmenntafélagsfundur var
haldinn hér í bænum í fyrra dag. Forseti
(Eiríkur Briem) skýrði frá efnahag félags-
ins og gerðum þess. Rætt var um, að gera
þyrfti einhverjar ráðstafanir til að efla fé-
lagið, og komu þar fram ýmsaruppástung-
ur. Urðu lengstar umræður um tímarit
félagsins og vildu margir láta geta það út
í heptum, en ekki 1 einu lagi. Varð það
loks ofan á, að kjósa 3 manna nefnd til
að íhuga þetta málefni allt saman í sam-
vinnu við stjórn félagsins, og voru kosnir
f þá nefnd Guðm. Björnsson læknir, Guðm.
Finnbogason og Þorsteinn Erlingsson ept-
ir hlutkesti millum hans og Jóns Ólafsson-
ar. Þá var og allmikið rætt um hina út-
lendu bókaskrá, er fylgir Skírni, og töldu
flestir hana óþarfa. Var samþykkt svolát-
andi tillaga (frá Hannesi Þorsteinss. ritstj.):
„Fundurinn skorar á stjórnina, að gera
sem fyrst ráðstafanir til, að hinni útlendu
bókaskrá með Skírni verði breytt á þann
hátt, að í stað hennar komi stuttir ritdóm-
ar um merkustu útlendar bækur í helztu
fræðigreinum". Stjórn félagsins og vara-
stjórn þess var endurkosin, einnig annar
endurskoðunarmaðurinn (Sighvatur Bjarna-
son), en í stað hins (Björns Jónssonar rit-
stjóra, er fékk 6 atkv.) var valinn Hannes
Þorsteinsson ritstj. með 8 atkv. í Tíma-
ritsnefnd voru kosnir: Helgi Pétursson,
Jón Ólafsson, Guðm. Björnsson og Guðm.
Finnbogason.
Þingmálafundir.
Þriðjud. 16. júní var þingmálafundur sett-
ur og haldinn að Stórólfshvoli. Til fundar
hafði verið boðað ákjörfundi. Fundarstjóri
var kosinn oddviti Magnús Guðmundsson á
Kotvelli og skrifari Nikulás Þórðarson á
Kirkjulæk.
Þau mál, sem á dagskrá komu, voru þessi:
1. Stjórnarskrármálið: Séra Egg-
ert Pálsson á Breiðabólsstað tók þar fyrst-
ur til máls, þvf næst oddviti Eyjólfur Guð-
mundsson í Hvammi og séra Ófeigur Vig-
fússon. Eptir ítarlegar umræður um málið,
var þannig löguð tillaga borin upp til at-
kvæða frá Eyjólfi í Hvammi:
„Fundurinn skorar á þingmennina, að gera
sitt ítrasta til, að nefnd verði sett í stjórn-
arskrármálið, sem rannsaki það. Og kæmi
það f ljós, að landsréttindi íslands séu veikt
eða skert með orðunum: „í ríkisráði" í
frumvarpi síðasta þings, að fella þau þá
burt“, var felld með öllum atkvæðum gegn 4.
Önnur tillaga var borin upp af þingmanni
séra Eggert Pálssyni svohljóðandi: „Fund-
urinn óskar samþykkis á stjórnarskrárfrum-
varpi síðasta þings, en álftur þó sjálfsagt,
að nefnd verði sett í málið, er rannsaki ná-
kvæmlega, hvort hinum sérstöku landsrétt-
indum íslands geti stafað nokkur hætta af
orðunum : „í ríkisráðinu". Og var sú
tillaga samþykkt.
Fyrri hluti þessarar tillögu samþykktur á
þingmálafundi á Seljalandi 22. júní, en allur
síðari hlutinn frá orðunum „en álítur þó
sjálfsagt" o. s. frv. felldur burtu.
2. Bankamálið: Þannig orðuð tillaga
var borin upp til atkvæða í því máli frá
þingm. séra Eggert: „Fundurinn skorar á
þingið, að vaka yfir réttindum íandsbankans,
að þau verði eigi skert frekar en orðið sé,
né bankinn lagður niður". Samþykkt með
öllum atkvæðum.
