Þjóðólfur - 06.11.1903, Side 1

55. árg.
Reykjavík, föstudaginn 6. nóvember
1903.
M 45.
Ofna og eldavélar
s e 1 u r
Kristján Þorgrímsson.
ESIÐ
Þ
ETTA
f
f jl I
ÓVENJULEG KOSTABOÐ!
i i i
Þeir, sem ekki hafa keypt ÞjÓÐÓLF
áður ættu að byrja á því nú frá þessum
tíina, því að þá fá þeir það, sem eptir er
af árganginum til nýárs ókeypis og
svo þar að auki 1 þokkabót um leið og
þeir borga 4 kr. fyrir næsta árg. (56.) 1004 :
Þrenn sögusöfn blaðsins,
0., 10. og 12. liepti.
ix. heptið er nú þrotið, og lítið eptir af
12. heptinu, svo að þeir, sem ætla sér að
ná í það, þurfa að hraða sér. Þeir, sem
ekki verða nógu fljótir geta samt í þess
stað fengið 13. heptið, sem væntanlega
verður fullbúið um nýár.
Með því að ÞjÓÐÓLFUR hefur að
undanförnu orðið að verja miklu rúmi fyr-
ir pólitiskar greinar hefur hann að eins
af skornum skammti getað flutt þýddar
neðanmálssögur og aðra skemmtun, sem
almenningur metur mikils. En nú, þá er
hin langvarandi stjórnarbótarbarátta og
fleira, sem henni fylgdi, er til lykta leitt um
sinn, að minnsta kosti, mun blaðið geta
flutt meira af ýmiskonar fróðleik, sem fólk-
ið girnist, þar á meðal ýmiskonar íslenzk-
an sagnafróðleik, sem margir unna.
Um næsta nýár eða fyr verður byrjað
að flytja neflniunáls f blaðlnu nafnfrægn
og ,spemiandl‘ sögu eptir elnhvern hlnn
frægasta enska skáldsagnahöfund, sem nú
er nppi.
MF~ Nýir kaupendur gefi
sig fram sem fyrst.
Landsmálapistill.
Leynilegar kosnlngar.
Eins og getið var um í síðasta blaði,
voru lögin um leynilegar kosningar til al-
þingis staðfest af konungi 3. f. m. Lög
þessi verða að teljast veruleg réttarbót, af
því að mennirnir eru ekki eins sjálfstæðir
eins og þeir ættu að vera. Þá er kosið
er í heyranda hljóði, er hætt við að sann-
færing hinna ósjálfstæðari kjósenda ráði
ekki jafnan atkvæði þeirra. Þar bindur
opt hvað annað. En við leynilegai^osn-
ingar á ekki neitt sannfæringai;hapt, nein
sannfæringarþvingun að geta komizt að.
' Sé vel um hnútana búið, á hver kjósandi
að geta neytt þar atkvæðisréttar síns, eins
og honum er ljúfast og næst að skapi. En
í raun réttri eru kosningar í heyranda
hljóði djarfmannlegri og veglegri athöfn,
með því að þar reynir svo miklu meira
á þroska og festu kjósenda, en við leyni-
legu kosningarnar, sem lögleiddar hafa
verið víðast hvar um heim, vegna siðspill-
andi auðvaldsáhrifa annars vegar, og ófull-
komleika og breyskleika manna hins vegar.
Og nú eigum vér Islendingar einnig að
fara að njóta skjóls af þessari þægilegu
dularblæju, sem breidd er yfir fólkið til
að hylja staðfestuleysi þess og þroskaleysi.
Og það er að líkindum full nauðsyn á
því, að vér Islendingar fáum þennan kosn-
ingahulinshjálm, enda þótt víðar muni
hafa borið meir á þessari þörf en hér á
landi. Jafnhliða þessum nýju kosninga-
lögum kemst og sú breyting á (samkv.
nýju stj.skrárbreytingunni) að miklu fleiri
geta þá notið atkvæðisréttar síns en áður
höfðu hann, og það er mjög mikil réttar-
bót, þótt dálítið misrétti komi þar fram
milli bænda og kaupstaðarbúa. Það verð-
ur nfl. allur þorri manna i kaupstöðum
(þeir sem að eins gjalda 4 kr. á ári sem
aukaútsvar, og ekki eru öðrum háðir sem
hjú) sem fá alveg jafnan rétt við bænd-
ur, og er í ratin og veru ekki um það að
sakast, þvi að jafnréttið—almenn mann-
réttindi — án tillits til efnahags manna
eða stöðu í mannfélaginu á að ganga fyrir
öllu.
Þingmannafjölgunin.
