Þjóðólfur - 18.09.1903, Blaðsíða 2

148
arlega verið hentast. Það má hver sem
vill áfella hann fyrir það. Hann tekur
sér það ekki nærri, því að það eru síð-
ari tímar, sem dæma, og þann dóm mun
Þjóðólfur láta sér lynda.
Saitfisksmarkaðurinn
í G e n ú a
1. apríl 1902 til 81. marz 1903.
Eptir Arvak.
A þessum tíma hefur meir verið flutt
til Genúa, en nokkru sinni áður af »Is-
landa«, þ. e. íslenzkum og færeyskum salt-
fisk og ýsu.
Fyrst voru fregnir slæmar, og var sagt
að afli væri fremur rýr við ísland, ogþví
mundi fremur lítið flytjast þangað af fiski,
og var íslandsfiskur (»Islanda«) því í háu
verði fyrst, en féll svo í verði. Er það til
óhagnaðar fyrir seljanda og kaupanda.
Kvartar danski konsúllinn í Genúa um,
að það vanti allar skýrslur um fiskmergð
bæði frá Islandi ogFæreyjum, og að mesta
nauðsyn beri til þess að bæta úr þvl,
Skýrslur þessar verði að vera þannig, að
hægt sé að reiða sig á þær, þær verði
bæði að vera um afla og göngu fiskjar-
ins, oghve mikið sé til af verkuðum fiski.
Telur hann að eigi mundi verða erfiðara
að gefa slíkar skýrslur héðan en frá öðr-
um löndum. Hann vonar að þetta batni
þegar hraðskeytasambandið kemst á, þann-
ig að þá verði gefnar skýrslur einu sinni
eða tvisvar á mánuði. Eins og nú stend-
ur er þessi verzlun lík því að spila í hluta-
veltu, þar sem allt er óvíst. Það er hægt
að fá gott verð, en líka mjög lágt verð.
Hinn fasti grundvöllur, sem kemur þegar
skýrslurnar eru, er ekki til.
Þegar markaðurinn byrjaði, segir kon-
súllinn, var hér enginn Islandsfiskur til frá
fyrra ári, og það sem kom frá Islandi,
seldist strax fyrir hátt verð, meira
að segja hærra verð en fyrirfarandi ár
(52—56 líra, 1 líri = 72 aura). Jafn-
framt því að verðið hækkaði, barst hing-
að meira af fiski, og það óvanalega stórir
»farmar«. Þeir komu aðallega frá Vest-
Qörðum, og fannstítölum þeir mundu aldr-
ei taka enda, og afleiðingin varð sú, að
fiskurinn fór að falla í verði í október,
og féll stöðugt úr því. Hvort sem það hefur
verið tilviljun, að svo mikið barstaf fiski
í einu, eða kaupmennirnir hafa ætlað að
ná í þetta háa verð, þá er það óheppi-
legt, að svo mikið berist í einu á markað-
inn. Þurviðrin ogþurkarnirá Islandi hafa
og átt þátt í því, þótt það sé óheppilegt
að fiskurinn sé strax og hann er nýþurk-
aður sendur utan. Stærsti hlutinn af
smáfiskinum frá Islandi, er of stór,
því upp til sveita í Italíu, þar sem Islands-
fiskurinn er aðallega étinn, vilja menn
hafa verulega smáan fisk. Ekki minna en
2000 qvintöl (1 qv. = 100 kiló) voru flutt
þaðan til Barcelona (á Spáni) afofstórum
(eða meðalstórum) smáfiski, til þess að
seljast þar fyrir lágt verð. Er þetta til
óhagnaðar fyrir alla, og hið eina, er getur
ráðið bót á því, er að aðskilja hinar ýmsu
tegundir betur. En flokkun fiskjarins er
ekki eingöngu ábótafátt í þessu, heldur
mörgu öðru. Konsúllinn segir, að það
líti út, eins og menn vilji nota sér hið
góða verð, og hugsi ekki um þótt þeir
svíki vöruna (begagna sig af de höga pri-
ser och derföre ej skytt att bedraga dem),
það sé að minnsta kosti alkunna, að marg-
ir séu svo gerðir, að þeir állti að það geri
ekkert til, hvernig varan sé, að eins að
markaðurinn sé góður. En að sendafisk
illa verkaðan, er hin mesta fásinna, og
til stórtjóns fyrir þann, er gerir það, því
hanp fær lægra verð en ella.
Stærstu kaupmenn hér, er verzla með
fisk, vill hann láta senda manneðamenn
til Genúa, til þess að læra að flokka fisk-
inn, og telur hann, að það mundi vera
gróði að því fyrir þá, því líklega sé fisk-
urinn svona illa flokkaður sökum fáfræði,
en sé það matsmönnum að kenna (vrag-
urum), verði að kenna þeim betur, og um
fram allt, að þeir séu sjálfstæðir, því
sé það ekki, geti verk þeirra orðið ónýtt.
