Þjóðólfur - 11.09.1903, Blaðsíða 1

55. árg
Reykjavík, föstudaginn
1 1. september 1903.
Jti 37.
E SIÐ þETTAl
rjr
^ÓVENJULEG K03TAB0Ð!
k Í i
Þeir, sem ekki hafa keypt ÞjÓÐÓLF
áður ættu að byrja á því nú frá i. okt.
næstkomandi, þvl að þá fá þeir það, sem
eptir er af árganginum til nýárs fyrir 50
a., eða að eins hehning verðs og svo þar
að auki 1 þokkabót mn leið og- þeir horga
4 kr. fyrir næsta árg. (56.) 1904:
Þrenn sögusöfn blaðsins,
9., 10. og 12. liepti.
ii. heptið er nú þrotið, og lítið eptir af
12. heptinu, svo að þeir, sem ætla sér að
ná í það, þurfa að hraða sér. Þeir, sem
ekki verða nógu fljótir geta samt 1 þess
stað fengið 13. heptið, sem væntanlega
verður fullbúið um nýár.
Með því að ÞjÓÐÓLFUR hefur að
undanfðrnu orðið að verja miklujrúmi fyr-
ir pólitiskar greinar hefur hann að eins
af skornum skammti getað flutt þýddar
neðanmálssögur og aðra skemmtun, sem
almenningur metur mikils. En nú, þá er
hin langvarandi stjórnarbótarbarátta og
fleira, sem henni fylgdi, er til lykta leitt um
sinn, að minnsta kosti, mun blaðið geta
flutt meira af ýmiskonar fróðleik, sem fólk-
ið girnist, þar á meðal ýmiskonar íslenzk-
an sagnafróöleik, sem margir unna.
Urn næsta nýár eða fyr verður byrjað
að flytja neðamnáls í bladinu nafnfræga
ogr ,spennandi‘ siigu eptir einhvern hinn
frægasta enska skáldsagnaliöfund, sem nú
er uppi.
Innan skamms hefjast í blaðinu stuttir
palladómar um þingmenn, hlutdrægnis-
laust ritaðir af manni, sem veitt hefur nána
eptirtekt framkomu hinna einstöku full-
trúa á síðasta þingi, og mun ýmislegt fróð-
legt verða á því að græða.
H0T Nýir kaupendur gefi
sig fram sem fyrst.
QC ÞjÓÐÓLFUR þarf ekki að láta
ritstjórann hrósa sér. Það gera aðrir.
Þingið 1903.
£ndurllt og huglelOingar.
II.
Þá má minnast á aðgerðir þingsins í
bankamálinu, þessu höfuðdeiluefni
millum flokkanna samhliða stjórnarbótinni
síðan 1899. Skall hurð nærri hælum 1901,
að þá tækist meiri hlutanum að leggja
landsbankann nlður, og fá hann í hend-
ur Arntzen og Warburg. En málinu var
þó í seinustu forvöð bjargað við af heima-
stj.flokknum þannig, að landsbankinn fékk
að standa við hlið hlutabankans. Hér
skal ekki lengra farið út í sögu þessa
máls, þótt fróðleg sé, hún verður einhvern
tlma skrifuð. En gjarnan má geta þess,
að ekki var það neitt áhlaupaverk, að koma
fólki, og þar á meðal mörgum í heimastjórn-
arflokknum, f skilning um, hvert mál þetta
stefndi, og í hve nánu sambandi það stæði
við valtýsku pólitíkina. En að það tókst
þó loksins, hyggjum vér rauplaust, að
Þjóðólfur eigi ekki hvað minnstan þátt í
með baráttu sinni 1900 og 1901, því að
þar var við ramman reip að draga og
mikla hleypidóma og mikinn misskilning
að berjast við, eptir því að dæma, hvern-
ig allur þorri manna leit á málið eptir
þing 1899, enda voru ýms atvik þannig
löguð, að þau studdu að því, að lands-
bankinn ætti að verða og skyldi verða
þeim Arntzen og Warburg að bráð. En
óþarft er að fara lengra út í þá sálma
hér. Nú vita allir, að þeir W. og A. hafa
siðan 1 fyrra vor látið í veðri vaka, að
þeir kæmu þá og þegar og stofnsettu
hlutabankann, enda þótt þeir fengju ekki
hinn bankann, en þeir eru ekki komnir
enn í dag, og er þó frestur þeirra liðinn
í septemberlok, svo að það er orðinn hver
síðastur úr þessu. Þá er þeir komu ekki
með »Ceres« 6. f. m., sáu heimastjórnar-
menn, að svo búið mátti ekki lengur
standa, og að þetta þing yrði að gera
einhverjar bráðabirgðarráðstafanir til að
útvega landsbankanum meiri peninga til
næsta þings fyrst um sinn. Ekki hugsaði
minni hlutinn neitt um það, ætlaði að láta
reka á reiðanum, hvað sem þeim Warburg
liði. Eptir því sem vonirnar um komu
hans dofnuðu, eptir því virtist allur áhugi
á því að bæta úr peningaþörf landsins
fara mjög að dofna og dotta þeim meginn.