A hinn bóginn getum vér ekki álitið
það sérlega mikla réttarbót, þótt þing-
mönnum eigi nú að fjölga um 4, svo að
þeir verði 40 alls. Það er í sjálfu sér al-
gerlega óþörf breytng, því að enginn þarf
að ætla, áð þingstörfin gangi miklu lið-
legar eða fari betur úr höndum, þótt að
þeim vinni 40 menn í stað 36. En breyt-
ing þessi hefur allmikinn kostnað í för
með sér, sem algerlega hefði mátt sneiða
hjá, af því að breytingin er allsendis óþörf
í því augnamiði, sem hún var aðallega
gerð, þ. e. til að raska hlutfallinu millum
konungkjörinna og þjóðkjörinnaþingmanna
í efri deild, þannig að hinir þjóðkjörnu
yrðu þar ávallt í meiri hluta (þar eiga
nú að vera 8 þjóðkjörnir og 6 kgk.). En
til þess þurfti ekki neina þingmannafjölg-
un. Það vannst alveg hið sama við það
að fækka hinum konungkjörnu um 2, svo
að þeir yrðu að eins 4. Hlutfallið hefði
á þann hátt orðið enn heppilegra, því að
þá hefðu verið í efri deild 8 : 4. Enda
þótt hinum konungkjörnu hefði ekki verið
fækkað nema um einn, þá hefði hlutfallið
verið 7 : 5 og þjóðkjörinn meiri hluti þar
ávallt tryggður, fullt eins vel og eptir hinu
nýja fyrirkomulagi. Þetta hefði verið
miklu einfaldari og heppilegri breyting,
en af því að þetta þingmannafjölgunar-
ákvæði var í valtýska frumvarpinu 1901,
þá sat það þar óhreyft 1902, með því að
ekki þótti gerlegt að breyta frv. vegna
þess, óvíst nema ráðgjafinn hefði þá skoð-
að það sem einskonar skerðingu eða rýr-
ingu á konungsvaldinu að fækka hinum
konungkjörnu, og þá ef til vill synjað frv.
staðfestingar. En hefði svona löguð breyt-
ing komizt inn í valtýska frv. 1901, þá
hefði verið allt öðru máli að gegna. Tíu
manna frumvarpið svonefnda var í þessu
eins og svo mörgu öðru hagfelldara en
valtýska frv,, því að þar (f tíu manna frv.)
var þingmannatalan ekki aukin, en hlut-
fallinu að eins breytt með ákvæðinu um
32 þjóðkjörna þingmenn og 4 konung-
kjörna. Til þess að stjórnin geti haft 6
þingmenn í stað 4, er dembt á landsjóð
öldungis óþörfum útgjöldum til 4 nýrra
þingmanna, sem þjóðin hafði alls ekki
óskað eptir. — Þessa 4 nýju þingmenn á
nú að kjósa næsta ár (með leynilegum
kosningum).
Kjördœmasklptingin.
Það er meðal annars ein afleiðingin af
þessari breytingu, að landinu verður að
skipta 1 ný kjördæmi, og er það alltorvelt
verk og ekki vandalaust, svo vel fari. Það
hefur verið fundið að hinni núverandi
kjördæmaskiptingu, að misrétti væri fólgið
í því, að sum kjördæmi kysu 2, en sum
ekki nema 1 þingmann. Þeir sem f smærri
kjördæmunum hafa búið, ha'fa þótzt rétt-
minni en íbúar hinna stærri kjördæma,
er fengið hafa 2 fulltrúa. En í sjálfusér
er þetta »humbug«, því að þótt stórt kjör-
dæmi kjósi 5 þingmenn, en annað fimm-
falt fólksfærra að eins 1, þá á það að
koma í sama stað niður. A.ðalalatriðið er,
að hlutfallið milli fulltrúatölu og fólkstölu
hvers kjördæmis sé nokkurn veginn rétt.
Nú mun hugmyndin vera sú, að skipta öllu
landinu í 34 kjördæmi, er hvert kjósi einn
þingmann. I kosningalögunun nýju virð-
ist vera gert ráð fyrir slíkri skiptingu, þar
sem ákveðið er, að yfirkjörstjórn skuli
vera í hverju kjördæmi, og sýslumaður
oddviti hennar o. s. frv. Með því er ekki
gert ráð fyrir, að 2 eða fleiri sýslur séu
eitt kjördæmi, því að hvor eða hver sýslu-
mannanna ætti þá að vera oddviti yfirkjör-
stjórnarinnar í kjördæminu? En það er
galli á lögunum, að ekki er gert ráð fyrir
þessu. Menn hafa bitið sig svo fast í
þessa sundurlimun landsins í 34 sérstök
kjördæmi, að mönnum hefur ekki komið
til hugar, að það gæti komið til mála, að
kosinn væri nema einn þingmaður í
hverju kjördæmi. Og þó er svona löguð
sundurskipting harla viðsjál, og mun reyn-
ast allóheppileg í framkvæmdinni.
Nú sem stendur er landinu skipt í 22
kjördæmi, og kjósa 14 þeirra einn fulltrúa
hvert, en 8 2 fulltrúa. Við þessii4kjör-
dæmi, er nú kjósa einn fulltrúa, eiga nú
að bætast 20, er einnig kjósa sinn full-
trúann hvert. Það hefur opt verið talað
um hreppapólitík á þingi, og stundum
ekki að ástæðulausu, en verri verðurhreppa-
pólitfkin eptirleiðis, þá er stærstu kjör-
dæmin verða hlutuð sundur í tvennt eða
þrennt. Hingað til hefur í rauninni í
hæsta lagi mátt tala um sýslupólitík, en
eptirleiðis verður það réttnefnd hreppa-
pólitík, eða réttara sagt hreppspólitík. Það
má sanna þetta áþreifanlega með dæmum.
