Þjóðólfur - 11.09.1903, Blaðsíða 2

146
Og margt fleira mætti telja, sem annað-
hvort beinlínis eða óbeinlínis miðarland-
búnaðinum til hagsmuna og þæginda. En
það er llka sízt teljandi eptir, því að það
er sjálfsögð skylda þingsins að hlynna sem
bezt að þessum aðalatvinnuveg vorum,
hyrningarsteininum og tryggasta stólpan-
um undir varanlegum þjóðþrifum vorum
og framtíðartilveru sem íslenzkrar
þjóðar.
Að því er sjávarútveginn snertir,
þá ræður að líkindum, að þingið gat
ekki að þessu sinni lagt fram fé til efl-
ingar honum neitt á líkan hátt við land-
búnaðinn, enda hagar allt öðruvísi til með
þann atvinnuveg, því að sá styrkur, sem
þingið getur beinlínis veitt honum, er að-
allega fólginn í hagkvæmum lánveitingum
til þilskipakaupa, og það hefur þingið
veitt nú, eins og að undanförnu. Fé það,
sem veitt er til samgangna á sjó, til vita,
til stýrimannnaskólans, til skipakvía og
dráttbrauta (slip) o. s. frv. er bæði bein-
linis og óbeinlínis mest sjávarútvegnum
til nota. Meðal laga þeirra frá þinginu,
er miða til þess að tryggja þennan at-
vinnuveg, eru t. d. lögin um eptirlit
með þilskipum, sem notuð eru
til fiskiveiða eða vöruflutninga,
um lífsábyrgð sjómanna á þil-
skipum, og um ýms atriði, er snerta
s (1 d v e i ð ar.
IV.
I menntamálunum sýndi þettaþing
sérstaklega mikinn áhuga. Af lagafrum-
vörpum í þá átt má nefna t. d. frv. um
stofnun lagaskólaog stofnun g a g n -
fræðaskólans á Akureyri, ennfrem-
ur þingsályktunartillöguna um breyt-
ingu á kennslu í lærða skólan-
u m. Frv. um stofnun kennaraskóla i
Reykjavík dagaði aptur á móti uppi á
þinginu, enda var það mál lítt undirbúið,
og mátti gjarnan bíða næsta þings. Af
fjárframlögum til alþýðumenntunar má
t. d. nefna 18,000 kr. veitingu bæði árin
tii kvennaskólanna, 15,000 til barnaskóla
annarstaðar en í kaupstöðum, 15,000 til
sveitakennara, 3200 til skólans í Búðardal
o. s. frv., auk fjárveitingarinnar til Guðm.
Finnbogasonar, sem beinlínis á að kynna
sér alþýðufræðslu og mennunarástand hér
á landi. Til kennslumála yfirleitt (æðri
og lægri kennslu) er alls veitt í fjárlögun-
um tæp 240,000 kr. bæði árin, og er það
ekki alliítið fé. Er lærði skólinn þar
þyngstur á metunum með rúm 70,000,
prestaskólinn með tæp 25,000, læknaskól-
inn með tæp 17,000, gagnfræðaskólinn á
Möðruvöllum (Akureyri) með 18,000 o. s.
frv. Til kennslu heyrnar-og málleysingja
fara 10,000, til kennarafræðslu 6,400 o.
s. frv.
I samgöngumáluin tók þetta þing
þá stefnu, að fullgera fyrst þá vegi, sem
þegar er byrjað á, en dreifa ekki fénu
sitt á hvern stað, og má vel vera, að það
sé heppilega ráðið. Þau héruð, sem lát-
in eru sitja á hakanum með vegagerðir í
þetta sinn verða auðvitað óánægð yfir
því, allir vilja hafa forgangsréttinn, en um
það tjáir ekki að tala. Sýslur þær, sem
þegar hafa allmikla vegi mega þakka fyr-
ir, að þingið smellti ekki nú þegar á þær
öllu eða mestöllu viðhaldi á vegum þeim,
er landsjóður hefur lagt. Frv. um það
var borið upp af fjárlaganefndinni í n. d.,
en átti þar allerfitt uppdráttar og lagaðist
mikið, en dó í e. d. En það er enginn
efi á, að það mál rís upp aptur á næsta
þingi. Engum brúarmálum vildi e. d. að
minnsta kosti sinna á þessu þingi, en ekki
fékk hún því að öllu ráðið, að steindrepa
öll slík mál. Þingið neyddist til að ganga
að samr.ingum við hið sameinaða danska
gufuskipafélag um miIHlandaferðir og
strandferðir. Þar var ekki í annað hús
að venda, þótt dýrkeypt væri, því að við-
unanlegt tilboð frá Thor E. Tulinius kom
ekki nógu snemma. En ofurlítið varð
fjölgað viðkomustöðum strandferðabátanna.
