Þjóðólfur - 18.09.1903, Blaðsíða 1

55. árg.
Reykjavík, föstudaginn 18. september 1903.
38.
Ofna og eldavélar
s e I u r
Kristján Þorgrímsson.
Þingið 1903,
Endurlit og hugleiOingar.
V.
Búast má við því, að sumar fjárveiting-
ar þingsins til einstakra manna, hinirsvo-
nefndu b i 11 i n g a r mælist miður vel fyr-
ir hjá ýmsum. Svo hefur jafnan verið og
svo mun enn verða, að sitt sýnist þar
hverjum, og að einn telur þennan bitl-
inginn ónauðsynlegan og óþarfan, annar
nauðsynlegan og mjög þarfan. Annars er
ekki rétt, að kalla allar fjárveitingar til
einstakra manna bitlinga, samkvæmt þeirri
merkingu, sem nú er komin á það orð,
sem er fremur niðrandi. Það stappar
nærri þvl, að orðið »bitlingur« sé = ó-
hæfileg eða óviðurkvæmilegölmusuveiting
af þinginu, og sá, sem slíkan styrk fær,
sé skoðaður sem nokkurskonar beininga-
maður eða ölmusuþegi landsjóðs. En slík
skoðun er fjarri öllum sanni. Það eru að
minnsta kosti örfáar fjárveitingar, sem
þannig geta skoðast. En sakir þessa ó-
frægðarorðs, sem á bitlinganafninu ligg-
ur, kemst það smátt og smátt inn í með-
vitund þjóðarinnar, að allar styrkveiting-
ar þingsins til einstakra manna, í hverju
augnamiði sem þær eru veittar, séu óvið-
urkvæmilegar. Þessi skoðun er a ð þ v í
leyti rétt, að þingið ættiekki að fjalla
um fjárbænir einstakra manna. Auk þess
sem það tekur svo mikinn tíma frá öðr-
um þarfari og nauðsynlegri störfum þess,
þá er það afar-óviðfelldið fyrir umsækj-
endur að vera mældir og vegnir í þing-
salnum, verða þar jafnvel fyrir persónu-
legum árásum og hnútuköstum, og eiga
það jafnvel á hættu, að dregin séu fram
á sjónarsviðið í umræðunum hitt og þetta
úr »pr(vat«lífi þeirra o. s. frv.,eins og opt
hefur komið fyrir. Slíkar umræður um
einstaka menn rýra og að vissu leyti virð-
ingu þingsins, auk þess, sem það er einn-
ig ógeðfellt fyrir þingmenn sjálfa, að þurfa
að fjalla um slíkar fjárbeiðnir hverjar fyr-
ir sig, og sjá suma þessara styrkbiðjenda
skjálfandi og mænandi hungruðum vonar-
augum inn í þingsalinn eptir atkvæðum.
Getur þá verið, að brjóstgæði ráði meiru
hjá mörgum þingmanni, heldur en sann-
færing um brýna nauðsyn styrkveitingar-
innar fyrir þjóðina.
Því hefur opt verið hreyft og síðast í
sumar, að það ætti að stryka alveg útúr
fjárlögunum allar styrkveitingar til ein-
stakra manna, eða bitlingana, sem kallað-
ir hafa verið, en í þess stað ætti að veita
í einu lagi einhverja ákveðna upphæð, er
landstjórnin hefði til umráða til slíkra
styrkveitinga. Þessu var og þannig hag-
að á fyrstu árum löggjafarþings vors, en
svo var því breytt 1 þetta núverandi horf,
af þvl að menn voru óánægðir yfir því,
hvernig landstjórnin úthlutaði þessu fé.
Þótti það allmjög af handahófi gert og
ekki jafnan eptir verðleikum. En nú eru
margir teknir að hallast að því, að reyna
þetta fyrirkomulag aptur, og ætti það vel
við, þá er ný innlend stjórn með ábyrgð
fyrir alþingi sezt að völdum. Má ætla,
að hún verði samvizkusamari og réttlátari
( þessum styrkveitingum, en gamla stjóm-
in þótti, enda er jafnan hægurinn hjá fyr-
ir þingið, að líta eptir gerðum hennar í
þessu efni, víta þær, séu þær vítaverðar,
eða taka þá vald þetta aptur frá stjórn-
inni, ef hún reynist óhæf til að fara með
það. Sllkt eptirlit og aðhald frá þingsins
hálfu, væri nokkru skemmtilegra og við-
kunnanlegra, heldur en stælurnar og rifr-
ildið nú um það, hvort Pétur eða Páll
eigi að fá 2—500 kr., auk þess sem þing-
ið sparaði mjög mikinn tíma við þetta.