Vonar hann að stjórnin sjái um, að það
þurfi ekki að kvarta um þetta jafnmikið
og gert hefur verið, með því að sjá um
góða matsmenn. Jafnframt vonar hann,
að hinn illa verkaði fiskur hverfi, svo að
hann ekki sjái aptur jafnljótan fisk, og
einn skipsfarmur frá Isafirði var, er var
framúrskarandi í þeim efnum. »Sérstak-
lega er leiðinlegt«, segir konsúllinn, »að
sjá slíkan fisk, eða þurfa að kvarta um
flokkunina, þegar hægt er að sjá, að til
eru menn á íslandi, er kunna að flokka
fiskinn, en það má sjá á því, að nokkuð
var vel flokkað, er kom hingað«. Kon-
súllinn segir ennfremur: »Spurningin
um matsmennina, er lífsskilyrðið
fyriralla verzlun með íslands-
f i s k «. Og hann strykar undir orðin, enda
er það auðsætt samkvæmt áður sögðu.
Ef verkunin batnar ekki, verður að
selja fiskinn eptir sömu reglu og Labrador-
fiskinn, þ. e. a. s. fiskurinn er matinn og
og seldur eptir gæðum, og þykir kaup-
manninum það vlst eigi betra. Sama
kvörtun hefur heyrzt með þorsk á Spáni,
og á þessu tímabili var Islandsfiskur flutt-
ur frá Genúa fyrir 200,000 líra að minnsta
kosti, svo konsúllinn vonar, að menn verði
varkárari næst, því eingöngu varð að
flytja hann burt Sökum slæmrar flokkunar.
Þá skýrir hann frá því, að meðal síð-
ustu fiskfarma hafi verið mikið af ýsu.
Þetta telur hann að muni koma af því,
að fiskað sé á öðrum stöðum en áður, þar
sem meir er af henni. Hann telur ýsu-
flutninginn til skaða fyrir verzlunina, verð-
ið sé lágt, 7—10 lfrar fyrir qvintalið, og
á Norður-Ítalíu sé ekki hægt að selja hana,
hún sé öll flutt þaðan til Suður-Ítalíu, en
aptur sé hægt að selja þar færeyska ýsu,
af því hún er mikið minni.
Hann vekur athygli á því, að góður
markaður sé þar fyrir stóra, reykta síld,
en hún verði þá að vera gullgljáandi.
(Meira).
íslenzkt þjóðerni,
eptir Jón sagnfrœðing.
Engum, sem enn hafa augun opin og
yl í hjartarótum, getur leynzt, að ný stefna
og nýr fjörkippur hefur byrjað í baráttu
vor íslendinga um þessi aldamót, eða þá
síðan eptir þjóðhátíðina 1874. Nýtt fjör,
nýr andi er sýnilegur á flestum svæðum
þjóðlífs vors og viðburðasemi landsins
sona og dætra -— þrátt fyrir öll tákn, sem
móti mæla, óáran og öfugstreymi á ýms-
um svæðum, og jafnvel sýnar apturfarir í
stöku greinum stjórnar- og félagslífs. Merk-
in eru glögg, liggja utan á og í augum
uppi, bæði merki hins betra og hins verra.
En samtíðin er ávallt nærsýn, eða réttar
sagt:
»Lítið sjáum aptur, en ekki fram;
skyggir Skuld fyrir sjón«.
En »samt gengur hún«, samt er ný hreyf-
ing áfram bersýnileg, og sú hreyfing er
sjálfsagt góð, að mörgu leyti. Tækifærin
aukast og eflast, og með þeim áhugi og
metnaður, Íífstáp og áræði, menning og
þekking hjá æ fleiri. Það er og ekki
»hnossið« sjálft, eða algerleikinn sjálfur
eða alfrelsið og alsælan, sem mestu skipt-
ir, heldur áhuginn og eptirsóknin eptir
sigurlaununum, sem myndar slagæð í líf-
kerfi þjóðfélaganna — lífkerfinu, sem svo
nákvæmlega svarartil hvers einstaks manns
persónu, að allir sagnameistarar vorfa
tíma horfa á líking með undrun og ótta,
þvf sú fræði er, sálfræðilega skoðað, mjög
ung og ófullkomin.