En meiri hlutinn var vakandi, sá að brýn
þörf var á að hefjast handa á einhvern
hátt, en varpa ekki öllum sfnum áhyggj-
um og vonum á Warburg, sem alltafþótt-
ist ætla að korna, en aldrei kom. Þess
vegna flutti meiri hlutinn frv. inn á þing-
ið, daginn eptir að »Ceres« kom War-
burgslaus, þess efnis, að yrði ekkert af
stofnun hlutafélagsbankans fyrir 1. okt.
1903, skyldi landsbankanum vera heimit
að stofna seðladeild, er gefa mætti út allt
að 1 miljón króna í seðlum, er greiddust
handhafa með gullmynt, ef krafizt yrði;
en til tryggingar seðlafúlgunni verður deild
þessi að hafa f sínum vörzlum bæði málm-
forða, er ekki nemi minna verði en helm-
ingi af seðlauppliæðinni, og hafi auk þess
vissa og auðselda eign til tryggingar þeim
hluta seðlafúlgunnar, sem ekki er tryggður
með málmforðanum, þ. e. með öðrum orð-
um: landsbankinn er að þessu leyti gerður
aðreglulegum seðlabanka með innleysanleg-
um seðlum allt að 1 miljón króna, samhliða
hinum óinnleysanlegu seðlum, er hann nú
hefur, því að algerðri breytingu á lands-
bankanum í banka með innleysanlegum
seðlum að öllu leyti, varð ekki komið við
í þetta sinn. Svo framarlega, sem þeir
Warburg nota ekki heimild sfna fyrir lok
þ. m.. verða lög þessi óefað staðfest, og
falla þá úr gildi lögin um stofnun hluta-
félagsbanka 7. júnf 1902. Sá banki er
þá úr sögunni, því að ólíklegt er, að ráð-
herrann fari að veita öðrum erlendum
mönnum heimildina, þá er þeir Warburg
eru frá gengnir. í sjálfu sér hefðu allir
sætt sig mjög vel við það, að Warburg
hefði komið og spreytt sig á samkeppni
við landsbankann, en honum hefur sjálf-
sagt ekki þótt það nógu gróðavænlegt,
enda sagt, að honum hafi veitt mjög erf-
itt að safna fé til þessarar bankastofnun-
unar, úr því að hún væri ekki einvöld í
landinu. »ísafold« hefur reyndar flutt
þær fregnir fyrir löngu, að hann hafi feng-
ið þrisvar sinnum meira fé en hann þurfti,
og »Norðurland« segir í f. m. að hann
sé búinn að kaupa hús hér í Reykjavík
handa bankanum, auðvitað hvorttveggja
jafnsatt. — Geta má þess, að dr. Val-
týr gerði tilraunir til þess í efri deild að
stytta þessu bankafrv. aldur með undar-
legum breytingartillögum, en þær strá-
féllu allar í deildinni, og frv. var samþ.
eins og það kom frá n. d. Lítilsháttar
tilraunir í sömu átt voru gerðar í n. d.
af hlutabankavinum þar, en lítt kvað að
þeim, og var nú risið öllu lægra en hjá
sömu mönnum 1901. Vængfjaðrirnar voru
nú brotnar og vonirnar um Warburg
þrotnar.
III.
Um búnaðarmál lét þetta þing sér
einkar annt, og kom það víða fram, ekki
að eins í fjárlögunum, heldur í ýmsum
sérstökum lögum. Frægast allra laga frá
þinginu um þetta efni, það mál, sem einna
mest var talað um utanþings af öllum
málum, er það hafði til meðferðar var
túngi r ð i n g a m á 1 i ð, eða gaddavírs-
frumvarpið, er almennt var kallað. Þá
er það var fyrst borið upp af heimastj.-
mönnum í efri deild (Guðj. Guðlaugs-
syni o. fl.), hófst þegar megn andróður
gegn því, ekki að eins á þingi, heldur
einnig eða öllu fremur utanþings. Það
var talið fffldjarft og fásinnu næst, að
flytja annað eins stórmál inn á þingið,
þar sem farið var fram á 500,000 kr. fjár-
framlag úr landssjóði til túngirðinga næstu
5 ár, enda þótt fé þetta ætti að vera að
láni. En eptir því sem menn athuguðu
málið betur hleypidómalaust, þvarr mót-
spyrnan gegn því, enda átti það óhlífna
og ötula formælendur á þingi. Munu og
flestir hafa kannazt við, að mál þetta væri
mikið framfaramál fyrir landbúnaðinn,
þótt þeim yxi kostnaðurinn allmjög í aug-
um. Með lögum þessum er stórt spor
stigið til að hrinda ræktun landsins drjúg-
um áleiðis, því að án girðinga kemur
ræktunin ekki að hálfum notum, en öll-
um kemur saman um, að gaddavírsgirð-
ing sé langódýrasta girðingin, sem unnt
er að fá. Að vísu mun gaddavírinn tæp-
lega endast lengur en 15—20 ár, en aðr-
ar girðingar eru ekki heldur endingarbetri,
nema vönduðustu grjótgarðar, en þeir eru
líka dýrir, og í mörgum sveitum allsendis
ókleyft að ná í það girðingarefni, grjótið.