Nú tókst þó loksins að fá bátinn, er geng-
ur austur um til að koma við á Stokks-
eyri, sem aldrei hefur fengizt til þessa, og
er Árnesingum það nýlunda. Hann á
að koma þar í 5 ferðum frá Reykjavík
(16. maí, 10. júní, 9. júlí, 7. ágúst og 4.
sept.), en í 4 ferðum að austan (5. júní,
2. júlí, 1. ágúst og 29. ágúst).
Önnur þýðingarmikil mál, er þingið af-
greiddi og þegar hefur ekki verið getið
eru t. d. lögin um leynilegar kosn-
ingar til alþingis, stórmikil réttar-
bót, lögin um leynilegar kosning-
ar og hlutfallskosningar til bæj-
arstjórna í kaupstöðum, einniggóð
réttarbót, lögin um friðun fugla, nauð-
synleg breyting á gildandi lögum, eink-
um að því er friðún rjúpna og svana snert-
ir, lögin um vörumerki, um verzl-
unarskrár, firmu og prókúruum-
b o ð , um varnirgegn berklaveiki,
um heilbrigðissamþykktir fyrir
bæjar- og sv e i tarfél ög, breyt-
ing á utanþjóðkirkjumannalög-
un um o. fl.
Útlendar fréttir
hafa borizt hingað til 1. þ. m. Stórtíð-
indi engin. Uppreisnin á Balkanskagan-
um stendur við sama sem fyr. Gera upp-
reisnarmenn hvarvetna hinn mesta óskunda,
brenna heil þorp og saxa niður Hund-
Tyrkjann, en herliði soldáns verður lítið
eða ekkert ágengt til að bæla uppreisn-
ina niður. Nýlega komu uppreisnarmenn
vítisvél í járnbrautarlest, sem fara átti til
Konstantínópel og var hún stillt þannig,
að sprengingin skyldi verða, er lestln færi
yfir brúna á Maritzafljótinu, en lestin varð
2 mínútum fljótari, en reiknað var út, svo
að hún var komin yfir Maritzafljótið, er
vítisvélin sprakk. Misstu þar lífið marg-
ir menn, flest Tyrkir. — Uppreisnarmenn
hafa hótað að eitra vatnsbólin í Konstan-
tínópel, svo að drepsótt komi upp í borg-
inni og er soldán allsmeikur orðinn. Rúss-
ar hafa kallað herflota sinn heim aptur,
og er svo að sjá, sem þeir ætli ekki að
skipta sér neitt af ástandinu í Makedóníu.
Búlgarar eru grunaðir um að róa undir
og liðsinna uppreisnarmönnum. Talað er
um að biðja páfann að leita sætta, en
soldán tekur dauft í það. En það lítur
úr fyrir, að Tyrkjastjórn ætlí að veita
mjög erfitt að bæla uppreisnina niður af
eigin rammleik, enda slælega að gengið.
Fregnir berast enn um allmiklar við-
sjár milliRússa og Japana. Deilan er um
yfirráðin á Kóreu. Hefur Japansstjórn
látið Rússa vita, að hverjum skilyrðum
hún geti framast gengið í þessu máli, og
skuli það vera allra síðasta tilboð, (ultim-
atum), er Rússar verði að ganga annað-
hvort að eða frá. Er svo að sjá, sem
Japanar séu alls búnir, ef Rússar neita að
ganga að skilyrðum þessum, og þá hefj-
ist þegar ófriður þar eystra. En nú er
eptir að vita, hverju Rússastjórn svarar.
Líklega hugsar hún sig um, áður en hún
leggur út í ófrið við jafn volduga þjóð,
sem Japana, einkum þegar hún getur átt
von á því, að Kínverjar noti þá tækifær-
ið til að reka Rússann af höndum sér,
sem nú er farinn að gerast nokkuð nær-
göngull í Norður-Kína.
Dómur er nú loks fallinn í Hunfberts-
málinu, hinu alræmda frakkneska fjár-
prettamáli. Yoru þau Humbertshjónin,*
Friðrik og Therese, dæmd í 5 ára strangt
varðhald og 100 fr. sekt, en bræðurnir,
Romain Daurignac í 3 ára og Emil Daur-
ignac í 2 ára fangelsi. Hafa þau hjónin
áfrýjað dóminum, en bræðurnir ekki.