í bókmenntum vorum virðist nú þessi nýja
hreyfing, sem egnefndi, enn þá yngriog nýrri
en á öðrum svæðum. Fyrstaf öllu má til
beinna framfara telja, hversu námsmönnum
lands vors fjölgar, þeim sem ljúka góðum
burtfararprófum frá hærri skólunum. Ungur
maður, sem próf sitt leysir með lofi, hef-
ur afreksverk unnið. Og eins og hverri
móður hitnar um hjartarætur, sem sér son
sinn bera sigur af hólmi í bændaglímu,
eins glaðnar yfir gömlu Fjallkonunni í
hvert sinn, er ungur sonur hennar kemur
með sæmd heim frá skólaborðinu. Lítum
einungis á þau rit, sem út hafa komið á
landi hér 1 ár og í fyrra. Eg man engin
tvö ár, sem ná þeim meir en til hálfs;
eg á við öll skáldskaparrit, náttúrufræðis-
rit, búnaðarrit, lögfræðisrit, stjórnfræðis-
rit og þj óðmenningarrit, — siðfræði
eða guðfræði gætir minnst, eins og víðast
í löndum nú.
Hér vil eg sérstaklega benda á hin tvö
nýju rit í þjóðmenningaráttina, sem eg
kalla: »Lýðmenntun« Guðm. Finnboga-
sonar og »íslenzkt þjóðerni«. ÁbókGuð-
mundar »meistara« hef eg minnzt nýlega
í »Norðurl.«, en það segi eg aptur hér:
bókin er éinstaklega fögur og fjörgandi,
vekjandi og tfmabær, Og þessi bók Jóns
sagnfræðings kemur einmitt eins og köll-
uð til að verða hinni samferða, og það
bæði sem formáli hennar, og undir eins
sem eptirmáli. Bókin er samin af sönn-
um sagnfræðing, samin ofan frá (syn-
tetiskt) með meistarans glögga auga fyrir
lífkerfi sögunnar, þ. e. þjóðlífsins, og með
rögg og hita andríkismannsins, sem
dottar ekki yfir smámunum, heldur rekur
meginþættina eins og sagan leggur sig
fyrir hugsjón hans. Þá kemur listin
fram. Hún er fólgin í fleiru en stýl og
orðfæri, röðun og niðurskipun, hún er
lífið, snilldin og vitið í meðferðinni; hún
er sálin, hún er innblástur andans, sem vígir
hvert gott rit hærri og hærri vígslum. Pró-
fessor K e r í Lundúnum (sem ritað hefur
bæði skarplega og skemmtilega um forn-
bækur vorar í bók sinni »Epic and Rom-
ance«) segir:
»Listareinkunn Islendinga hinna fornu,
er hetjublærinn (the heroic strain),
sem dillar manni í sögum þeirra og kvæð-
um — allt fram um daga Jóns Arasonar,
þótt saga hans sé órituð enn«. Þessi
hetjublær eða tónn, ómar einmitt að mér
finnst, úr þessari þjóðernissögu, og sá
tónn samfara heitri þjóðræktarást, er sál
þessara fyrirlestra. Eg sem »ðilettant« í
sögu lands vors, gæti að vísu fundið mér
til eitt og annað, er eg vildi hafa sagt
öðru vísi; en þar sem eg nær æfinlega
fellst vel á niðurstöðuna í hverjum kafla,
yrðu þesskönar aðfinnslur fremur til að
villa, heldur en bæta. Við jafn-færan
glímttmann er ekki þeim vert að fást, sem
einungis treystir hælkrókinum. Um meist-
arann M a c a u 1 a y segir Taine: »Það
eitt finn eg þeim snilling til foráttu, að
hann á bágt með að gleyma því, að hann
hætti að vera málaflutningsmaður,
o: hann sækir og ver sakir manna, meir
en góðu hófi gegnir«. Stundum, einkum
í kafl. um Sturl.tímann, þykir mérdálítið
bera á þeirri meðferð á einstökum mönn-
um hjá höf. Sturlungar voru engu verri
eða spilltari menn en Haukdælir og Odda-
verjar; en stórfelldari voru þeir. Niður-
lagsgrein bókarinnar er g u 11, og svo er
öll bókin — skoðuð eins og hún á
að skoðast, o: sem andrík og rökstudd
hugvekja um þjóðerni og þjóðernisstríð
Islendinga.
Þegar myndarlegir kennendur standa
frammi fyrir hinni upprennandi kynslóð
lands vors, hafa þeir góðan sbarnalær-
dóm« í höndum, þar sem eru ritin »Lýð-
menntun« og »íslenzkt þjóðerni*.
Matth. Joch.
Jón Pálsson
í Víðivallagerði í Fljótsdal.
Æfiágrip.
Það virðist ekki vera ótilhlýðilegt, að minn-
ast opinberlega þessa merkilega öldungs,
sem að sjálfsögðu er langelzti, og hefur á
sínum tíma verið einhver öflugasti bjarg-
vættur vors langa og breiða Fljótsdalshér-
aðs. Og er maðurinn að mínu, og margra
kunnugra manna áliti, mjög virðingarverður.
