Þjóðólfur - 28.08.1903, Blaðsíða 1

i r
55. árg.
Reykjavík, föstudaginn 28. ágúst 19 03.
Jú 35.
Útlendar fréttir.
—o---
Knnpmannahöfn 14. ágúst.
Danmörk. Áköfrigning 10. ágústíNorö-
ur-Jótlandi. Járnbrautarlestir urðu að
standa, því að vatnið náði 1 alin yfir braut-
arteinana. Allt komið í samt lag aptur.
Sama dag sló niður eldingum á 5 stöðum
hér 1 Danmörku, alstaðar kviknaði í og
sumstaðar varð af töluverður skaði. Ein
stúlka beið bana af.
Frakltland. Til þess að flýta fyrir sam-
göngunum í París eru járnbrautir neðan-
jarðar; eru lestirnar knúðar áfram af raf-
magni; er þægilégt að bregða sér með
lestum þessum, ef menn þurfa að hraða
sér frá einum enda borgarinnar til annars.
Við eina af járnbrautum þessum vildi til
ægilegt slys þann 10. þ. m. Því nær 100
manns misstu lífið á hryllilegan hátt. Slys-
ið vildi þannig til, að allt 1 einu slokkn-
uðu öll ljós og lestin stanzaði; hefur það
komið af því, að rafmagnsstraumurinn hef-
ur stöðvast, en rétt á undan var önnur lest
ogtsama bili, sem þessar báðar lestir stað-
næmdust kviknaði í fremri lestinni. Þeg-
ar í stað kom ógurleg reykjarsvæla í þess-
um þröngu jarðgöngum, svo að því nær var
ólíft. Farþegarnir urðu svo skelkaðir, að
enginn hlýddi brautarstjórunum og marg-
ir voru svo smásmuglegir, að þeir vildu
eigi yfirgefa vagnana, fyr en þeir hefðu
fengið peninga þá, er þeir höfðu borgað
fyrir farseðla sína. Allt þetta dróst í tím-
ann og reykurinn varð brátt óþolandi og
allir vildu ryðjast fram; menn ruddu sér
til rúms með hnúum og hnefum og marg-
ir hafa þá þegar í stað látið lífið. Allir
virðast hafa munað eptir því, að það er
bráður bani að snerta brautarteinana, ef
rafmagnsstraumurinn er ekki stöðvaður,
en enginn virðist hafa gætt þess, að straum-
urinn einmitt þá var stöðvaður og þvf
hættulaust að ganga eptir þeim. Ef menn
hefðu munað eptir því, þá hefðu allir með
lagi getað bjargast, því að þetta var í
nánd við brautarstöð, þar sem hægt var
að komast undir bert lopt. Þegar fyrst
var hægt að fara niður í jarðgöngin voru
allir þar kafnaðir, og sú sjón, sem msetti
þeim fyrstu hefur verið hroðaleg og blöð-
in geta ekki fundið nógu sterk orð til þess
að lýsa henni. Andlitin öll meira og
minna afskræmd og hálfbrunnin, svo að
þeim, er sáu lá við öngviti. Þetta járn-
brautarslys er eitt hið allra hroðalegasta,
sem nokkurntíma hefur átt sér stað, og nú
er verið að rannsaka, hvort engum megi
um slysið kenna.
Ungverjaland. Khuan Hedervary, ráða-
neytisforsetinn ungverski, bað þann 10. þ.
m. um lausn fyrir sig og ráðaneyti sitt.
Daginn eptir sagði hann frá þvl opinber-
lega í þinginu, og hvatti það til að hætta
fundum þangað til útséð væri um, hvern-
ig færi með þetta mál, Líklegastir til að
verða ráðaneytisforseti þykja þeir We-
kerle, sem áður hefur verið það, og App-
onyi greifi.
Serbía. Sum blöð hér flytja þær fregn-
ir, að áköf óvild sé komin milli þeirra
herforingja, er hlut áttu 1 samsærinu gegn
Alexander konungi og hinna, er saklaus-
ir eru; getur slíkt haft óþægilegar afleið-
ingar fyrir Pétur konung, ef satt er. Nú
sem stendur virðist hann heldur vera á
bandi samsærismanna og bróður sinn Arsen
Karageorgewitch ætlar hann að gera að
æzta hershöfðingja.
Bafknnskagi. Talsverðar óeirðir hing-
að og þangað á Balkanskaga, einkum í
Búlgaríu. Rússneskur sendiherra einn hef-
ur verið skotinn, en mönnum kemur ekki
saman um, hvort það var lögregluþjónn
eða hermaður, er morðið vann; víst er
það aptur á móti, að maðurinn var tyrk-
neskur. Rússakeisari heimtar stranga
refsingu yfir alla þá, er nokkuð hafa ver-
ið við morðið riðnir; lofar soldán því há-
tíðlega og er mjög auðsveipur í þessu
máli. Orsök þess, að maðurinn skaut á
sendiherrann var sú, að sendiherrann út-
húðaði honum fyrir, að hann heilsaði hon-
um ekki. 'lyrkjastjórn á að borga ekkju
sendiherrans 200,000 franka í skaðabætur.