Therese þóttist ávallt ætla að ljósta upp
leyndarmálinu um Crawfordana og milj-
ónirnar, en aldrei varð neitt af því. Þó
lét Labori málfærslumaður hennar, hinn
nafnkunni verjandi í Dreyfusmálinu, sem
hún hefði sagt sér það, en hann mætti
ekki grennslast eptir, hvort hún hermdi
rétt frá eða ekki, og þótti það kynlegt.
Látinn er 22. f. m. hinn nafnkunni
enski stjórnmálamaður Salisbury (Ro-
bert Cecil, markís af Salisbury) kominn í
beinan karllegg af Burleigh lávarði, (Willi-
am Cecil), er mestu réði á Englandi á
ofanverðum dögum Elizabetar drottning-
ar. Salisbury varð 73 ára gamall (f. 3.
febr. 1830). Hann var ráðaneytisforseti
á Englandi frá 1885—1892 að undan-
skildum 7 mánaða tíma, er Gladstone sat
að völdum, fyrri hluta ársins 1886. Þá
er frjálslyndi flokkurinn komst í meiri
hluta 1892, sagði hann af sér ráðaneytis-
forstöðunni, og kom þá Gladstone gamli
aptur í stað hans til 1894, að Rosebery
tók við stjórnartaumunum, en er Rosebery
sleppti völdunum 1895, varð Salisbury að
nýju ráðaneytisforseti, og þeirri stöðu hélt
hann þangað til í fyrra, að Balfour syst-
urson hans tók við af honum. Salisbury
var apturhaldsmaður mikill í pólitík, hygg-
inn og gætinn og hafði fullt traust Vikt-
oríu drottningar og allra íhaldsmanna.
Þótti þeim stjórnarskipinu borgið, er hann
sat við stýrið, því að þeir vissu, að hann
mundi ekki hlaupa í neinar gönur. Búa-
ófriðurinn var ekki hafinn að hans ráði,
þar réði Chamberlain mestu um, en úr
því að út í hann var komið, þá hvikaði
Salisbury hvergi. Eptir fráfall drottning-
arinnar, ætlaði hann að segja af sér, en
frestaði því þó, unz Búaófriðurinn var til
fulls til lykta leiddur og friður saminn..
Mælt er, að hann hafi litlar mætur haft
á Játvarði konungi og þeir hvor á öðr-
um. Mun Salisbury hafa þótt hann helzt
til frjálslyndur og reikull í ráði. Salis-
bury var enginn mælskumaður á við þá
Beaconsfield eða Gladstone og í fæstu
jafnoki þeirra, sem stjórnmálamaður. Eu
hann var alvörumaður mikill, fálátur og
kaldlýndur nokkuð, talaði þurt og lítt á-
heyrilega ofan í borðið, með hendur kross-
lagðar á baki. En hann gat verið sár-
beittur í orðum, er því var að skipta og
ræður hans voru jafnan mjög skipulegar,
vel hugsaðar og efnisríkar.
Látinn er í Róm Menotti Gari-
baldi, elzti sonur Garibaldi, frelsishetj-
unnar ítölsku, 58 ára gamall, (f. 1845).
Útför hans var ger mjög virðuleg í Róm,
en lík hans átti að flytja til eyjarinnar
Caprera, sem er eign Garibaldi-ættarinnar.
Englendingurinn Thomas Lipton hefur
enn á ný farið halloka í kappsiglingu við
Bandamenn í Ameríku. Hann hefur var-
ið ógrynni fjár til að ná hinum svonefnda
»Ameríkubikar«, úr höndum *Bandamanna,
og í því skyni látið smíða 3 skútur, Sham-
rock nr. 1, 2 og 3. En siglingaskútur
Bandamanna hafa ávallt orðið fljótari og
svo varð enn. Nr. 3 beið ósigur. Svo
mikla eptirtekt vekur kappsigling þessi
jafnan á Englandi, að öll blöð eru full af
fregnum um hana. Englendingum finnst
sæmd þjóðarinnar allrar liggja við, að þeir
beri af Ameríkumönnum í siglingu þess-
ari og vinni afþeim bikarinn. Nú dregst
það að minnsta kosti um eitt ár. Lipton
þessi er miljónaeigandi og hefur verið
gerður að aðalsmanni. Hann byrjaði fyrst
á ofurlítilli verzlun í Glasgow, en enginn
keypti neitt hjá honum, þangað til hann
tók það til bragðs, að hann lofaði sölu-
konunum á torginu 1 penny (7*/» eyri)
hverri, ef þær vildu koma á hverjum
morgni í búðina hans allar í hóp og vera
þar dálitla stund. Þá er fólk sá, að búð
hans var fu.ll af fólki, fór það að kaupa
hjá honum, og verzlun hans óx svo mik-
ið, að hann smámsaman setti verzlanir á
stofn í öllum stórborgum á Englandi, og
hefur nú fyrir skömmu selt hlutafélagi all-
ar verzlanir sínar fyrir 54 rniljónir kr.