Jón Pálsson er fæddur að Víðivöllum
(fremri) í Fljótsdal I. dts. 1805. Faðir
hans var Páll Þorsteinsson bóndi þar, Þor-
steinssonar bónda að Melum (í sömu sveit)
Jónssonar bónda að Glúmsstöðum (í sömu
sveit), sfðan að Hákonarstöðum á Jökuldai,
um þær mundir er Fjalla-Eyvindur var uppi,
og var hann meðal þeirra manna, sem leit-
uðu hans. Og var Jón þessi níundi liðurfrá
Þorsteini bónda, sem var á Brú, þá er svarti
dauði geisaði 1402 (eptir sögn Páls sál.
bónda að Víðivöllum, sem fyr er getið), og
flúði hann pestina vestur í Arnardal svo
kallaðan, þar vestur á öræfum, og hafðist
þar við með allt sitt skyldulið í 3 ár, unz
drepsóttinni var lokið.
Móðir Jóns Pálssonar var Una Sveins-
dóttir frá Sigurðargerði í Fellum (nú beitar-
hús frá Ási).
Jón ólst upp hjá foreldrum sínum að Víði-
völlum, þar til hann var 12 ára; þá flutti
faðirhans búferlum að Bessastaðagerði í sömu
sveit. Þar var hann fyrsta árið hjá for-
eldrum sínum, en var svo 13 ára gamall
lánaður Snorra bónda Magnússyni að Víði-
vallagerði; þar var hann 5 ár. Síðan fór
hann aptur heim, og ári síðar, 1824, brá
faðir hans búi og flutti til Einars Sigurðs-
sonar bónda að Glúmstöðum, með konu
sína, Jón og tvær dætur; þar var Jón 4 ár,
eða þar til 1828, að hann fór ráðsmaður
til ljósu sinnar Guðrúnar Ásmundsdóttur
(þá ekkju) að Hlíðarhúsum (nú beitarhús
frá Víðivöllum ytri), þar var Jón 2 ár. Síð-
ara árið þar giptist hann Guðrúnu Þorsteins-
dóttur frændkonu sinni. Svo árið 1830 byrj-
aði hann búskap á Kleif í s. sv. Þar bjó hann
20 ár og komst í góð efni, hreppti þó strax
sem frumbýlingur, graslítil sumur og harða
vetur, t. d. sumarið 1836 fékk hann 39 hesta
af heyi, og 10 átti hann frá fyrra ári. Þetta
kom ekki niður á honum einum, því sumarið
var almennt mjög fenglítið. Þá var Bjami
Thorarensen amtmaður yfir Norður- og
Austuramtinu, og skipaði hann skurð á fé
um haustið, og setti 4 menn til þess í Fljóts-
dalshreppi, Guttorm hreppstjóra og Einar á
Víðivöllum bræður, Bergvin þá klaustur-
haldara og Jón Þorsteinsson bónda á Mel-
um, og var hreppurinn gerður þvf nær lamba-
laus. Þau sem eptir lifðu voru 12 á Arn-
heiðarstöðum hjá hreppstjóranum, 50 á Víði-
völlum ytri (flest), 30 á Glúmsstöðum, 5 á
Hóli, 1 á Egilsstöðum, á sumum bæjum
ekkert eða þetta fyrir innan 10. Jón Páls-
son hafði um 140 fjár, og 4 stórgripi á þess-
um litla forða sfnum, og komst hann af, þótt
veturinn væri harður, og segist hann aldrei
hafa séð annan eins snjó, og aldrei kom
bloti allan veturinn.
Jón bjó að Kleif 20 ár, eða þar til 1850
að hann flutti að Skriðuklaustri. Þar bjó
Jón Þórarinsson kandidat theol. og Elsa-
Birta Guðmundsdóttir sýslumanns að Krossa-
vfk í Vopnafirði og Eiríkur Arason og Þóra
Aradótir, foreldrar Jónasar skólastjóra á Eið-
um og þeirra barna, til helminga á jörðinni.
Jón Pálssonhafði þar enga jarðarbyggingu,
heldur var þar sem húsmennskumaður hjá
nafna sínum, mátti hafa ótakmarkað þú, en
að eins fóðra vissan gripafjölda fyrir nafna
sinn, sem lagði til */» mann og vinnukonu,
svo heita mátti félagsbú með þeim. Þar
giptist Þorsteinn sonur Jóns Pálssonar Sigur-
björgu Hinriksdóttur, og setti saman við
föður sinn í félagsbú. Svona bjó Jón sam-
an við nafna sinn, og síðar ekkju hans, í 10