Það yrði þá ekki nema dálítil hviða eld-
hússdaginn, um leið og þingið athugaði
ráðsmennsku stjórnarinnar yfirleitt, og gætu
það orðið nógu skemmtilegar og áheyri-
legar umræður svona 1 eitt skipti og meira
matarbragð að eldhússdeginum fyrir vik-
ið. Næsta þing ætti því að taka þessa
reglu og sjá hvernig þetta fyrirkomulag
reyndist. Það yrði naumast lakara, en
það er núna, að minnsta kosti bæði miklu
viðkunnanlegra og þægilegra fyrir um-
sækjendur, og mikill tímasparnaður og
þægindi fyrir þingið. Auk þess gæti ver-
ið gott fyrir nýju stjórnina að spreyta sig
á því, að verja fé þessu skynsamlega og
þjóðinni til nytsemda. Gæti hún mjög
styrkt stöðu sína með því, hvernig hún
verði þessu fé.
VI.
(Síðasti kafli).
Þá er litið er á störf þingsins í heild
sinni, munu flestir hljóta að viðurkenna,
að það hafi verið eitthvert hið afkasta-
mesta þing, er vér höfum haft. Það hef-
ur afgreitt mörg þýðingarmikil og mikils-
verð lög, er til sannra framfara horfa fyr-
ir þjóð vora. Þingið hefurverið eindreg-
ið framfaraþing, eða framsóknarþing, engu
síður eða réttara sagt vegna þess, að hinn
svonefndi »Framsóknarflokkur« var í minni
hluta, þessi flokkur, sem sífellt hefur ver-
ið að trana því framan í þjóðina og tönnl-
ast á því, að þeim meginn væru allir eld-
heitir framsóknar- og framfaramenn, en hin-
um meginn eintómir apturhaldsseggir, sem
ekki vildu að eins láta allt standa 1 stað,
heldur kippa þjóðinni aptur á bak, og
sporna gegn öllum lífshreyfingum meðal
hennar. Þetta »evangelium«, þessi sann-
indi(!) hafa forkólfar flokksins ekki þreytzt
á að prédika í tíma og ótíma. Þetta hef-
ur verið básúnað hvað eptir annað dimmt
og digurbarklega hér í höfuðstaðarmál-
gagni flokksins, verið endurtekið hvellt og
skrækhljóða suður á Bessastöðum og berg-
málað svo hvorttveggja veimiltítulega og
útburðarvælslega norður í »Norðurlandi«.
En þjóðin hefur alls ekki viljað hlusta á
þetta spangól, og er því öldungis þýðing-
arlaust fyrir þessa »músikanta«, að halda
þv( uppi lengur. Meiri hlutinn á síðasta
þingi hefur alveg gert út af við það. Hann
beitti yfirráðum sínum svo skynsamlega
og stillilega, að þess varð lítt eða ekki vart,
að tveir andstæðir flokkar væruí þinginu.
En til þess eru víti að varast þau. Meiri
MmUántakendur úr veðdeild Landsbankans
aðvarast um:
að gjalddagi er 1. október,
að greiða verður nákvæmlega árgjaldsupphæðina; auka-
greiðsla heimil í októbermánuði, en standi á hundraði.
að eptir októberlok áfalia dráttarvextir 1% fyrir hvern
mánuð eða hluta úr mánuði, reiknað frá 1. október.
að árgjaldsfrest er ekki unnt að veita.
að hús, sem í veði eru, verða að haldast vátryggð.
Tryggvi Gunnarsson.
hlutinn á þ e s s u þingi, heimastjórnarflokk-
urinn hafði séð, hvernig hinn flokkurinn
beitti valdi sínu á þinginu 1901, oghafði
fengið að kenna óþyrmilega á þvfi' En
svo kom refsinornin (»nemesis«) og sagði:
hingað en ekki lengra við þann flokk.
Hann fékk rothöggið í ágústmánuði 1901,
rifnaði af ofreynslu við aflraunina, sem
hann sýndi þá, svo að hann gat ekki gert
sama »meistarastykkið« í annað sinn, eins
og ætlazt var til, því að þá var hann sprung-
inn. Heimastjórnarmenn drógu að öllu
leyti fjöður yfir þetta í sumar, það á aldr-
ei vel við, að tala um snöru í hengds
manns húsi. Og það var eðlilegt, að hin-
ir væru ekki hámæltirum »fortíðina«. Sum
afreksverk eru svo löguð, að það er holl-
ast, að þau gleymist sem fyrst, og svo er
um afrek meiri hluta þingsins 1901, bæði
í stjórnarskrármálinu, bankamálinu o. fl.