3. Landbúnaðarmálið: f J>ví var
borin upp þannig löguð tillaga frá oddvita
Magnúsi Guðmundssyni á Kotvelli: „Fund-
urinn skorar á þingmenn sýslunnar að styðja
öll þau mál, er koma fram á næsta þingi,
sem stutt geta að framför landbúnaðarins,
svo sem sérstaklega styðja að því, að leigu-
liðum verði gert hægra fyrir, en nú á sér
stað, að fá keyptar ábýlisjarðir sínar. í
öðru lagi styðja að þvf, að aukinn verði veru-
legar styrkur úr landsjóði til búnaðarfélag-
anna. í þriðja lagi, að lagður verði tollur
á innflutt smjörlíki með öðru fleiru".
4. Menntamál: Tillaga í því máli var
borin upp frá N. Þórðarsyni kennara þann-
ig orðuð: „Fundurinn skorar á þingmenn
sýslunnar, að beina alþýðumenntamálinu á
næsta þingi í svo haganlegt horf, sem fram-
ast má verða, sérstaklega styðja að því, að
settur verði skóli á stofn fyrir alþýðukenn-
araefni, er veiti þeim næga undirbúnings-
kennslu. Einnig styðja að því, að kjör al-
þýðukennara verði bætt að nokkrum mun.
Og í þriðja lagi styðja að því, að sett verði
á stofn yfirstjórn alþýðukennslumálanna á
íslandi, er eigi hafi annað starf á hendi
því samhliða".
5. Hvalveiðamálið: í því máli kom
fram tillaga frá Vigfúsi Einarssyni á Bjólu
svolátandi: „Fundurinn skorar á þingmenn
sýslunnar, að styðja algerða friðun hvala".
6. Bindindismálið: í því máli kom
fram þannig orðuð tillaga frá N. Þórðarsyni:
„Fundurinn skorar á þingmenn sýslunnar,
að styðja að því, að vínfangatollurinn verði
hækkaður að miklum mun á næsta ’þingi,
ef það sér ekki fært, að gera algert inn-
flutningsbann að lögum". Önnur tillaga kom
fram í því máli frá sérá Ófeigi Vigfússyni
svohljóðandi: „Fundurinn skorar á þing-
menn sýslunnar, að gera sitt ftrasta til, að
efla og útbreiða áfengisbindindi hér á landi,
á hvern þann hátt, er meiri hluti þingsins
álítur beztan og tiltækilegastan". Sú síðari
var samþykkt með meiri hluta atkvæða.
7. Prestlaunamálið: Fundurinn álít-
ur, að laun presta séu yfirleitt alltof lág, og
til þess að bæta úr því, telur hann þá leið
hentasta, að stækka starfssvið prestanna, svo
að laun þeirra þar af leiðandi vaxi, og skor-
ar á þingmennina, að fylgja þeirri stefnu.
En að setja presta á föst laun úr Iandsjóði,
virðist fundinum með öllu ótiltælcilegt. Sam-
þykkt með öllum atkvæðum.
8. Kosningamálið: Fundurinn lét
uppi einlæga ósk sfna, að leynilegra þing-
kosningafrumvarpið yrði samþykkt á næsta
þingi. Og að þingkosningadagurinn verði
ákveðinn að vorlagi.
9. Eptirlaunamálið: Fundurinn skor-
ar á þingmenn sýslunnar, að fylgja fram
lækkun á eptirlaunum embættismanna, svo
mikilli, sem frelcast virðist tiltækilegt.
10. Fundurinn skorar á þingmenn sýsl-
unnar, að styðja það af fremsta megni, að
gefið verði algert eptir lán það, er sýslan tók
til að teppa í Valalækina.
[Á fundinum á Seljalandi samþ. að skora
á þingmennina að framfylgja þessum málum:
1. Eptirgjöf 6000 kr. lánsins til Valalækj-
aríhleðslunnar.
2. Aflétting brúargæzlukostnaðarins af
sýslusjóði.
3. Flutning á launum yfirsetukvenna af
sýslusjóði á landsjóð].