Bruni allmikill varð í Amagerbrogade
í Kaupm.höfn 29. f. m. Brann þar afar-
mikill timburforði J. N. Dreyers timbur-
kaupmanns og ýms hús þar í grennd.
Skaðinn metinn um hálfa miljón kr., en
30 »familíur« urðu húsvilltar. Úm mann-
tjón við bruna þennan er ekki getið.
Kosningar til stórþingsins í Noregi hafa
gengið hægrimönnum fremur í vil, en
þeim var ekki lokið til fulls 1. þ. m.
Um nýju stjórnarbótina,
er vér eigum í vændum og önnur störf
síðasta þings í sambandi við hana er rit-
stjórnargreiní »Politiken« 20.f. m.útaf
upplýsingum úr Stjórnartíðindunum dönsku,
mjög skynsamlega rituð og velviljuð í vorn
garð. Sýnir hún ljóslega, að vinstri menn
líta ekki svo á málið, að sjálfstæði Islands
sé stofnað ( neinn voða með þessari stjórn-
arbreytingu, heldur er þrert á móti lögð
mikil áherzla á, að nú séu Islendingar
lausir úr haptinu og geti ráðið sjálfirsín-
um eigin málum. Ritstjórninni farast með-
al annars svo orð:
»Með lögum þessum (þ. e. stjórnarskrár-
frv. síðasta þings) er lokið til fulls undir-
lægjuástandi því, er var lítt þolandi fyrir
Islendinga, þar sem ráðgjafi konungsríkis-
ins fór með mál þeirra, og hafði þau að
eins sem hjáverk, er hann hafði litla þekk-
ingu á, eins og eðlilegt var, er hann-hvorki
þekkti landið né skildi tungu ibúanna.
Þá er stjórnarskrárfrumvarpið er samþykkt
og staðfest af konunginum, þá verður Is-
land að öllu leyti jafnfrjálst sem Danmörk,
og ræður sjálft sínum eigin málum. Og
þeir þar norður frá hafa að því leyti enn
öflugri tök á hlutunum, er þeir getajafn-
an, — sem ekki er unnt samkvæmt danskri
stjórnarskipun — leitt sérhvert mál til
lykta, sem ágreiningur rís um, með því
að þá koma báðar deildir þingsins sam-
an í eina málstofu, er hefur þá fullt laga-
samþykktarvald með einföldum meiri
hluta1) atkvæða«.
Auk stjórnarskrárfrumvarpsins minnist
ritstjórnin á frv. um aðra skipun á æztu
umboðsstjórn landsins og á kosningarlög-
in nýju (leynilegar þingkosningar), og seg-
ir að öll þessi undirstöðulög (»grundlægg-
ende Love«) fullnægi eptir því sem frek-
ast sé unnt hinum fyllstu lýðstjórnarkröfum.
Þá minnist höf. og á fjárlögin, og þykir
fénu, þótt lítið sé, skynsamlega varið, því
að meiri hluti þess gangi til að auka fram-
leiðslu í landinu eða til verulegra nyt-
semdarfyrirtækja í almennings þarfir. En
auðvitað þykir »Politiken« það nokkuð
kynlegt, að tekjur og gjöld þessa lands,
sem komið sé svo langt á sjálfstjórnar-
brautinni »,med sit udviklede Selvstyre«, er
hún svo kallar, skuli ekki vera meira en
Vio af tekjum og gjöldum Kaupmanna-
hafrrar einnar. Það er einmitt þetta, sem
Danir eiga svo erfitt með að skilja, að fá-
tækt og sjálfstæði geti farið saman. Þeir
miða allt við peningana, auðvaldið.
Að síðustu getur ritstjórnin þess, að ís-
lendingar séu að semja lög um varnir gegn
berklaveiki og ýms önnur hagfelld lög, er
skoðuð í heild sinni tákni nýtt tímabil,
er nú sé að hefjast í sögu landsins.
1) Þetta er að vísu ekki fullkomlega ná-
kvæmt orðað, því að 2/3 atkvæða þeirra, sem
greidd eru í sameinuðu þingi þarf til þess,
að lagafrumvarp verði samþykkt þar í heild
sinni, en um einstök atriði nægir jafnan ein-
faldur meiri hluti (sbr. 19. gr. þingskapanna).