En þótt gaddavírinn endist ekki lengur
en 15—20 ár, þá hefur girðingin gert af-
armikið gagn á þeim tíma, svo að eig-
andinn getur staðið sig vel við að leggja
þá nýja gaddavírsgirðingu. — Samkvæmt
frumvarpi þingsins, sem ekki verður tek-
ið ff! ítarlegrar athugunar að þessu sinni,
getur hver eigandi eða ábúandi jarðar,
sem vill algirða tún sitt með gaddavír,
fengið fé úr landsjóði til þess. Leggur
landsjóður allt verð girðingarefnisins fram
á landsjóðsjörðum og kirkjujörðum, og
einnig á jörðum einstakra manna, ef hlað-
inn er svo hár garður undir, að ekki þurfi
fleiri en 3 strengi ofan á hann til þess,
að harin sé fullkomin vörn fyrir öllum
búpeningi, en sé ekki slíkur garður hlað-
inn, leggur landsjóður fram 3/4 verðsins.
Af fé þessu, er landsjóður leggur til girð-
inganna, greiðast árlega í 41 ár 5 kr. af
hundraði hverju í 4% vexti og afborgun.
Sýslunefndir eiga að nefna til hæfa menn
að skoða girðingastæði um tún í sýslu
hverri og mæla lengd þeirra, en sýslunefnd
getur ráðið því, hvort hún lætur skoða
girðingarstæði á öllum jörðum sýslunnar
1 einu eða ekki. Kostnaðurinn við skoð-
anir þessar og mælingar greiðist úr
sýslusjóði. Er hverjum 1 sjálfsvald sett,
hvort hann notar þessa lánsheimild eða
ekki, því að lögin eru að eins heimildar-
lög en engin þvingunarlög, eins og menn
hafa haldið, er ekki hafa kynnt sér málið.
Það má því búast við, að fyrst um sinn
eða fyrstu árin verði fé það, sem til þessa
er ætlað, ekki unnið að fullu upp. — Ganga
má að því vfsu, að ýmsir búmenn vorir
og búnaðarskörungar láti í Ijósi álit sitt
um þetta mál og ræði það opinberlega.
Getur vel verið, að ýms ákvæði í frv.
hefðu getað verið heppilegri en þau eru,
en þá anmarka mætti vel laga síðar.
Þykjumst vér fullvissir um, að sé mál þetta
athugað rólega og stillilega, þá muni all-
ur þorri almennings kunna þinginu þökk
fyrir, hversu röggsamlega það snerist við
því. En mál þetta, eins og flest eða öll
önnur mikilsháttar framfaramál á þessu
þingi, var borið upp af mönnum úr heima-
stjórnarflokknum, og vegna þess meðal
annars munu ýmsir úr minni hlutanum
ekki hafa litið það hýru auga, oggjarnan
óska^, að því yrði sálgað.
Auk þessa máls, er stórstígast má telja
til viðréttingar landbúnaðinum, má sérstak-
lega nefnanýju löginum verðlaun fyrir
útflutt smjör. Til þeirra verðlauna
eru nú ætlaðar í fjárlögunum 5000 kr.
hvort árið, en alls er styrkurinn til efl-
ingar búnaði beinlínis ákveðinn 162,800
kr. bæði árin, þar á meðal rúm 25,000
til búnaðarskólanna, 48,000 til búnaðar-
félaga og 60,000 til búnaðarfélags Is-
lands, auk þeirra 100,000 kr. sem veita á
til útrýmingar fjárkláðanum. Það verður
því ekki sagt um þetta þing, að það hafi
skorið mjög við neglur sér fjárframlög til
landbúnaðarins, eða ekki sýnt nógu ein-
lægan vilja á því að styðja hann af fremsta
megni. Þá er svo þar við bætast verð-
laun og lánveitingar úr Ræktunarsjóðnum
og 30,000 kr. lánveiting til stofnunar
mjólkurbúa, virðist oss að bændur þurfi
ekki að kvarta yfir þvf, að þingið sinni
ekki öllum sanngjörnum kröfum, sem til
þess eru gerðar frá hálfu landbúnaðarins.
Það hefur sannarlega ekki getað gert meira.
Þá má heldur ekki gleyma landbún-
aðarmilliþinganefndinni, er þingið álykt-
aði að skipa skyldi. Ennfremur má geta
þess, að allar samgöngubætur á landi
(vegir, brýr o. s. frv.) eru aðallega í land-
búnaðarins þarfir til að gera bændum
greiðara fyrir að koma aftirðum sínum
á markað, eða draga vistir að heimilum
sínum, þar sem sjóleið verður ekki notuð.