I Montenegro eru líka óeirðir, haldaupp-
reisnarmenn sig á fjöllum uppi og fara
svo reglulegar herferðir niður í dalina.
Mestar eru óeirðirnar á Tyrklandi sjálfu
og þar hefur hvað eptir annað lent í bar-
dögum, margir særðir og 3—400 fallið.
Fellibyljir hafa geisað á Martinique og
gert stórskaða. Síðan Mont Pelée gaus
höfðu myndast nokkrir smábæir, sem all-
ir eyðilögðust nú.
Landshagsskýrslur
fyrir ísland árið 1902 I.
III.
(Síðasti kafli).
Síðasti kaflinn í þessu hepti landhags-
skýrslnanna er »Yfirlit yfir mannfjölda,
fædda og dána o. fl. á 19. öldinni« eptir
endurskoðara Indriða Einarsson. Fólks-
tala á íslandi var árið 1801 47,240 menn,
en árið 1901 var hún 78,470 menn; þá
er mannfjölgunin 312 manns á hverju ári;
eptir því ættu að vera 94 þús. manns hér
árið 1950. Að meðaltali hefur fæðst á
hver 1000 manns árlega á öldinni 35,1
barn að meðaltali, eða eitt barn árlega
á hverja 28,5 landsmenn. Fæðingunum
hefur farið fækkandi, flestar voru þær ár-
in 1821—1860, voru þær þá um 40 á
hver 1000 manns. Að sama skapi og
fæðingunum hefur fækkað, hefur barna-
dauðinn minnkað. Aðalorsökin til þess,
að svo mörg börn fæddust þá, telur end-
urskoðarinn, að búnaðarhagir landsins
stóðu 1 miklum blóma, og velmegun og
kjarkur landsmanna óx við það, a ð verzl-
unarfrelsið var gefið, svo hvert einstakt
heimili hafði meiri tekjur, og að drykkju-
skapur var þá hér mikill, en hann kemur
losi á siðferðið.
' Að meðaltali frá 1827—1900 hefur 6.
hvert barn verið óskilgetið, og nú hin sfð-
ari ár 1871—1900 meira, eða 4.—5. hvert
barn. Orsökina til þess telur hann að vera
aðallega, að vegurinn inn í hjónabandið
er svo ógreiður, og telur hann nauðsyn
á því, að breyta hjónabandslöggjöfinni í
þá átt, að gera veginn greiðari, banna
ekki öreigagiptingar, gefa ekki hrepps-
netndum leýfi til þess, að aðskilja hjón,
er þiggja sveitarstyrk, og þannig sundra
heimilinu, og svo sérstaklega að hafa skiln-
aðartímann styttri. Ennfremur vill hann
láta óskilgetin börn hafa erfðarétt eptir
föðurinn.
Það er auðsætt, að mörg óskilgetin börn
eru þjóðarmein að vissu leyti. Þegarþau
fara að vaxa upp, verða þau opt vör við
það, að fólk lítur þau öðrum augum, en
ella mundi fyrir þá orsök, er þau sjálf
geta alls ekki gert að. Það vekur auð-
vitað úlfúð hjá þeim til mannfélagsins,
þau drekka inn í sig þegar á unga aldri
óvild til þess, og verða þar af leiðandi
hirðuminni, og því opt og tíðum ekki eins
góðir borgarar og hin börnin. Þau fá
auk þess vanalega verra uppeldi, ogverða
þvf ekki jafnfær í baráttunni fyrir lífinu.
Hér á landi gætir þessa ráunar ekki jafn-
mikið ogvið mætti búast — sé þess gætt
hve þau eru mörg — vegna þess, að svo
margar persónur lifa saman eins og hjón
að öðru leyti en því, að þau hafa ekki
verið gefin saman af prestinum. Börnin
alast því að fullu upp hjá þeim, og verða
minna vör við þetta en ella, og fá upp-
eldi eins og þau væru skilgetin. Þegar
börnin verða vör við þennan hugsunarhátt,
sjá þau að alþingi og stjórn hefur hina
sömu skoðun um, • að þau séu lítilfjörleg,
þar sem það sviptir þau erfðarétti eptir
föðurinn, og það bætir auðvitað ekki úr
skák. Það er og eðlilegt, að fátækt fólk,
er byrjar búskap, og veit eigi hvernig sér
reiðir af, vilji heldur búa saman ógipt,
þar sem það á þá ekki á hættu, að hrepps-
nefndin komi einhvern góðan veðurdag
og skilji þau. Það er víst að fullu rétt
hjá höf., er hann segir: »að ísland hafi
ekki efni á því, að láta 5. eða 6. hvert
barn fæðast að nokkru leyti fyrir utan
lögin«.
Það ætti að breyta lögunum í þá átt,
er höf. óskar, sérstaklega þó um arfgengi
barnanna. Það er og eptirtektarvert, að
í þeim löndum, þar sem mest höpt eru
á giptingunni, þar eru óskilgetin börn lang-
flest, og ef sama stefna heldur áfram og
hefur verið hér, má búast við því, að allt
að helming allra barna hér á landi verði
óskilg., verði ekki lögum þessum breytt.