11. Fundurinn skorar á þingmenn sýsl-
unnar, að gera sitt til, að lög 3. apríl 1900
um greiðslu dagsv., offurs o. s. frv. verði
numin úr gildi og önnur sett í staðinn, sem
séu Ijósari og ótvíræðari.
Fleiri mál komu ekki til umræðu og var
því fundi slitið.
Magnús Gudmundss. Nikulás Þórdats.
Ár 1903 13. júní var haldinn þingmála-
fundur á Selnesi í Breiðdalshreppi. Fund-
arstjóri var kosinn Ari Brynjólfsson og skrif-
ari Þ. Þ. Mýrmann.
1. Stjórnarskrármálið: Fundurinn
skorar á alþingi að samþykkja óbreytt stjórn-
arskrárfrumvarp síðasta alþingis, en gefa
alls ekki gaum að hinni viðsjárverðu kenn-
ingu hinna svonefndu „Landvarnarmanna".
2. Leynilegar þ i n g k o s n i n g a r:
Fundurinn óskar í einu hljóði, að samþykkt
verði á næsta þingi lög um leynilegar kosn-
ingjir til alþingis.
3. Hvalveiðamálið: Fundurinn ósk-
ar eptif algerðu hvalveiðabanni kringum Is-
land, og felur alþingi að skora á stjórnina,
að hún geri sitt til, að samskonar bann verði
að lögum hvað snertir Færeyjar og Græn-
land.
En sjái þingið sér ekki fært, að halda
málinu áfram í þessu formi, þá að semja
lög um gjald af hvölum, er ekki sé lægra
en 100 kr. af hverjum hval; auk þess með
skýru lagaákvæði að skylda hvalveiðamenn
til að borga tekjuskatt.
4. Landbúnaðarmálið: Fundurinn
álítur mál þetta svo umfangsftiikið og athuga-
vert, að óhjákvæmilegt sé, að kjósa í páð
milliþinganefnd, eii áiítur nauðsynlegt vegna
landbúnaðarins, að ,sem flestir bændur f
landínu séu sjálfseignarbændur.
5. Samgöngumálið: Fundurinn skor-
ar á alþingi, að bæta samgö'ngur bæði á
sjó og landi svo þær fullnægi sem bezt
þörfum þjóðarinnar og-kröfum tímans.
6. Innlend brunabó tafé 1 ögT Fund-
urinn er algerlega mótfallinn frumvarpi því,
er samþykkt var á síðasta þingi um innlent
brunabótafélag. -
7. Fundurinn er algerlega á móti ,frum-
varpi um undanþágu frá botnvörpuveiðum
frá 6. apríl 1898, sem flutt var á. síðasta
þingi.
8. Fundurinn skorar á alþingi, að afnema
gjafsóknir embættisiwanna og eptirlaun þeirra.
9. Fundurinn er á einu máli um það, að
nauðsynlegt sé að tolla „margarine" og inn-
flutt jarðepli. En þeim garðyrkjufélögum,
sem kynnu að myndast yrði veittur styrkur
af opinberu fé.
10. Fundurinn skorar á alþingi, að nema
hundaskattinn úr lögum.
11. Fundurinn óskar eptir, að embættism.
sé fækkað að mun, nema læknum, og því
fé, sem við það sparast, sé varið til að efla
atvinnuvegina.
12. Fundurinn skorar á alþingi, að semja
lög, er gefi verkamönnum þeim, sem vinna
við ýmsar stofnanir, kost á, að ná rétti sín-
um, ef þeir bíða tjón á heilsu og limum
fyrir ótilhlýðilega meðferð af yfirboðurum
sínum.
13. Prestakosningalögin: Fundur-
inn sltorar á alþingi, að breyta lögum þess-
um þannig, að söfnuðirnir geti framvegis
átt kost á, að velja um alla umsækjendur.
Að öðru leyti er fundurinn eindregið með
því, að fækka prestum að mun, og setja
þá á föst laun, og verja því fé, sem við
það sparast til menntamálanna.
14. Fundurinn er algerlega á móti inn-
flutningsbanni á vínföngum og vínsölubanni,
en vill hækka tollinn að mun.