Sýslufélögum, sem nú kjósa tvo fulltrúa í
sameiningu, á nú að skipta í tvennt að
minnsta kosti. Afleiðingin af þvi verður
sú, að hvor hlutinn í sama sýslufélaginu
togar sinn skækil, að fulltrúar sama sýslu-
félags, en sinn fyrir hvorn hluta þess, gera
sitt til þess að snúa á hinn. Því smærri
og minni sem verkahringurinn er, því tak-
markaðra svæðið, sem umboðið nær yfir,
því hættara er við, að sjóndeildarhringur-
inn verði þrengri, smámunasemin og sér-
drægnin ríkari, og einstrengingshátturinn
enn meiri en ella. Því er nú svo varið,
að fjöldi manna er með þessu marki
brenndur, fulltrúar þjóðarinnar engu sfður
en aðrir. Ljóst dæmi þess, hvernig þessi
smáa sundurskipting kjördæmanna gæti
verið óheppileg, er fjöldi frambjóðend-
anna, sem óhjákvæmilega leiðir af smárri
skiptingu, sérstaklega með leynilegum
kosningum. En mikill frambjóðendafjöldi,
þar sem atkvæðaafl ræður úrsltum, getur
orðið til þess, að sá verði valinn er sízt
skyldi. Setjum t. d. að í einu kjördæmi
hafi einn hreppurinn 150 kjósendur, en
hinir hrppparnir, hvort sem þeir eru fleiri
eða færri, um 50—80 hver. Setjum nú
svo, að til þings bjóði sig fram jafnmarg-
ir kandídatar, eins og hrepparnir eru, t. d.
sinn kandídatinn úr hverjum hreppi, og
að hver kandídatinn hafi Htið eða ekkert
fylgi nema í sínum hrepp, þá er sá viss
með kosningu, sem búsettur er í fjöl-
mennasta hreppnum, eða hefur fylgi hans,
svo framarlega sem hinir hrepparnir geta
ekki komið sér saman um að styðja sam-
eiginlega annan kandídat. Við þessu er
mjög hætt, þar sém fleirtala ein (Plurali-
tet) ræður eða hæst atkvæðatala, eins og
eptir nýju kosningalögunum, en ekki t. d.
fullur helmingur greiddra atkvæða (Maj-
oritet) eins og eptir gömlu lögunum, því
að þá gat ekki fjölmennasti hreppur kjör-
dæmisins ráðið löglegri kosningu þing-
mannsins, hversu mjög sem atkvæðin
skiptust annars vegar. Þá urðu menn að
sameina sig til þess að fá einhvern lög-
lega kosinn. En nú gerist þess ekki leng-
ur þörf, þá er einfalt atkvæðafl ræður,
án tillits til þess, hvort það er meiri hluti
allra greiddra atkvæða eða ekki.
Það sáu margir þennan annmarka á
kosningalögunum, er þau voru fyrir á þing-
inu, og það kom til orða f nefnd að
breyta þessu þannig, að heimta meiri
hlnta allra greiddra atkvæða í kjördæm-
inu, er hver fulltrúi yrði að fá, til þess
að vera löglega kosinn. En það var horf-
ið frá þessari breytingu aptur vegna þess,
að endurkosningar mundu þá verða svo
tíðar, og þá miklum erfiðleikum bundnar,
er kosningar væru orðnar leynilegar, því
að þá yrði að byrja á nýjan leik um
allt kjördæmið, og gæti enda farið á sömu
leið tvisvar eða optar. Það fyrirkomulag
mundi því hafa afarmikinn kostnað og
snúninga 1 för með sér, mundi hér um
bil verða ókleyft með þessu leynilega
kosningafyrirkomulagi. Því er allt öðru-
vísi háttað, þá er endurkosning fer fram
á sama fundinum í heyranda hljóði, eins
og hingað til hefur verið. En galli er þetta
og verður þetta á lögunum, einkum sakir
þess, að maður getur náð kosningu, þótt
hann fái ekki nema '/3, T/4, r/s eða jafn-
vel minna allra greiddra atkvæða 1 kjör-
dæminu, ef þau að eins skiptast meðal
margra. Hann þarf að eins að fá flest at-
kvæði. Þetta er ekki hentugt fyrirkomu-
lag. En fyrir þetta sker — að einn ein-
asti hreppur, íjólmennasti hreppur kjör-
dæmisins gæti ráðið kosningum — væri
að miklu leyti siglt með því, að gera
kjördæmin stærri, láta hvert kjósa 3, 4,
eða 5 þingmenn, og ná yfir 2—3 eða
fleiri sýslur hvert. Þá væri naumast hugs-