Þessvegna var samlyndið í sumar áþingi
tiltölulega gott, af því að meiri hlutinn
fór svo vægilega með valdi sínu, og lét
sem ekkert hefði í skorizt, lét sér víti and-
stæðinga sinna að varnaði verða, og gerði
því allt, sem í hans valdi stóð, til að láta
minni hlutann hvergi kenna aflsmunar,
allra sízt í röngu máli, eins og gert var
1901. Það var skynsamleg íhugun, og al-
varlegur áhugi til að efla heill þjóðarinn-
ar, sem stjórnaði öllum gerðum meiri hlut-
ans nú, en ekki blint, taumlaust ofurkapp
eða hóflaust flokksofstæki. Það þekktist
ekki hjá meiri hlutanum í sumar, enda
héfði verið heimska að beita því, einsog
ávallt er. Heimastjórnarflokkurinn hafði
svo gersamlega sigrað í baráttunni, bar-
áttunni fyrir sjálfstjórn og sjálfstæði lands-
ins stjórnarfarslega og fjárhagslega, að
hann hefði illa gætt skyldu sinnar, illa
þakkað þjóðinni drengilega liðveizlu, ef
hann með framkomu sinni á þingi hefði
staðfest illmæli þau, er á hann hafa stöð-
ugt verið borin af mótstöðuflokki hans.
Sannleikurinn er opt sárbeittur, opt
beiskur á bragðið. En það má ekki og
á ekki að þagga hann niður af því, að
það geti sært einhverja, að honum sé
haldið á lopti. Með þvf að Þjóðólfur hef-
ur staðið mitt í eldinum í þessari hörð-
ustu og svæsnustu stjórnmálabaráttu, sem
nokkru sinni hefur verið háð hér á landi,
og skeyti hafa staðið á honum úr mörg-
um áttum í senn, hefur hann miklu meiri
reynslu í þessu efni, er miklu kunnugri
allri bardagaaðferðinni frá upphafi, en
-•iSokkur einstakur maður getur verið, enda
þótt hann hafi tekið töluverðan þátt í bar-
áttunni. Þessvegna er það, að allt eða
flest, er víst óhætt að segja, sem Þjóðólf-
ur hefur hermt um leyniráð og »taktik«
mótflokksins í baráttunni hefur reynzt hár-
rétt eptir á, sannazt svo áþreifanlega, að
ekki hefur orðið móti mælt, og mætti
telja þess mýmörg dæmi. Og einmitt
vegna þessa er »Framsóknarflokknum« svo
meinilla við Þjóðólf, að hann hefur kom-
ið við kaunin, fylgt gerðum flokksins stig
af stigi og gert opt óþægilega heyrum
kunnugt það, sem leynt átti að fara, og
sýnt þjóðinni fram á blekkingarnar, áður
en þær gátu verkað á hana, og því al-
staðar staðið í vegi fyrir því, að þessi
flokkur hneppti þjóðina undir sín yfirráð
og dáleiddi hana. Það er þetta, sem menn-
irnir eiga svo illt með að gleyma, veitir
svo erfitt að fyrirgefa. En svo er ham-
ingjunni fyrir að þakka, að Þjóðólfur get-
ur nú verið ánægður yfir úrslitunum, að
sú stefna, sem hann hefur stutt, hefur nú
loks sigrað, og þessvegna getur hann vel
fyrirgefið það, þótt ómaklega og ógöfug-
mannlega hafi opt verið að honum vegið,
opt af mörgum í senn, og það af sumum,
er sízt mátti ætla.
Að svo mæltu þakkar Þjóðólfur öllum
góðum liðsmönnum drengilega liðveizlu í
baráttunni, en ekki hafa þar allir áttjafn-
góðan hlut að máli, enda þótt flokksmenn
hafi talizt að nafninu, og á Þjóðólfur
sumum þeirra harla lítið að þakka. Hann
hefur líka aldrei viljað eða getað fylgt
þeirri miðlungsmannareglu að vera hvorki
hrár né soðinn, þá er um stórmikil velferðar-
mál er að tefla. Heimastjórnarflokkurinn
hefði nú ekki átt miklum sigri að hrósa,
ef hálfvelgjan, meinleysið tómt, hringland-
inn og linkan, hefði náð yfirtökum á hon-
um. Hann væri þá sannarlega fyrirlöngu
genginn veg allrar veraldár, og það hefði
verið létt verk fyrir mótstöðuflokkinn að
vinna bug á honum. Það er og hverjum
heilvita manni augljóst, að í harða bar-
áttu, þar sem öllum meðulum, allri harð-
neskju er beitt annarsvegar, þá tjáir lftið
fyrir hinn málsaðilann að verða eins og
mús undir fjalarketti, eða biðjast friðar,
þá er baráttan fer að harðna. Slíkt er
hugleysi, heybrókarskapur og ekkert ann-
að. Þjóðólfur ætlar ekki að biðja neinn
afsökunar á því, hvorki flokksmenn né
aðra, að hann hefur ekki haft skap til
að fylgja neinni heybrókarpólitfk í liðinni
stjórnmálabaráttu. Það hefur líka sann-