Giptingum hefur og fækkað hér á landi;
auk þeirra hindrana, sem eru á gipting-
unum, telur hann að skilnaðarlöggjöfin
muni og hafa áhrif. Hún heimtar 3 áya
skilnað að borði og sæng; ef það er rétt,
er sjálfsagt að færa það niður í 1 ár, og
meira að segja, hvort sem það er eða ekki,
þvf það virðist nægur tími, meira að segja
9 mán., nóg eins og höf. vill. Hjónskilja
vanal. ekki hér fyr en í fulla hnefana, og
því lítil ástæða að ætla, að þau taki sam-
an aptur, og ef þau gera það, þá eru þau
víst búin að þvl áður en ár er liðið.
Réttlátast virðist það vera, að menn
geti skilið án allra orsaka, eins og var
hér á söguöldinni, bara þá að skylda
þann, er segir skilið, til þess að leggja
hinu til lífeyri, auk þess er hvort heldur
þeirri eign, er hann átti áður en þau gipt-
i ust. Að ill meðferð, drykkjuskapur o. fl.
því um líkt skuli ekki vera skilnaðarsök
er lítt skiljanlegt. Giptingar- og skilnað-
arlöggjöfinni ætti án efa að breyta.
Höf. reiknast til, að 12,355 mönnum
fleira hafi flutzt héðan til útlanda, held-
ur en flutzt hafi hingað á öldinni sem
leið. Fólksflutningarnir hafa minnkað á
hinum síðustu árum, og vqnandi er, að
þeir minnki meira. Vér höfum meiri þörf
fyrir það að fá fólk, heldur en að fólk
flytjist héðan.
Meðalæfin var 1801—1870 34,2 ár
----frá 1871—1890 39 —
----frá 1871—1900 44 —
----frá 1891—1900 52,9 —
eða hún er síðustu 10 árin 18 árum og
7 mánuðum hærri, en fyrstu 70 árin af
öldinni, og 19 árum og 5 mánuðum hærri
en 10 fyrstu ár aldarinnar. Höf. þakkar
þetta læknaskipuninni, sóttvarnarlögunum
og bindindinu. Fyrir árið 1870 voruhér
fáir læknar, og sóttvarnarlög engin; þeg-
ar einhver sótt barst, fluttist hún »eins
fljótt yfir fjöllin og hesturinn gat borið
hana«, segir höf.; meðferð ungbarna var
þá verri en nú og læknar fáir. Vér Is-
lendingar eigum hiklaust mikið að þakka
þetta landlækni dr. Jóni Hjaltalín, með
því að það var aðallega honum að þakka,
að læknaskólinn komst á hér í Reykjavík.
Það er fallegur minnisvarði, er hann hef-
ur þar reist sér. Það er einkennilegt,
þegar gætt er að því, hversu mikið gagn
þessi skóli hefur gert okkur, að nokkur
skuli gerast svo djarfur, að vilja hann til
heljar, og láta oss fá lækna vorafráHöfn.
Þetta vilja þó sumir, og dr. Valtýr Guð-
mundsson lýsti því yfir, á alþingi 1901, að
það væri sín »hjartans ósk, að læknaskól-
inn félli úr sögunni*.
Þá vildi Gullbringu- og Kjósarsýsla fá
landspítala hér, en það virðist eins og
þær séu fallnar frá því nú eptir kosning-
unni að dæma. Annars er það einkenni-
legt, hversu bágur hugsunarháttur ríkir
hér. Menn eru mjög glaðir og ánægðir
yfir því, að fá að vera hjá St. Jósephs-
systrunum, og finnst, að fyrst þeir hafi svo
gott húsaskjól, þurfi ekki landið að eiga
spítala. Það er hreinasti óþarfi segja þeir.
Auðvitað ætti Reykjavík að leggja nokk-
urt fé til þess, að koma honum upp og
sömuleiðis nærsýslurnar, en aðalfjárfram-
lagið og árlegan kostnað finnst mér að
landið ætti að bera, þvf sjúkrahúsið yrði
auk þess, sem það væri fyrir Reykjavlk
og nærsýslur fyrir allt landið og lækna-
skólann.
Vonandi er, að þess verði ekki langt
að biða, að gott sjúkrahús' komi hér upp,
sem Islendingar eiga, því vonandi
kjósa flestir það fremur, en vera hjá St.
Jósephssystrum þó gott sé það, eptir því
sem Stefán kennari segir (Alþt. 1901 B.
bls. 798).
Auk þessara orsaka, telur höf. og það,
að drykkjuskapur hefur minnkað svo mik-
ið. Hann minnkaði fyrst 1872 bæði vegna
tollsins,. er þá var settur, og svo og vegna
bindindisfél. þeirra, er komu á fót út af
tollinum,ognú hin síðari árhefur bindindis-
hreyfingin, sem alltaf er að verða sterk-
ari og sterkari dregið mikið úr honum.
Við það, að drykkjuskapurinn minnkar,
N